Dè dặt khi nói tiếng Anh với người Việt vì 'hở ra là bị chê'

Bị bắt bẻ, sửa lỗi dùng từ khi nói tiếng Anh là điều mà nhiều người Việt gặp phải. Ảnh: Phương Lâm.

"Tưởng đi Mỹ mà phát âm vẫn thế à?"

Đó là câu nói mà Phạm Quân (làm việc tại Hà Nội) nhận được khi giao tiếp bằng tiếng Anh tại Việt Nam.

Với Quân - người có 8.0 IELTS, từng là du học sinh Mỹ - áp lực lớn nhất khi nói tiếng Anh với người Việt không đến từ ngôn ngữ, mà đến từ sự phán xét ngầm phía sau ánh mắt hoặc phản ứng của người nghe. Đó không đơn thuần là nỗi sợ mắc lỗi, mà là nỗi sợ bị “định giá” chỉ qua vài giây phát âm.

“Người nước ngoài thường tập trung vào nội dung mình nói. Dù mắc lỗi ngữ pháp hay phát âm chưa chuẩn, họ vẫn phản hồi bằng ánh mắt khích lệ, cố gắng hiểu và tiếp tục cuộc hội thoại. Trong khi đó, một số người Việt lại có xu hướng soi lỗi, như thể họ được ‘đào tạo’ để làm điều đó”, Quân chia sẻ với Tri Thức - Znews.

“Méo mặt” khi bị soi lỗi nói tiếng Anh

Không ít lần, Phạm Quân gặp tình huống “méo mặt” khi nói tiếng Anh với người Việt. Có lần, khi trao đổi với một người bạn làm trong ngành giáo dục, Quân bị ngắt lời giữa chừng chỉ để chỉnh cách phát âm từ "dilemma" - dù ngữ cảnh hôm đó là thảo luận nội dung học thuật, không phải tiết luyện phát âm.

Điều này khiến Quân khó chịu, không phải vì bị chỉnh, mà vì hành động đó phủ nhận toàn bộ giá trị thông điệp mà cậu đang truyền tải.

Phạm Quân bị "soi" phát âm tiếng Anh, bị chỉ lỗi dùng sai thì quá khứ của một động từ. Ảnh: NVCC.

Hay lần khác, cậu bị một nhóm bạn cũ bật cười khi dùng giọng Mỹ hơi pha giọng Anh, như thể sự "không thuần" đó là sai.

Quân cũng từng tham gia một buổi hội thảo dành cho các bạn trẻ học chuyên Ngoại ngữ. Trong phần thảo luận, khi chia sẻ kinh nghiệm làm việc với khách hàng Bắc Mỹ bằng tiếng Anh, một bạn giơ tay, không để hỏi thêm về nội dung, mà để chỉ ra rằng Quân dùng sai thì quá khứ của một động từ.

“Dù mình biết bạn ấy không có ý xấu, việc bị ngắt lời chỉ để chỉnh ngữ pháp khiến mình cảm thấy không được lắng nghe với thiện chí, mà như đang bị ‘chấm điểm’”, Quân chia sẻ.

Chung hoàn cảnh với Phạm Quân, Ngọc Anh (sinh viên tại Hà Nội) cũng từng bị bắt bẻ khi nói tiếng Anh. Người có hành động như vậy không ai khác lại chính là bạn cùng lớp, bạn cùng câu lạc bộ ở trường đại học.

Một lần, trong buổi thuyết trình bằng tiếng Anh, một bạn trong lớp nhận xét bài thuyết trình của nhóm đều ổn, ngoại trừ cách phát âm tiếng Anh của Ngọc Anh. Nói xong, người bạn này còn cười cợt, khiến những người bạn khác trong lớp cũng cười và hùa theo trò đùa đó.

“Mình xấu hổ. Sau lần đó, mình thấy tự ti khi thuyết trình tiếng Anh trước lớp và cũng cảm thấy ghét tiếng Anh luôn”, Ngọc Anh tâm sự.

May mắn hơn Phạm Quân và Ngọc Anh, Phương Uyên (sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân) chưa từng bị bắt bẻ hay chê cười khi nói tiếng Anh.

Tuy nhiên, khi lướt mạng xã hội, không ít lần cô thấy dân mạng có xu hướng thích bắt lỗi cách nói tiếng Anh của người khác, nhất là người nổi tiếng hoặc những người đã có trình độ tiếng Anh nhất định.

Nữ sinh lấy ví dụ khi một người dùng tiếng Anh để chia sẻ một thông điệp ý nghĩa, nhiều người chỉ quan tâm đến cách phát âm của người đó thay vì quan tâm nội dung. Ở phần bình luận, người xem cũng thích tự biến mình thành giám khảo để “chấm điểm” cho kỹ năng nói của người khác.

Sợ bị chê, sợ luôn giao tiếp

Cả Phạm Quân, Phương Uyên và Ngọc Anh đều nhận định trái ngược với thái độ chê bai của người Việt, nước ngoài lại có thái độ cởi mở hơn khi họ nói tiếng Anh.

