Đề nghị bổ sung cơ chế dự báo nhu cầu nhân lực quốc gia theo ngành

Cân nhắc thành lập Quỹ học bổng quốc gia

Chiều 20/11, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về: Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi); dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - đoàn TP. Hải Phòng.

Góp ý về Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - đoàn Hải Phòng bày tỏ sự nhất trí với cao với nhiều nội dung được sửa đổi, bổ sung của dự thảo Luật trình Quốc hội.

Dự thảo đã tiếp thu nhiều kiến nghị thực tiễn, thể chế hóa kịp thời các chủ trương lớn của Đảng, Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Nhiều chính sách mới được đưa vào dự thảo đã đáp ứng đúng tâm tư, nguyện vọng của cử tri và nhân dân, được dư luận xã hội đồng tình, ủng hộ và vô cùng kỳ vọng.

Đặc biệt là việc quyết định một bộ sách giáo khoa giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc; miễn phí sách giáo khoa cho học sinh; miễn học phí cho trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông trong cơ sở giáo dục công lập và hỗ trợ học phí đối với trẻ mầm non, học sinh học tại các trường tư thục.

Về nhà giáo được điều động làm cán bộ quản lý giáo dục, điểm b khoản 1 Điều 71a dự thảo quy định nhà giáo được điều động làm cán bộ quản lý giáo dục được bảo lưu các chế độ phụ cấp của nhà giáo. Theo đại biểu, quy định này là phù hợp, nhằm đảm bảo quyền lợi khi chuyển vị trí công tác của nhà giáo.

Song, việc bảo lưu phụ cấp nhà giáo cần có giới hạn về thời gian, thay vì áp dụng kéo dài không xác định. Bởi vì, bản chất chế độ phụ cấp nghề là gắn với nhiệm vụ giảng dạy trực tiếp, trong khi cán bộ quản lý sau khi điều động không còn thực hiện nhiệm vụ này. Nên nếu bảo lưu không thời hạn sẽ không phù hợp, tạo nên sự bất bình đẳng giữa cán bộ quản lý được điều động từ nhà giáo với cán bộ quản lý được bổ nhiệm từ nguồn khác, đồng thời một phần tạo áp lực cho ngân sách nhà nước.

Do đó, đề nghị Chính phủ cần nghiên cứu thời gian bảo lưu cụ thể, vừa đảm bảo hỗ trợ nhà giáo khi chuyển vị trí công tác, vừa đảm bảo tính hài hòa, công bằng với các trường hợp cán bộ quản lý giáo dục khác.

Về Quỹ học bổng quốc gia, dự thảo bổ sung khoản 4a tại Điều 85, theo đó, thành lập Quỹ học bổng quốc gia do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý. Thực tế cho thấy, nhiều luật chuyên ngành hiện hành đã cho phép thành lập các quỹ tài chính ngoài ngân sách, nhưng theo báo cáo, hoạt động của một số quỹ chưa hiệu quả và chưa tương xứng với chi phí quản lý lớn để duy trì bộ máy.

Bên cạnh đó, nguồn tài chính chủ yếu của Quỹ học bổng quốc gia (theo dự thảo quy định) là do ngân sách nhà nước cấp hàng năm. Vậy với cùng kinh phí nguồn ngân sách đó, có thể thực hiện cấp học bổng cho các đối tượng ưu tiên thông qua ngân sách chi trực tiếp hằng năm.

"Tôi rà soát các nhiệm vụ chi từ Quỹ như cấp học bổng cho người học chương trình tài năng, hỗ trợ nghiên cứu sinh, học viên cao học, học sinh, sinh viên, nhà giáo… đều là nhóm nhiệm vụ chi thường xuyên của ngân sách giáo dục, hoàn toàn có thể được phân bổ thông qua dự toán chi hằng năm theo cơ chế hiện hành, mà không cần lập một tổ chức quỹ mới" - đại biểu nói.

Như vậy, việc thành lập quỹ có thể tạo thêm một tầng nấc trung gian, kéo theo bộ máy quản lý, giám sát, kiểm toán… khiến chi phí vận hành tăng lên mà chưa chắc nâng cao được hiệu quả hỗ trợ. Bên cạnh đó, dự thảo cho phép Quỹ tiếp nhận các khoản đóng góp, hiến tặng.

Tuy nhiên, nguồn xã hội hóa cho giáo dục hiện nay đa phần được thực hiện trực tiếp cho các trường, cho từng đối tượng học sinh, sinh viên hoặc học bổng theo chương trình riêng với thủ tục đơn giản, nhanh chóng.

