Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao: Những chỉ dấu lạc quan từ mô hình thí điểm

Ngày 17.7, Phó thủ tướng Trần Lưu Quang chủ trì cuộc họp về tiến độ triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030.

Năng suất, lợi nhuận và mức giảm phát thải đều hơn

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam cho biết Bộ NN-PTNT đã thành lập Ban Chỉ đạo thực hiện đề án; xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp và kế hoạch nâng cao năng lực cho các đối tác, hợp tác xã nông nghiệp phát triển liên kết chuỗi giá trị thực hiện đề án; rà soát lại thực trạng các vùng sản xuất, đặc biệt là các hợp tác xã trong Dự án chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Việt Nam (VnSAT) giai đoạn 2015-2022.

Hiện nay, Bộ NN-PTNT đang làm việc với WB và 12 địa phương để hoàn thiện ý tưởng dự án vốn vay hỗ trợ hạ tầng và kỹ thuật cho lúa chất lượng cao và phát thải thấp; tổ chức triển khai 7 mô hình thí điểm trên địa bàn TP.Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh và Sóc Trăng trong 3 vụ, đến vụ Đông Xuân năm 2025 sẽ tổng kết để Bộ công nhận hệ số phát thải từ sản xuất lúa.

Theo đánh giá ban đầu, mô hình canh tác lúa thuộc đề án trong vụ Hè Thu năm 2024 tại TP.Cần Thơ đã mang lại những kết quả tích cực, như tổng chi phí đầu vào giảm 10-15%, trong đó lượng giống sử dụng giảm 2-2,5 lần, giảm 30% lượng phân bón, giảm 30-40% lượng nước tưới.

Năng suất lúa của mô hình thí điểm đạt 6,13-6,51 tấn/ha so với mức 5,89 tấn/ha của mô hình đối chứng. Lợi nhuận mô hình thí điểm đạt 21-25,8 triệu đồng/ha, cao hơn 1,3-6,2 triệu đồng/ha so với mô hình đối chứng.

Nhiều chỉ dấu lạc quan từ mô hình thí điểm lúa chất lượng cao, giảm phát thải

Mô hình thí điểm đã giúp giảm 2 tấn CO2/ha so với mô hình đối chứng lấy rơm rạ khỏi đồng ruộng và giảm 12 tấn CO2/ha so với mô hình đối chứng ngập liên tục áp dụng phương thức vùi rơm rạ sau khi thu hoạch.

Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp đã cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm lúa gạo được sản xuất tại các mô hình thí điểm.

Vẫn còn nhiều khó khăn trong triển khai đề án

Tuy nhiên, theo ông Trần Thanh Nam, việc triển khai đề án còn gặp những khó khăn nhất định. Trước hết là do Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện giảm phát thải trên lúa với quy mô lớn; các hoạt động, nội dung đều mới, chưa có tiền lệ tham khảo.

Ngoài ra, hiểu biết của nông dân về đề án còn hạn chế, một số hộ dân còn sản xuất theo tập quán cũ, muốn thực hiện đề án có hiệu quả trước hết phải có sự đồng thuận của người nông dân, quy mô tối thiểu tham gia thực hiện đề án phải có diện tích liền mảnh từ 50 ha trở lên, trong khi nhiều tỉnh diện tích canh tác lúa còn manh mún, nhỏ lẻ.

Số hộ tham gia trong vùng tham gia liên kết thông qua các hợp tác xã, tổ hợp tác và liên kết với doanh nghiệp còn hạn chế, nhất là các tỉnh chưa tham gia dự án VnSAT.

Kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp của các địa phương chưa đồng bộ, cần tiếp tục đầu tư trong thời gian tới. Số doanh nghiệp tham gia liên kết với các hợp tác xã, tổ hợp tác để đầu tư và bao tiêu sản phẩm còn hạn chế.

“Kinh phí triển khai đề án hiện chưa có dòng riêng đối với vốn ngân sách trong nước, trong khi quy trình xây dựng dự án vay vốn của WB cần có thời gian”, ông Nam nêu.

Phó thủ tướng Trần Lưu Quang phát biểu

Do đó, Bộ NN-PTNT kiến nghị Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết thí điểm một số chính sách đặc thù về sử dụng nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài tại kỳ họp tháng 10.2024.

Bộ cũng kiến nghị Chính phủ đồng ý chủ trương cho Bộ NN-PTNT làm việc với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) để chuẩn bị dự án đối với khoản vay 270 triệu USD đồng thời hỗ trợ thực hiện đề án; đồng ý chủ trương cho Bộ NN-PTNT đề xuất nguồn vốn ngân sách trung hạn giai đoạn 2026-2030 đối với các hạ tầng chưa được đầu tư từ nguồn vốn WB, ADB và tiếp tục làm việc với WB và các nhà tài trợ để mở rộng khoản vay tiếp sau năm 2027 để bảo đảm đủ vốn cho triển khai toàn bộ Đề án đến năm 2030.

Bước chuyển đột phá về tư duy nông nghiệp

Phó thủ tướng Trần Lưu Quang nhấn mạnh đề án khởi tạo một phương thức sản xuất mới phù hợp với xu thế sản xuất và tiêu dùng của thế giới; tạo bước chuyển mang tính đột phá về tư duy làm nông nghiệp tại vùng đất "chín rồng" vốn đang phải đối mặt với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu diễn biến nhanh và khó lường; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống của người trồng lúa và doanh nghiệp; giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050.

Nhấn mạnh còn nhiều việc cần triển khai, Phó thủ tướng đề nghị Bộ NN-PTNT phải xác định rõ nhiệm vụ, trách nhiệm tổ chức triển khai, sản phẩm dự kiến và thời hạn hoàn thành của từng nhiệm vụ, nội dung công việc.

Về dự án vay vốn của WB, Bộ NN-PTNT phải làm rõ các hạng mục đầu tư, nội dung công việc, bảo đảm thống nhất, không trùng lắp, không chồng chéo với những nội dung đã và sẽ được các dự án phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu (Mekong DPO) đầu tư; bảo đảm phù hợp với các quy hoạch được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Về kiến nghị thành lập tổ công tác để xây dựng dự án vay vốn của WB, Phó thủ tướng giao Bộ NN-PTNT có văn bản chính thức báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định theo quy định.

Lam Thanh