Để logistics Việt Nam trở thành mắt xích chiến lược của chuỗi cung ứng toàn cầu

Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh: Lợi ích “kép” cho doanh nghiệp logistics

Mô hình cảng số ePort và thiết bị điện hóa tại cảng Tân Cảng-Cát Lái đã giúp tiết kiệm 2 triệu USD nhiên liệu mỗi năm. Ảnh: Đơn vị cung cấp

Ở Thành phố Hồ Chí Minh, mô hình cảng số ePort và thiết bị điện hóa tại cảng Tân Cảng-Cát Lái đã giúp tiết kiệm 2 triệu USD nhiên liệu mỗi năm; AI đang giảm 15% nhiên liệu tiêu thụ và 25% thời gian giao hàng; tín dụng xanh, thuế ưu đãi cho xe tải điện và thị trường tín chỉ carbon đang được thúc đẩy như các chìa khóa gỡ điểm nghẽn đầu tư.

Trong khi đó, ngành hải quan bước vào giai đoạn tạo đột phá mới bằng hệ sinh thái số VNACCS/VCIS, Cơ chế một cửa quốc gia và ASEAN, thuế điện tử 24/7 và hệ thống giám sát thông minh VASSCM, những nền tảng đang rút ngắn thời gian thông quan xuống chỉ vài giây.

Hướng tới mục tiêu hải quan số, hải quan thông minh vào 2030, nhiều đơn vị đang ứng dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và blockchain để nâng cao khả năng giám sát, chống gian lận và tăng tốc thương mại. Cùng với sự phát triển của chuyển đổi số, logistics xanh đã trở thành điều kiện sống còn. Không chỉ để đáp ứng chuẩn mực xuất khẩu, mà còn để doanh nghiệp Việt Nam chứng minh năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Những doanh nghiệp tiên phong đang chuyển đổi vận tải sang phương tiện sạch, đầu tư kho bãi tiết kiệm năng lượng, ứng dụng công nghệ GPS, IoT và AI để tối ưu hành trình; đồng thời xây dựng quy trình quản trị ESG giúp minh bạch hóa hoạt động và giảm rủi ro trước các chính sách xanh quốc tế.

Đầu tháng 10 năm 2025, sự kiện FIATA World Congress 2025 do Việt Nam đăng cai đã mở ra một dấu mốc mới của ngành logistics. Với chủ đề "Logistics xanh, thích ứng nhanh," sự kiện quy tụ hơn 1.000 đại biểu từ 150 quốc gia và vùng lãnh thổ để thảo luận về chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững trong ngành.

Đại hội tạo cơ hội để Việt Nam kết nối với cộng đồng logistics quốc tế, nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu và thúc đẩy sự phát triển của ngành. Lần đầu tiên, cộng đồng quốc tế nhìn nhận logistics Việt Nam như một “ngôi sao đang lên”, một trung tâm dịch vụ mới của khu vực với mức độ tổ chức và tầm ảnh hưởng được đánh giá thuộc nhóm thành công nhất trong 99 năm lịch sử FIATA.

Ông Đào Trọng Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA) nhận định: Ngành logistics Việt Nam tăng trưởng bình quân 14-16%/năm, quy mô toàn thị trường thị trường khoảng 70-80 tỷ USD, đóng góp tích cực vào thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu. Cả nước hiện có khoảng hơn 45000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics, trong đó hơn 5000 doanh nghiệp hoạt động quốc tế. Đây không chỉ là niềm tự hào, mà còn là lời nhắc nhở rằng thời cơ đã đến và thách thức cũng đang ngay phía trước.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tham quan gian trưng bày Siêu cảng ICD Vĩnh Phúc-Việt Nam SuperPort do liên doanh Tập đoàn T&T và Tập đoàn YCH (Singapore) nhân dịp sự kiện FIATA World Congress 2025. (Ảnh: Thanh Giang)

Tốc độ tăng trưởng 14-16%/năm cùng thị trường 70-80 tỷ USD cho thấy sức bật mạnh mẽ của thị trường logistics, nhưng đằng sau bức tranh ấy là hàng loạt thách thức: Chi phí logistics vẫn thuộc nhóm cao nhất khu vực; hạ tầng chưa kết nối đồng bộ; phụ thuộc nặng nề vào vận tải đường bộ; doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm đa số nhưng tiềm lực hạn chế; và đặc biệt, yêu cầu giảm phát thải, tuân thủ ESG trở thành “giấy thông hành” bắt buộc để bước vào các thị trường cao cấp.

