Đề xuất khai quật khẩn cấp tàu cổ Hội An

Tàu cổ Hội An tái xuất hiện sau bão Kalmaegi

Từ ngày 8/11, người dân đi dạo tại bãi biển Tân Thành, phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng bất ngờ phát hiện phần thân một con tàu gỗ cổ trồi lên khỏi lớp cát. Hiện vật này được đánh giá gần như nguyên vẹn, có giá trị khảo cổ cao.

Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An (BTDSVHTG) cho biết: “Sau đợt mưa lũ, sóng biển lớn đã làm lộ phần thân tàu. Ngay khi nhận được thông tin, Trung tâm đã phối hợp lực lượng chức năng khoanh vùng khu vực, cắm biển cảnh báo và tuyên truyền người dân không tiếp cận, nhằm bảo vệ hiện trạng. Hiện chúng tôi đang phối hợp với các cơ quan chức năng để xác minh nguồn gốc con tàu, lập hồ sơ khảo cổ học, đồng thời đề xuất phương án khai quật và bảo vệ hiện vật trước nguy cơ tiếp tục bị sóng biển xâm thực”.

Sau bão số 13, sóng biển đã làm xuất lộ một phần thuyền gỗ cổ chôn vùi trong lớp cát biển.

Trung tâm BTDSVHTG Hội An phối hợp lực lượng chức năng khoanh vùng khu vực, cắm biển cảnh báo nhằm bảo vệ hiện trạng tàu cổ vừa xuất lộ.

Con tàu từng được người dân Hội An phát hiện vào rạng sáng 26/12/2023, sau đó bị cát biển vùi lấp. Vị trí phát hiện ban đầu nằm sát bờ biển khối Thịnh Mỹ, cách UBND phường Cẩm An (cũ) khoảng 400 m, hướng ra biển An Bàng. Phần khung gỗ nổi lên trên lớp cát, ôm trọn thân tàu, hiện rõ hình dáng nguyên vẹn của con tàu cổ.

Vị trí tàu phát lộ nằm trong khu vực chịu tác động mạnh của thủy triều, gió mùa và sóng biển. Nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời, chỉ một vài cơn bão nữa cũng đủ xóa mọi dấu tích. Do đó, công tác bảo tồn cần được triển khai theo nguyên tắc “cứu hộ khẩn cấp” di sản dưới nước, kết hợp khảo cổ học, bảo tồn vật liệu gỗ và ứng dụng công nghệ số để lưu giữ toàn bộ thông tin trước khi con tàu tiếp tục bị vùi lấp hoặc hư hại, ông Phạm Phú Ngọc nhấn mạnh.

Nhiều giả thuyết lý thú xung quanh xác tàu cổ vừa xuất lộ

Trong báo cáo khoa học do Trung tâm BTDSVHTG Hội An phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh thực hiện, các nhà nghiên cứu nhận định: con tàu được chế tác công phu, với các thanh giang và then gỗ lớn, ghép nối chặt chẽ bằng đinh sắt, lỗ xuyên thân tròn, đảm bảo cấu trúc vững chắc. Chất lượng gỗ tốt giúp bảo tồn nguyên vẹn nhiều chi tiết. Khu vực bãi biển nơi tàu xuất hiện cũng từng phát hiện nhiều mảnh sứ hoa lam Trung Quốc niên đại thế kỷ XVII – XVIII, cho thấy khả năng đây là tàu ngoại quốc bị đắm trên hành trình qua vùng biển Cửa Đại.

Kết quả phân tích giám định cho thấy con tàu cổ sử dụng các loại gỗ khác nhau: thanh giang làm từ gỗ bằng lăng (Lagerstroemia sp, khả năng cao là săng lẻ hay bằng lăng núi), ván bè làm từ gỗ kiền kiền (Hopea sp), trong khi sàn boong và vách ngăn khoang được làm từ gỗ thông (Pinus sp). Điều này cho thấy con tàu mang truyền thống đóng tàu sử dụng gỗ nhiệt đới lâu đời ở Đông Nam Á, đặc biệt là vùng Nam Đông Dương, với các loại gỗ như bằng lăng và kiền kiền; đồng thời sử dụng gỗ ôn đới là gỗ thông, phản ánh nguồn gốc kỹ thuật và vật liệu từ Trung Quốc.

Người dân và du khách tại Hội An đến xem tàu cổ xuất lộ tại bãi biển Tân Thành, phường Hội An Tây từ sáng ngày 8/11.

Theo các nhà khoa học, kết cấu của con tàu cổ cho phép nó thực hiện những chuyến hải trình dài, phục vụ hoạt động thương mại trên biển hoặc thậm chí tham gia hải chiến. Các chuyên gia cũng nhận định, tàu có chiều dài trên 17,8 m với khoảng 12 khoang. Về niên đại, đến nay tuy chưa có kết quả xác định niên đại tuyệt đối, nhưng các dữ liệu khảo cổ cho thấy khả năng cao tàu thuộc giai đoạn từ cuối thế kỷ XIV đến thế kỷ XVI.

Phần bè mũi dày hơn 10 cm, trong khi bè lái chỉ 4 cm, thể hiện tính toán đặc biệt để chịu va chạm trực diện hoặc phòng thủ. Các khoang thuyền nhỏ, hẹp, chỉ khoảng 80–90 cm, không thích hợp chở hàng hóa, nhưng phù hợp với mục đích chống chìm, chống đạn, tăng khả năng sống sót khi giao chiến. Các mí ván được ghép kín, xử lý kỹ lưỡng, đảm bảo chống thấm nước hiệu quả, cho thấy trình độ đóng tàu tinh xảo của thời kỳ này.

