Đi tìm khán giả cho phim tài liệu

Hơn chục năm qua, Liên hoan phim Tài liệu châu Âu - Việt Nam (LHP) đã trở thành sự kiện thường niên do hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương phối hợp với Hiệp hội các Viện Văn hóa và các Đại sứ quán châu Âu tổ chức. Với mục tiêu giới thiệu những tác phẩm xuất sắc đến với công chúng yêu điện ảnh tài liệu, tiếp tục thúc đẩy hoạt động giao lưu văn hóa giữa các nước EU và Việt Nam, LHP đã có hành trình 13 năm.

LHP năm nay quy tụ 19 tác phẩm điện ảnh tài liệu đặc sắc, trong đó có 7 phim quốc tế (thuộc các nước, quốc gia và vùng lãnh thổ: Áo, Bỉ (Wallonia - Bruxelles), Đức, Italia, Tây Ban Nha, Vương quốc Anh, Phần Lan) và 12 phim Việt Nam. Trong số đó, có nhiều bộ phim được đánh giá cao như "Bí ẩn từ lòng đất", "Kẻ thù của tôi, bạn của tôi", "Phía trên những đám mây" (Việt Nam), "Tội ác phía sau lòng tin", "Ô nhiễm trắng", "Khi họ có niềm tin", "Vesuvio hoặc cách họ học cách sống giữa các núi lửa" (Italy), "Muntadas ở Hà Nội: Diễn giải về đô thị từ góc nhìn - Tây Ban Nha - Việt Nam" (Tây Ban Nha), "Những làm công vui vẻ hay cách phá hoại công việc" (Phần Lan), "Cô gái mang tên Tania" (Bỉ), "Nhân chứng sống - Một câu chuyện về khí hậu" (Anh)…

Khán giả ngồi kín rạp tại các buổi chiếu phim Tài liệu.

Ngoài ra, khán giả của LHP năm nay còn được xem một số phim của các tác giả độc lập của Việt Nam. Mỗi buổi chiếu tại LHP năm nay, khán giả được xem một bộ phim tài liệu của Việt Nam và một bộ phim tài liệu nước ngoài. Hai phim chiếu mở màn tại LHP là "Bí ẩn từ lòng đất" của Việt Nam và "Visuvio hoặc cách họ học cách sống giữa các núi lửa" (Italia). Hai bộ phim đều mô tả quá trình con người khám phá, tìm hiểu và tìm cách sống chung với thiên nhiên.

Theo ông Trịnh Quang Tùng, Phó Tổng giám đốc phụ trách Hãng phim Tài liệu và khoa học Trung ương sau 13 lần tổ chức, LHP Tài liệu châu Âu - Việt Nam đã trở thành một điểm hẹn văn hóa về phim tài liệu dành cho khán giả trong nước và quốc tế. Thông qua các bộ phim, công chúng hiểu hơn về xã hội chúng ta đang sống, những vấn đề bất cập, mối quan hệ giữa con người với con người. LHP cũng nhằm mục đích quảng bá đất nước, văn hóa con người Việt Nam tới bạn bè quốc tế.

Mỗi bộ phim tham dự LHP năm nay mang một thông điệp riêng nhưng đều tập trung vào một số đề tài quan trọng như môi trường, bình đẳng giới, việc làm… Trong số đó, Việt Nam mang đến nhiều tác phẩm đạt chất lượng cao, ví dụ như "Những đứa trẻ trong sương" là phim đã loạt vao danh sách 15 phim tài liệu xuất sắc của giải Oscar 2023. Hay những bộ phim của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương tham dự LHP là các tác phẩm đã đoạt giải thưởng Cánh diều vàng.

Trong đó phải kể tới bộ phim "Những đôi chân không mỏi" (đạo diễn Đào Đức Thành) khắc họa chân dung và khai thác những câu chuyện cảm động của các nhân viên bưu tá. Họ luôn tận tâm, trách nhiệm với nghề, mang lại niềm vui, thông điệp kịp thời tới những người dân nơi vùng sâu, vùng xa, dù phải vượt qua nhiều gian khó, thậm chí đối mặt với nguy hiểm. Còn "Bí ẩn từ lòng đất" (đạo diễn Phùng Ngọc Tú) lại là phim khoa học ghi lại và khắc họa những con người đã một thời cống hiến, nghiên cứu, dành những tri thức của mình chinh phục dòng sông Đà.

Một điều đáng nói là LHP Tài liệu châu Âu - Việt Nam đã chứng kiến một lượng lớn khán giả đến điểm chiếu. Suốt thời gian diễn ra LHP, các điểm chiếu đều kín chỗ. Điều này cũng diễn ra tương tự tại các kỳ LHP trước đây. Như vậy, qua hơn một thập niên tổ chức, LHP đã tạo được ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả yêu phim tài liệu. Những bộ phim tài liệu mang hơi thở của thời đại, phản ánh chân thực cuộc sống với những giá trị nhân văn sâu sắc, từng giành được nhiều giải thưởng tại các LHP trong nước và quốc tế cùng hội tụ tại LHP này đã mang đến cho khán giả những cảm xúc đặc biệt. Rõ ràng, mặc dù không có được những cơn sốt rầm rộ, cháy vé như ở lĩnh vực phim truyện nhưng phim tài liệu vẫn là một dòng chảy bền bỉ và mạnh mẽ với lượng khán giả ổn định. Điều này không phải vì khán giả không phải bỏ tiền ra mua vé vì thực tế cũng đã có không ít LHP, đợt chiếu phim miễn phí nhưng vẫn thưa vắng khán giả.

