Di sản gốm Nam Bộ 'chạm' đến người trẻ

Từ lò gốm cổ Hưng Lợi đến hành trình khám phá của người trẻ

Sức hút của gốm Nam Bộ đối với giới trẻ không chỉ nằm ở vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn ở những lớp lang lịch sử, văn hóa ẩn chứa bên trong. Câu chuyện khai quật lò gốm Hưng Lợi (Q. 8, TP. HCM), do TS Nguyễn Thị Hậu chủ trì hơn hai thập kỷ trước, được chia sẻ tại buổi trò chuyện ngày 24/5, đã mở ra một cánh cửa quý giá để hiểu về "Xóm Lò Gốm" Sài Gòn xưa – một không gian sản xuất rộng lớn không chỉ gói gọn ở Gò Cây Mai như nhiều người vẫn nghĩ.

Đối với nhiều bạn trẻ, việc tìm hiểu về quá trình từ một gò đất hoang sơ bên kênh rạch, qua những cuộc khai quật "vừa học vừa làm" đầy tâm huyết, đến việc phục dựng quy trình sản xuất gốm cổ và công nhận di tích cấp quốc gia, là một hành trình khám phá đầy lôi cuốn. Nó không chỉ là kiến thức khảo cổ khô khan, mà là câu chuyện về sự hình thành và phát triển của vùng đất Sài Gòn - Nam Bộ giai đoạn đầu khai phá, phản ánh qua từng chiếc lu, siêu, ơ, khạp…

TS Nguyễn Thị Hậu (bên trái) giao lưu trực tuyến với khán giả.

Tham gia buổi talkshow, TS Nguyễn Thị Hậu - Nhà khảo cổ học, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP. HCM đã lý giải sức sống của gốm Nam Bộ qua nhiều khía cạnh mà có lẽ chính những điều này đang thu hút người trẻ. Đó là câu chuyện bản địa độc đáo. Dù có tuổi đời "trẻ" hơn gốm nhiều vùng khác, gốm Nam Bộ, đặc biệt là gốm Sài Gòn, mang đậm dấu ấn của cộng đồng lưu dân người Hoa với kỹ thuật lò rồng ảnh hưởng từ Trung Hoa, tạo nên bản sắc riêng. Bên cạnh đó là tính ứng dụng và gần gũi.

Ban đầu, gốm Sài Gòn là những chiếc lu chứa nước phục vụ đời sống khai hoang, sau đó là vô vàn sản phẩm tiêu dùng bình dân, dễ đi vào đời sống. Mẫu mã sản phẩm thay đổi liên tục, màu men tươi tắn, đa dạng như men da lươn, da bò, xanh đồng, xanh lam, cách trang trí kín bề mặt nhưng hài hòa, chủ đề phong phú từ con gà dân dã đến điển tích, lịch sử, thậm chí cả những hình ảnh hiện đại. Điều này cho thấy một tinh thần cởi mở, năng động, luôn bắt kịp thị hiếu – một đặc điểm rất "Nam Bộ" mà giới trẻ ngày nay có thể tìm thấy sự đồng điệu.

Sự “hồi sinh” đáng mừng và kết nối thế hệ

Đặc biệt, sự "hồi sinh" của gốm Nam Bộ trong những năm gần đây, như TS Nguyễn Thị Hậu nhận định, chính là minh chứng rõ nét cho thấy sức sống bền bỉ của di sản này. Việc tái tạo các sản phẩm, hoa văn đặc trưng như tô gà Lái Thiêu, hay phát triển tính mỹ nghệ, hiện đại hóa sản phẩm dựa trên nền tảng gốm cổ, đang được nhiều nghệ nhân, chủ lò và cả những người trẻ đam mê tiếp nối.

Triển lãm tại Đường sách TP. HCM thu hút sự quan tâm của đông đảo bạn trẻ.

Sự quan tâm này không chỉ dừng lại ở việc tiêu dùng sản phẩm. Nhiều bạn trẻ chủ động tìm hiểu sâu hơn về lịch sử, kỹ thuật, ý nghĩa của từng hoa văn trên gốm. Các buổi nói chuyện chuyên đề, các xưởng gốm mở cửa cho khách tham quan trải nghiệm, hay các diễn đàn trực tuyến chia sẻ kiến thức về gốm đang ngày càng thu hút sự tham gia của thế hệ Gen Z. Các bạn trẻ tìm thấy ở gốm không chỉ là một món đồ, mà là một câu chuyện, một kết nối với quá khứ, một niềm tự hào về văn hóa bản địa.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Thị Hậu cũng trăn trở về hiện tượng một số quán ăn cố tình đập mẻ chén gốm, cho thấy việc tìm hiểu và tiếp nhận văn hóa đôi khi cần sự định hướng đúng đắn. Điều này càng nhấn mạnh vai trò của các nhà nghiên cứu, các hoạt động giáo dục di sản trong việc giúp người trẻ hiểu đúng, trân trọng và phát huy giá trị văn hóa một cách có ý thức.

Ngọc Ánh