Các nhà khoa học lấy mẫu, bảo quản mẫu phân tích C14, chủng loại gỗ và bào tử phấn hoa thực hiện theo nguyên tắc khoa học đảm bảo việc phân tích được chuẩn xác.

Dựa trên những dữ liệu khảo cổ, các chuyên gia đưa ra giả thuyết đây có thể là tàu cướp biển hoặc tàu chiến cổ. Cả hai khả năng đều có cơ sở, bởi thân tàu chắc chắn, dày dặn, vượt xa các tàu buôn thông thường. Đáng chú ý, cấu trúc thuyền và kỹ thuật ghép gỗ tương đồng với mô hình thuyền Nam Trung Hoa, vùng Quảng Đông, chứ không mang dáng dấp ghe Việt. Nhiều đoạn thân tàu sử dụng gỗ thông, loại vật liệu mà người Việt ít dùng để đóng thuyền càng củng cố giả thuyết về nguồn gốc nước ngoài của con tàu cổ này.

Đề xuất khai quật khẩn cấp để nghiên cứu và bảo tồn

Trung tâm BTDSVHTG Hội An: “Đây là di vật đặc biệt hiếm có, cần được khai quật khẩn cấp nhằm bảo vệ hiện trạng, đồng thời thu thập và nghiên cứu giá trị của con tàu.”

Việc phát hiện tàu cổ tại bãi biển Tân Thành (phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng) đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận. Các nhà khảo cổ đánh giá đây là một bảo vật tàu cổ, được bảo quản gần như nguyên vẹn, có giá trị lớn về lịch sử hàng hải và nghiên cứu khảo cổ. Trước nguy cơ hư hại do sóng biển, thời tiết và sạt lở, Trung tâm Bảo tồn DSVHTG Hội An đã đề xuất khai quật khẩn cấp nhằm bảo vệ hiện trạng di vật quý hiếm này.

Người dân địa phương cho biết, trước đây khu vực bãi ngang là đất vườn, nhưng quá trình xói lở biển đã ăn sâu vào đất liền hàng trăm mét. Mỗi đợt bão, sóng lớn lại khoét sâu, cuốn trôi cát và để lộ các cấu trúc gỗ nằm im trong lòng đất. Nhiều người tin rằng vẫn còn nhiều xác tàu cổ chưa được phát hiện, ẩn giấu dưới lớp cát dày. Hiện con tàu vẫn nằm nguyên vị trí, chưa được trục vớt do diễn biến sạt lở ven biển phức tạp, nguy cơ tái vùi lấp vẫn hiện hữu.

Trước sự quan tâm đông đảo của du khách và người dân đến xem xác tàu cổ lộ thiên, chính quyền địa phương đã triển khai các biện pháp bảo vệ tạm thời. Chủ tịch UBND phường Hội An Tây, ông Bùi Văn Dũng, cho biết lực lượng UBND phường đã có mặt tại hiện trường, căng dây, đóng cọc bao quanh, ngăn không cho người lạ tiếp cận, đồng thời phối hợp tuyên truyền để người dân và du khách không xâm nhập khu vực di vật.

Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm BTDSVHTG Hội An, nhấn mạnh: “Đây là di vật đặc biệt hiếm có, cần được bảo vệ khẩn trương để tránh nguy cơ hư hại do sóng biển và thời tiết. Chúng tôi đã đề xuất khai quật khẩn cấp nhằm bảo vệ hiện trạng, đồng thời thu thập và nghiên cứu giá trị của con tàu.”

Theo báo cáo của Trung tâm, tàu được phát hiện lần đầu vào cuối năm 2023 và UBND tỉnh Quảng Nam đã thống nhất chủ trương khai quật khẩn cấp. Trong năm 2024, Trung tâm phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh và Bảo tàng Quảng Nam (cũ) nay thuộc Bảo tàng Đà Nẵng) tiến hành khảo sát, giám định mẫu vật. Qua đặc điểm kỹ thuật, hình dáng và vật liệu, các chuyên gia nhận định tàu có niên đại từ giữa đến cuối thế kỷ XIV – XVI, cùng thời với các tàu buôn kiểu Biển Đông từng phát hiện ở Đông Nam Á.

Hiện trạng đo đạc tại hiện trường cho thấy phần thân tàu lộ ra dài 17,8 m, rộng hơn 5 m, nhiều chi tiết kỹ thuật vẫn còn rõ nét. Tuy nhiên, phần lớn thân tàu vẫn bị vùi dưới cát, trong khu vực thường xuyên chịu tác động của thủy triều và sạt lở, khiến công tác bảo tồn gặp nhiều khó khăn.

Các chuyên gia đánh giá, nếu được khai quật, đây sẽ là một trong những phát hiện khảo cổ học dưới nước quan trọng nhất tại Việt Nam nhiều năm qua, góp phần làm sáng tỏ lịch sử giao thương quốc tế của cảng Hội An và vùng biển miền Trung trong thời trung đại; minh chứng cho vai trò quan trọng của Hội An trên bản đồ thương mại Đông Nam Á nhiều thế kỷ trước...

Hoài Thu