"Nhưng khi thành lập và vận hành quỹ, việc huy động và sử dụng các nguồn xã hội hóa được chuyển tập trung về Quỹ sẽ phức tạp hơn rất nhiều. Do vậy, đề nghị nên cân nhắc về việc thành lập Quỹ này" - đại biểu chia sẻ thêm.

Công bố định kỳ dự báo nhân lực quốc gia

Góp ý cho Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, đại biểu Nguyễn Thị Lan - đoàn Hà Nội ghi nhận nhiều điểm mới của dự thảo nghị quyết.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan - đoàn Hà Nội.

Trong đó, cơ chế phát triển nguồn nhân lực được thiết kế linh hoạt hơn. Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo được trao thêm quyền chủ động trong quản lý đội ngũ; các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và đại học được mở rộng tự chủ về nhân sự.

Dự thảo Nghị quyết đã thể hiện đổi mới mạnh mẽ trong xây dựng chương trình và dịch vụ giáo dục. Việc tiếp nhận chương trình tiên tiến quốc tế theo thủ tục rút gọn, miễn phí sách giáo khoa theo lộ trình và miễn học phí môn giáo dục quốc phòng - an ninh là những chính sách nhân văn, phù hợp yêu cầu hội nhập và giảm gánh nặng cho người học.

Ngoài ra, các chính sách về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và đầu tư tạo nền tảng cho phát triển lâu dài. Việc cho phép góp vốn bằng tài sản trí tuệ, hình thành doanh nghiệp spin-off, mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, cùng với ưu tiên về đầu tư và quỹ đất sẽ giúp các cơ sở giáo dục - đặc biệt là đại học - trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo và có thêm nguồn lực phát triển bền vững.

Tuy nhiên, song song với những điểm mới tích cực, đại biểu Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh một vấn đề mang tính chiến lược và cấp thiết hiện nay là phát triển nhân lực cho lĩnh vực nông nghiệp và các ngành thiết yếu đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu hút người học.

Theo đại biểu, dự thảo Nghị quyết đã thiết kế các cơ chế ưu tiên vượt trội cho văn hóa, nghệ thuật, y tế và những lĩnh vực đặc thù khác (quy định trong Điều 2 khoản 3) song vẫn còn một khoảng trống chính sách rất quan trọng: Lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp đang thiếu hụt nhân lực chất lượng cao nghiêm trọng và cần được đặt lên hàng ưu tiên chiến lược.

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, nhiều ngành xương sống của nông nghiệp như khoa học đất, khoa học cây trồng, chăn nuôi, bảo vệ thực vật, kinh tế - kinh doanh nông nghiệp, phát triển nông thôn, khuyến nông; phòng chống thiên tai, hay các ngành thủy sản và lâm nghiệp… đều rất khó thu hút nguồn nhân lực trẻ, dù nhu cầu của xã hội và doanh nghiệp là rất lớn.

Các ngành quan trọng như công nghệ sau thu hoạch hay kỹ thuật tài nguyên nước cũng rơi vào tình trạng tương tự. Đây đều là những ngành có vai trò đặc biệt quan trọng đối với an ninh lương thực, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển nông nghiệp bền vững. Nhưng do đặc thù nghề nghiệp vất vả, thu nhập chưa hấp dẫn và thiếu chính sách đủ mạnh, các ngành này chưa tạo được sức hút đối với người học.

Đại biểu cũng đề nghị bổ sung cơ chế dự báo nhu cầu nhân lực quốc gia theo ngành. Hiện nay, quy mô đào tạo còn dựa nhiều vào tín hiệu thị trường tự phát, dẫn đến lệch cung - cầu. Có những nhóm ngành thu hút số lượng lớn người học nhưng khả năng hấp thụ của thị trường lao động còn hạn chế, trong khi nhiều lĩnh vực thiết yếu phục vụ an ninh lương thực, quản lý tài nguyên, phòng chống thiên tai và phát triển nông nghiệp bền vững lại đang thiếu hụt nhân lực chất lượng cao.

Kinh nghiệm của EU, Hàn Quốc và Singapore cho thấy hệ thống dự báo nhân lực theo ngành, theo nghề của quốc gia giúp điều chỉnh quy mô đào tạo rất hiệu quả. Vì vậy, cần giao Chính phủ xây dựng và công bố định kỳ dự báo nhân lực quốc gia để định hướng đào tạo và phân bổ nguồn lực hợp lý.

Quỳnh Nga