Dù chỉ số Hiệu quả logistics (LPI) của Việt Nam đã vươn lên thứ 43/139 toàn cầu, những rào cản về chất lượng hạ tầng, phát thải dư thừa và sự manh mún trong hệ sinh thái vẫn đang giam giữ tiềm năng của một quốc gia sở hữu đường bờ biển dài 3.260 km, hệ thống cảng nước sâu chiến lược và vị trí trung tâm của châu Á-Thái Bình Dương.

Hiện các quy định quốc tế như CBAM hay CSR đang đang đặt ra sức ép chưa từng có lên chuỗi cung ứng, buộc doanh nghiệp phải chứng minh lượng phát thải của từng lô hàng, từng khâu vận chuyển. Một container chậm chuyển đổi xanh có thể khiến doanh nghiệp đánh mất cả thị trường xuất khẩu.

Khẳng định vai trò quan trọng của dịch vụ logistics

Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành. Với cộng đồng doanh nghiệp, văn kiện này là bản thiết kế lớn cho ba thập kỷ tới: Khẳng định logistics là ngành kinh tế quan trọng, là động lực thúc đẩy thương mại, đầu tư, sản xuất và cũng là hạ tầng mềm thiết yếu của toàn bộ nền kinh tế số.

Kho Bình Đường từ năm 2024 đã trở thành điểm nhấn trong chuỗi logistics của SATRA. (Ảnh SATRA)

Chiến lược không chỉ xác lập mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm logistics hàng đầu khu vực, mà còn nhấn mạnh mô hình phát triển xanh-thông minh-bền vững. Điều này phù hợp với xu hướng toàn cầu, nhất là khi logistics xanh đã chuyển từ khái niệm trách nhiệm xã hội sang một yêu cầu thương mại bắt buộc.

Từ hệ thống cảng giảm phát thải, tối ưu nhiên liệu bằng AI, đến mô hình kho lạnh tiết kiệm năng lượng, tất cả đang chứng minh chuyển đổi xanh là con đường duy nhất để doanh nghiệp Việt Nam giữ được năng lực cạnh tranh trong bối cảnh “tính bền vững” được định giá trên cầu.

Tại hội nghị triển khai Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến năm 2050 do Bộ Công thương tổ chức, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công thương cho biết, ngày 9/10/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2229/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến năm 2050.

Hội nghị triển khai Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến năm 2050. (Ảnh: Đỗ Bảo)

“Đến thời điểm hiện nay, đây là chiến lược đầu tiên về logistics được Chính phủ ban hành. Điều đó khẳng định logistics đã được nhìn nhận như một ngành kinh tế quan trọng, giữ vai trò kết nối và hỗ trợ các ngành khác. Việc ban hành chiến lược cũng cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ của Nhà nước đối với mục tiêu phát triển dịch vụ logistics Việt Nam trong giai đoạn mới”, ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh.

Thông tin rõ hơn về Chiến lược này, ông Bùi Bá Nghiêm, chuyên viên cao cấp, Cục Xuất nhập khẩu, Phó Trưởng Ban soạn thảo chiến lược cho hay, Chiến lược phát triển dịch vụ logistics thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn đến 2050 đánh dấu lần đầu tiên Việt Nam có một văn bản chiến lược toàn diện dành riêng cho lĩnh vực logistics. Đây không chỉ là sự hoàn thiện về mặt thể chế, mà còn thể hiện rõ nhận thức mới của Chính phủ về vai trò của logistics trong nền kinh tế hiện đại.

Logistics được xác định là một ngành kinh tế quan trọng, có khả năng phát huy tối đa năng lực của các địa phương, thúc đẩy liên kết vùng, khu vực và quốc tế. Logistics là dịch vụ thiết yếu, đóng vai trò động lực cho phát triển kinh tế-xã hội; đồng thời là ngành có giá trị gia tăng cao, hàm lượng tri thức lớn, hướng tới mô hình phát triển bền vững, hiệu quả về kinh tế, xã hội và môi trường.

Logistics được xác định là một ngành kinh tế quan trọng, có khả năng phát huy tối đa năng lực của các địa phương, thúc đẩy liên kết vùng, khu vực và quốc tế.

Ông Bùi Bá Nghiêm thông tin thêm, các quan điểm phát triển nhấn mạnh việc tận dụng lợi thế vị trí địa lý, đặc biệt là tiềm năng kinh tế biển; tăng cường kết nối sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu thông qua ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Con người được đặt ở vị trí trung tâm, với định hướng xây dựng đội ngũ nhân lực logistics chất lượng cao trong dài hạn.