Áp lực giao tiếp từ môi trường cũ, ngày mới đi du học, Phạm Quân thường dè dặt trong các buổi thảo luận nhóm, sợ sai, sợ bị đánh giá.

Mãi sau đó, trong môi trường cởi mở hơn ở nước ngoài, cậu mới nhận ra đối phương đánh giá mình qua ý tưởng thay vì ngữ pháp. Từ đó, Quân mới tự tin hơn.

Tuy nhiên, khi trở về Việt Nam làm việc, cảm giác dè chừng lại quay về mỗi khi Quân nói tiếng Anh với người Việt - nhất là trong các buổi họp có nhiều người rành tiếng Anh.

“Để trấn tĩnh, mình luôn phải chủ động nhắc bản thân đang giao tiếp, không phải thi IELTS Speaking”, Quân nói.

Trải nghiệm hai môi trường học tập, Phương Uyên nhận thấy người nước ngoài ít khi bắt bẻ cách người khác nói tiếng Anh. Ảnh: NVCC.

Tương tự, từng du học ở Canada - nơi nhiều du học sinh và dân nhập cư - Phương Uyên cho hay mọi người khá cởi mở và không bắt bẻ cách nói tiếng Anh của bất kỳ ai.

Thậm chí, khi những du học sinh như Uyên gặp khó khăn trong việc tìm từ phù hợp, những người bạn bản địa cũng rất vui vẻ gợi ý để cô diễn đạt điều mong muốn.

Tương tự khi lên lớp, giảng viên thường đòi hỏi sinh viên phải có sự chuyên nghiệp khi học tập, thuyết trình, nhưng thường chỉ tập trung vào nội dung bài thay vì "soi" cách phát âm, ngữ điệu của sinh viên.

“Trường mình nhiều du học sinh Ấn Độ. Cách nói tiếng Anh của các bạn khá khó nghe nhưng mọi người đều thoải mái với điều đó, miễn là nói chuyện vẫn hiểu ý nhau”, Uyên chia sẻ.

Trong khi đó, gia đình mở một nhà hàng ở khu du lịch, Ngọc Anh tiếp xúc nhiều với người nước ngoài nên cô cũng được luyện tập nhiều. Họ thường bất ngờ khi thấy cô nói tiếng Anh, thậm chí dành lời khen, nói cô đã học tiếng Anh rất chăm chỉ.

“Mình thấy người nước ngoài có một điểm khá hay là dù bạn nói một câu tiếng Anh rất ngắn, họ cũng khen bạn nói tốt và khuyến khích bạn nói nhiều hơn chứ không chê bai bất kỳ ai”, Ngọc Anh nói.

Nguyên nhân khiến người Việt “thích” bắt bẻ

Theo Phạm Quân, môi trường giao tiếp tiếng Anh giữa người Việt với nhau - đặc biệt là trong giới học chuyên, giới du học sinh, hay giới làm việc trong môi trường quốc tế - thường vô tình bị biến thành một cuộc thi ngầm về đẳng cấp. Không phải ai cũng thể hiện điều đó ra mặt, nhưng cậu có thể cảm nhận được sự so sánh và đánh giá khi mình nói.

Không ít bạn bè của Quân, những người có IELTS cao, từng chia sẻ rằng họ có thể thoải mái nói tiếng Anh với người nước ngoài, nhưng rất ngại khi nói với bạn bè Việt giỏi tiếng Anh.

Nghe có vẻ ngược đời, nhưng theo Quân, người nước ngoài không kỳ vọng họ hoàn hảo. Trong khi đó, người Việt, đặc biệt là những người giỏi tiếng Anh, lại mang tâm lý xét nét, như thể mỗi lỗi sai là bằng chứng của việc “chưa đủ giỏi”.

Cậu nói thêm rằng việc người Việt thích “chấm điểm” nói tiếng Anh là hệ quả của hệ thống học tập coi trọng điểm số và sự hoàn hảo hơn là tư duy và giao tiếp thực tế.

Học sinh Việt Nam lớn lên trong những tiết học mà giáo viên gạch đỏ từng lỗi sai, thưởng phạt theo độ chính xác; hay mỗi lần nói sai là bị “sửa ngay”, thậm chí bị chê cười, nên dễ hiểu khi họ mang tư duy đó ra ngoài đời.

Trong khi đó, ở các quốc gia nói tiếng Anh như Mỹ, người bản xứ không đánh giá bạn qua việc bạn phát âm đúng âm /θ/ hay không, mà là bạn có giao tiếp được hay không.

Dần dần, chúng ta học cách im lặng thay vì thử nói, chờ đúng chuẩn rồi mới nói thay vì dám nói sai để học hỏi. Hậu quả là rất nhiều người Việt học tiếng Anh 10-15 năm nhưng vẫn sợ giao tiếp - không phải vì không biết, mà vì sợ bị nghe.

“Mình nghĩ Việt Nam cần thay đổi cách dạy tiếng Anh, từ 'sửa sai' sang 'khuyến khích bày tỏ', từ 'đúng/sai' sang 'hiểu/không hiểu'”, Quân nhìn nhận.

Thái An - Ngọc Bích