Di sản Thờ Mẫu bước vào sáng tạo trẻ

Buổi trò chuyện “Từ đâu mà ra?” cùng TS - nghệ nhân Nguyễn Đức Hiển (thứ 2 từ phải sang)

Chạm vào truyền thống

Chia sẻ về lý do chọn tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ cho dự án, Tạ Hiểu Lam (đại diện nhóm dự án cùng các thành viên Trần Phương Thảo, Nguyễn Nhật Gia Hân, Đinh Mai Khánh đều là sinh viên chuyên ngành Quản trị truyền thông đa phương tiện, Đại học FPT TPHCM) cho biết, nhóm muốn giới thiệu một di sản có chiều sâu văn hóa nhưng đang tồn tại khoảng cách với người trẻ tại TPHCM. “Rất nhiều bạn trẻ biết nhưng chưa hiểu, có thấy hình ảnh nhưng chưa thực sự tiếp xúc bằng cảm xúc,” Hiểu Lam nói.

Thờ Mẫu - tín ngưỡng nội sinh của người Việt, tôn vinh người phụ nữ, đề cao lòng biết ơn và cội nguồn, là chất liệu văn hóa phong phú nhưng không dễ tiếp cận nếu chỉ nhìn qua những hình ảnh rời rạc trên mạng. Các bạn trẻ đã nỗ lực tạo ra một không gian nơi người trẻ có thể hiểu đúng và cảm nhận trọn vẹn di sản theo cách của thế hệ mình.

Chuỗi hoạt động của dự án được thiết kế theo hành trình trải nghiệm: triển lãm “Ngược nguồn, còn ai?” (vừa diễn ra tại PARC MALL, số 547 - 549 Tạ Quang Bửu, phường Chánh Hưng). Sử dụng ánh sáng, mùi hương trầm, âm thanh chầu văn xử lý mới, cùng công nghệ 2D mapping để tạo nên không gian mô phỏng, tái hiện cảm giác đứng trước gian thờ - sự tĩnh tại, ấm áp và nhân văn, vốn là cốt lõi của Thờ Mẫu; trò chuyện “Từ đâu mà ra?”, nơi người trẻ đối thoại với chuyên gia, giải mã những khía cạnh văn hóa - lịch sử của tín ngưỡng một cách đúng mực, dễ hiểu.

Tại đây, người trẻ còn được trải nghiệm thêm bộ sản phẩm lưu niệm lấy cảm hứng từ những biểu tượng quen thuộc của di sản Thờ Mẫu gắn kết với những vật phẩm hàng ngày như móc khóa, dây đeo thẻ, khăn phụ kiện… Và đặc biệt, MV Bước, kết hợp chất liệu chầu văn với nhạc hiện đại, chuyển tải thông điệp về nguồn sáng nội tâm và niềm tin nâng đỡ con người trong hành trình trưởng thành, tinh thần nhân văn xuyên suốt trong Thờ Mẫu.

Sáng tạo và trách nhiệm

Làm dự án về tín ngưỡng, ngay từ đầu các bạn trẻ xác định rằng sáng tạo phải đi cùng trách nhiệm. Thờ Mẫu là không gian linh thiêng, có quy tắc, cấu trúc và biểu tượng chặt chẽ. Vì vậy, nhóm luôn tuân thủ ba nguyên tắc: đúng- đủ- không sai bản chất.

Nhóm được TS - nghệ nhân Nguyễn Đức Hiển, người có hơn 20 năm nghiên cứu về Thờ Mẫu, cố vấn trực tiếp. Mọi thông tin học thuật đều dựa trên nguồn chính thống từ UNESCO, Bộ VH-TT-DL và dữ liệu thực địa. Chỉ cần một chi tiết thiếu chuẩn, từ phục trang, bố cục ánh sáng đến câu chữ mô tả, đều có thể tạo ra sự hiểu nhầm về di sản. Vì thế, mỗi yếu tố trong dự án đều được đối chiếu, kiểm chứng với chuyên gia.

“Thờ Mẫu không chỉ là nghi lễ hay hình ảnh rực rỡ. Cốt lõi là lòng biết ơn tổ tiên, tri ân các bậc thánh nhân và tinh thần đề cao người phụ nữ. Các em đổi mới để phù hợp với người trẻ, nhưng đừng để những giá trị ấy bị lệch đi”, TS - nghệ nhân Nguyễn Đức Hiển nhắc nhở.

Trong quá trình thực hiện, nhóm đã thực hiện nhiều khảo sát trực tuyến, phỏng vấn trực tiếp và ghi nhận những hiểu lầm tiêu biểu của các bạn trẻ cùng thế hệ. Nổi bật nhất là việc cho rằng Thờ Mẫu chỉ thờ các nữ thần (hệ thống Tam phủ - Tứ phủ còn thờ nhiều vị nam thần như Đức Thánh Trần hay các quan lớn); cho rằng Thờ Mẫu chỉ có ở khu vực phía Bắc, hiểu sai về nghi thức hầu đồng… “Những hiểu lầm này phản ánh rõ điều nhóm trăn trở: người trẻ không thiếu quan tâm, họ chỉ thiếu kênh tiếp cận đúng”, các thành viên trong nhóm chia sẻ.

Di sản, dù trăm năm hay ngàn năm, cũng xuất phát từ đời sống người dân. Để di sản tiếp nối hành trình cùng đời sống đương đại, hơn hết là sự thấu hiểu và quan tâm của cộng đồng… Hành trình của nhóm dự án Di sản Thờ Mẫu dù chỉ mới bắt đầu, nhưng những nỗ lực cho thấy người trẻ không chỉ là “dấu gạch nối” - họ chính là những người viết tiếp câu chuyện di sản của dân tộc.

HỒNG DƯƠNG