Chiến lược đặt yêu cầu phát triển logistics dựa trên kết cấu hạ tầng hiện đại, bao gồm giao thông, thương mại và công nghệ. Đây là nền tảng để bảo đảm kết nối thông suốt giữa các vùng trong nước và quốc tế, tạo tiền đề cho tăng trưởng nhanh và bền vững, đồng thời gắn với nhiệm vụ bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Ông Đào Trọng Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA) nhận định, Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam 2025-2035, tầm nhìn đến 2050 là văn bản có ý nghĩa lịch sử đối với ngành, khi lần đầu tiên nước ta có một chiến lược toàn diện, dài hạn và đồng bộ, đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm logistics của khu vực và thế giới, có thể được ví như bản thiết kế vĩ đại của ngành. Chiến lược xác định rõ định hướng phát triển logistics xanh-thông minh-hiệu quả-bền vững; coi logistics là ngành kinh tế quan trọng, giá trị gia tăng cao; và là động lực thúc đẩy thương mại, đầu tư, sản xuất, xuất nhập khẩu, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Mục tiêu giai đoạn 2025-2035 cũng được lượng hóa rõ ràng: Tỷ trọng đóng góp của logistics vào GDP đạt 5-7%; tốc độ tăng trưởng 12-15%; chi phí logistics giảm còn 12-15% GDP; xếp hạng LPI nằm trong nhóm 40 nước đứng đầu; hình thành 5 trung tâm logistic tầm cỡ quốc tế; và 70% lao động có chuyên môn. Tầm nhìn đến 2050 tiếp tục nâng các mục tiêu lên mức cao hơn, hướng tới 10 trung tâm logistics quốc tế và 90% lao động có chuyên môn.

Đây là định hướng tạo nền tảng để logistics trở thành một trong những ngành mũi nhọn, đóng góp trực tiếp vào năng lực cạnh tranh quốc gia và sự dịch chuyển mô hình tăng trưởng sang kinh tế tri thức, kinh tế xanh, kinh tế số.

Trên mặt trận chính sách, VLA đóng vai trò quan trọng. Đại diện cho hơn 800 doanh nghiệp sở hữu tới 70-80% thị phần logistics quốc gia, VLA không chỉ là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp, mà còn trực tiếp tham gia xây dựng Chiến lược.

Điều này giúp Hiệp hội đi trước một bước, triển khai ngay các nhiệm vụ sau khi chiến lược được ban hành: Thúc đẩy Đề án Logistics xanh & ESG; phát triển logistics nông sản tại đồng bằng sông Cửu Long ; thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Logistics; truyền thông mạnh mẽ về chiến lược mới; chuẩn bị chương trình “Doanh nghiệp logistics tiên phong” nhằm dẫn dắt các mô hình xanh hóa và số hóa trong toàn ngành.

Logistics xanh – mắt xích then chốt trong chuỗi cung ứng bền vững

Thời gian qua, VLA đã kiến nghị kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về logistics, trong đó bao gồm việc kiện toàn Ủy ban 1899 để đảm nhận vai trò điều phối và phát triển dịch vụ logistics quốc gia. Kiến nghị này là một phần nỗ lực của hiệp hội nhằm giải quyết các khó khăn và nâng cao năng lực cạnh tranh cho ngành logistics Việt Nam.

Đồng thời, VLA cũng thành lập Văn phòng Logistics quốc gia để thống nhất điều hành; đưa Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam vào các nhóm công tác chuyên sâu; xây dựng tiêu chí đánh giá doanh nghiệp; tăng sự tham gia của hiệp hội vào các chương trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh; và gắn kết đào tạo nguồn nhân lực với nhu cầu thực tiễn của thị trường. Một hệ sinh thái logistics mạnh không thể hình thành nếu thiếu cơ chế phối hợp nhất quán giữa Nhà nước, doanh nghiệp và hiệp hội.

Nhìn từ những chuyển động đồng bộ ấy, có thể tin rằng, logistics Việt Nam đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu, nhằm từ bỏ tư duy “đi sau, làm thuê” để trở thành trung tâm cung ứng giá trị cao của khu vực. Xanh hóa, số hóa và quốc tế hóa sẽ là ba trụ cột quan trọng nhất.

Và khi các doanh nghiệp, cơ quan quản lý và hiệp hội cùng nhìn về một mục tiêu chung, ngành logistics, mạch máu của nền kinh tế sẽ có cơ hội vươn lên mạnh mẽ, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp chiến lược cho tăng trưởng bền vững của Việt Nam.

ĐỨC BẢO