Đề xuất chuyển tiếp cơ chế đặc thù sau sáp nhập đơn vị hành chính

Trình bày tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, căn cứ Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị Trung ương 11, việc tổ chức lại chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp (tỉnh và xã) dẫn tới việc kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện và sáp nhập một số tỉnh, thành phố, rút gọn số lượng xuống còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh trên cả nước.

Mục tiêu của việc tổ chức lại bộ máy là xây dựng chính quyền địa phương tinh gọn, hoạt động hiệu quả, phát huy lợi thế phát triển của từng địa phương và thúc đẩy phát triển chung sau sáp nhập. Tuy nhiên, quá trình sắp xếp này sẽ làm thay đổi địa giới hành chính, phạm vi quản lý, quy mô dân số và tình hình kinh tế - xã hội của các địa phương, đòi hỏi phải có quy định chuyển tiếp về cơ chế, chính sách đặc thù để bảo đảm tính liên tục, không gây gián đoạn hoạt động quản lý, điều hành tại các địa phương mới.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày tờ trình

Hiện nay, cả nước có 10 địa phương đang được áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù theo các luật và nghị quyết riêng của Quốc hội, gồm Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, Huế, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), TP. Hồ Chí Minh và Cần Thơ. Trong đó, 6 địa phương sẽ chịu tác động trực tiếp bởi việc tổ chức lại chính quyền hai cấp, bao gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, TP. Hồ Chí Minh, Cần Thơ và TP. Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk).

Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép các địa phương sau sáp nhập được tiếp tục áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù đã được Quốc hội thông qua trước đó tại các địa phương thành phần. Cụ thể, đề xuất cho phép 5 địa phương cấp tỉnh gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, TP. Hồ Chí Minh và Cần Thơ được tiếp tục thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù mà Quốc hội đã cho phép trước khi sáp nhập. Các xã, phường mới (5 phường và 1 xã) tương ứng tại địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột thuộc tỉnh Đắk Lắk cũng được tiếp tục áp dụng chính sách đặc thù đã được Quốc hội cho phép khi còn là các đơn vị hành chính cũ.

Giao Chính phủ chỉ đạo các cơ quan có liên quan thực hiện việc tổng kết, đánh giá các cơ chế, chính sách đặc thù cho các địa phương (sau khi hoàn thành việc sắp xếp đơn vị hành chính 2 cấp) để điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp với tình hình mới hoặc luật hóa những vấn đề đã rõ, được thực tiễn kiểm nghiệm để áp dụng trong toàn quốc.

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính tán thành với đề xuất của Chính phủ, cho rằng việc ban hành quy định chuyển tiếp là cần thiết nhằm duy trì tính ổn định, liên tục trong tổ chức, quản lý và điều hành tại các địa phương sau sắp xếp. Điều này phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 18-NQ/TW về tinh giản bộ máy hành chính, trong đó nhấn mạnh nguyên tắc “có kế thừa, ổn định để phát triển, không gây xáo trộn lớn”.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi trình bày Báo cáo thẩm tra

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nhận định, nếu không có quy định chuyển tiếp, sẽ xuất hiện khoảng trống pháp lý, ảnh hưởng đến việc giải quyết các vấn đề liên quan đến đầu tư, ngân sách, quy hoạch và quản lý hành chính tại địa phương mới.

Tuy nhiên, Ủy ban cũng lưu ý rằng việc chuyển tiếp không đơn thuần là kéo dài hiệu lực chính sách cũ, mà liên quan đến nhiều mặt của đời sống kinh tế, tài chính, ngân sách. Do đó, đề nghị Chính phủ cần đánh giá tác động kỹ lưỡng, đặc biệt là đảm bảo nguyên tắc cân đối thu - chi ngân sách theo đúng quy định của Luật Ngân sách Nhà nước.

Một số ý kiến khác cũng cho rằng, trong tương lai, các chính sách đặc thù cần được tổng kết, luật hóa để đảm bảo tính bền vững và công bằng trong áp dụng giữa các địa phương. Đối với những thành phố trực thuộc tỉnh có áp dụng cơ chế đặc thù, cần xác định lại tỷ lệ điều tiết phù hợp trong phân chia ngân sách giữa trung ương và địa phương để không ảnh hưởng đến động lực phát triển của các đô thị lớn.

Lê Đỗ