Đề xuất giữ quyền chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã

Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 9, Quốc hội dành thời gian sáng 14/5 để thảo luận ở hội trường về các dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp. Các đại biểu tập trung thảo luận về quyền được chất vấn của đại biểu HĐND cấp xã.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Đà Nẵng), trong Dự thảo bổ sung, sửa đổi Hiến pháp năm 2013 có đề cập tới việc thu hẹp quyền chất vấn của đại biệu HĐND quy định tại khoản 5 Điều 1 Dự thảo Nghị quyết sửa đổi bổ sung khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013.

Đại biểu nêu, theo giải thích của Ban soạn thảo, có hai lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân. Đại biểu cho biết không đồng tình với đề xuất trên bởi trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực vẫn có Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh nên khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ vì sao họ không còn quyền chất vấn người đứng đầu hai cơ quan này như Hiến pháp năm 2013 quy định.

Còn Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu Hội đồng nhân dân là đại diện. Đại biểu đặt câu hỏi: “Không lẽ Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND. Nếu vậy thì, dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để mà bảo vệ quyền lợi của họ? Và nếu vậy thì trước khi thông qua mô hình Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực, đề nghị Quốc hội xem xét kỹ cơ chế giám sát quyền lực nhà nước đối với các cơ quan này?”

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Đà Nẵng)

Theo đại biểu, lý do thứ hai mâu thuẫn với lý do thứ nhất. Nếu đã cho rằng Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào? Phải chăng thẩm quyền ấy chỉ ngang với thẩm quyền giám sát đối với các doanh nghiệp trung ương đóng trên địa bàn? Nhưng ở đây, điều đáng quan ngại nhất là lập luận của Ban soạn thảo đã đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý khác nhau.

Theo đại biểu, giám sát là việc tuân theo hiến pháp, pháp luật và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai buộc người chất vấn phải trả lời trực tiếp và chịu trách nhiệm về lời trả lời của mình. Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề đối thoại công khai với đại biểu và cử tri.

Trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri nhân dân địa phương yêu cầu thông tin trao đổi trực tiếp với Chánh án, Viện trưởng. Do đó, nhận định rằng HĐND vẫn giám sát được là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát. Việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân rõ ràng là đi ngược lại với Nghị quyết 27 của Trung ương về xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nghị quyết 27 nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát quyền lực bên trong mỗi cơ quan và giữa các cơ quan nhà nước. Nghị quyết cũng đòi hỏi kết hợp chặt chẽ hiệu quả các cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước của Đảng, Nhà nước và nhân dân, thực hiện đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, trách nhiệm giải trình công khai, minh bạch trong từng cơ quan nhà nước.

Đồng quan điểm này, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn) cũng đề nghị Quốc hội cân nhắc bỏ thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn)

Theo đại biểu, theo khoản 2 Điều 103 Hiến pháp 2013, quy định này được giữ nguyên trong lần sửa đổi này thì thẩm phán, hội thẩm nhân dân xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của thẩm phán, hội thẩm. Hiến pháp chỉ giới hạn tính độc lập của tòa trong phạm vi xét xử, chứ không phải trong tất cả các hoạt động của tòa án. Quy định này khác với quy định tại Điều 118 của Hiến pháp về kiểm toán nhà nước, đó là kiểm toán nhà nước hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Bên cạnh đó, cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội khẳng định nguyên tắc kiểm soát quyền lực nhà nước. Nghị quyết số 27 đặc biệt nhấn mạnh việc thực hiện quyền lực nhà nước phải đặt dưới sự giám sát của nhân dân. Vì vậy, việc sửa đổi Hiến pháp cần tạo điều kiện tốt hơn để người dân tham gia tích cực hơn vào giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước.

Đại biểu Trọng Nghĩa cũng nhấn mạnh, chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm bảo đảm các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước đại biểu dân cử và nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án và Viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp, thì sẽ rất khó lý giải việc chất vấn của đại biểu Quốc hội đối với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện sát nhân dân tối cao.

Bên cạnh đó, chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố một vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của Chánh án và Viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để bảo đảm tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương) cũng bày tỏ sự đồng tình giữ nguyên quyền chất vấn của đại biểu HĐND.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương).

Theo đại biểu, cần cân nhắc kỹ việc thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân vẫn được tổ chức theo quy mô cấp tỉnh và khu vực tại địa phương. Do đó, kiến nghị giữ nguyên chủ thể này được chất vấn như trong Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) tại khoản 5 Điều 33.

Bên cạnh đó, đại biểu kiến nghị bổ sung thêm đối tượng chất vấn là cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương và đối tượng được đại biểu Hội đồng nhân dân chất vấn tại khoản 2, Điều 115 của Hiến pháp.

Theo đại biểu, trước hết, đại biểu HĐND được chất vấn đối với các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương sẽ giúp cho việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong việc thực hiện chính sách, pháp luật và thực thi công vụ trên địa bàn được tốt hơn, nhất là trong điều kiện các cơ quan như Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân hay cơ quan thuế, hải quan, Kho bạc, Bảo hiểm xã hội, Ngân hàng Chính sách xã hội đều được tổ chức ở cấp tỉnh hoặc khu vực… Trong khi đó, việc thực hiện các nhiệm vụ của các cơ quan này liên quan trực tiếp đến thực thi pháp luật, đến các giải pháp thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng, an ninh do cấp trên giao.

Khiếu Hương