Từ LHP Tài liệu châu Âu - Việt Nam lần này gợi nhớ cách đây không lâu, khi bộ phim "Những đứa trẻ trong sương" (đạo diễn Hà Lệ Diễm) ra rạp. Tại nhiều buổi chiếu, phần lớn khán giả là các bạn trẻ. Điều này đã khiến nhiều người phải thay đổi suy nghĩ. Trước đây, nhiều người nghĩ rằng phim tài liệu chỉ dành cho những khán giả trưởng thành với vốn sống, trải nghiệm và đặc biệt là quan tâm tới những vấn đề nổi cộm của đời sống. Nhưng lượng khán giả trẻ đến rạp xem phim ngày một nhiều cho thấy phim tài liệu giờ đây đã dành cho mọi lứa tuổi. Có lẽ, sự phong phú đa dạng của đề tài, cách tiếp cận phù hợp tâm lý, phương pháp làm phim hiện đại đã lôi cuốn thêm được lớp khán giả mới bên cạnh khán giả truyền thống.

Một cảnh trong phim “Những đôi chân không mỏi” của đạo diễn Đào Đức Thanh.

Như bộ phim "Những cánh én đầu tiên" - bộ phim tài liệu lịch sử tái hiện trận chiến trên không ở cầu Hàm Rồng, được chiếu trên cả nước sau 5 năm thai nghén của các bạn trẻ từ xưởng phim Én bạc thuộc Trường Đại học Duy Tân (Đà Nẵng). Phim là lời kể của Trung tướng Trần Hanh - phi công duy nhất sống sót sau trận chiến ngày 4/4/1965 giữa Không quân Việt Nam với lực lượng Không quân Mỹ tại cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa). Điểm hấp dẫn của phim chính là việc kết hợp giữa tài liệu (Lời kể của phi công Trần Hanh và các nhà chuyên môn nghiên cứu lịch sử, quân sự) và tái hiện bằng đồ họa, kỹ xảo điện ảnh 3D.

Hay bộ phim "Tội ác phía sau lòng tin" (đạo diễn Hoàng Dũng và Trần Xuân Chung) miêu tả hiện thực khốc liệt của 41 người Việt tháo chạy khỏi casino Campuchia được chiếu tại LHP Tài liệu châu Âu - Việt Nam đã khiến không ít khán giả trẻ có được những bài học cho mình trên con đường lao động mưu sinh. Đạo diễn Trịnh Quang Tùng vui mừng nhận định khán giả đến với phim tài liệu ngày một tăng và có xu hướng trẻ hóa. Như thế cũng có nghĩa người trẻ cũng đang là đối tượng khán giả tiềm năng mà những người làm phim tài liệu phải quan tâm nhiều hơn.

Theo dõi từ các LHP chung đến các LHP dành riêng cho phim tài liệu thời gian gần đây có sự phát triển cả về số lượng và chất lượng. Nhưng thực tế, dù là dòng phim có tiềm năng thu hút đông đảo khán giả nhưng các đoàn làm phim đa phần vẫn tập trung ở các thành phố lớn. Tương tự, một số phim tài liệu ra rạp cũng chỉ ở những cụm rạp lớn. Đồng nghĩa với việc khán giả ở nhiều tỉnh thành không có điều kiện xem phim, ngoài những bộ phim phát trên truyền hình. Thậm chí, ngay cả ở thành phố, không phải lúc nào khán giả cũng có thể được xem phim tài liệu ở rạp. Con đường phát hành chính của phim tài liệu vẫn là trên sóng truyền hình.

Phần lớn những bộ phim tài liệu ra rạp thời gian vừa qua là những bộ phim độc lập. Trong hành trình đưa phim tài liệu ra rạp, đã có những bộ phim tạo được dấu ấn trong lòng công chúng như "Lửa Thiện Nhân" (đạo diễn Đặng Hồng Giang). Bộ phim từng gây sốt với 15.000 lượt người xem ngoài rạp chiếu. "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng", "Đoạn trường vinh hoa", "Đi tìm Phong"… và gần đây là "Những đứa trẻ trong sương" và một số phim tài liệu ca nhạc.

Tuy nhiên, số lượng phim tài liệu ra rạp chưa nhiều như mong muốn. Các đạo diễn đều cho rằng, làm phim tài liệu khá tốn kém nhưng nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước hay các tài trợ thì rất khó ra rạp. Nếu phim bị xếp vào khung giờ ít người xem, sẽ nhanh chóng bị lép vế trước phim điện ảnh trong nước và nước ngoài và không chịu nổi chi phí thuê rạp. Vì thế, để khán giả có được thói quen ra rạp xem phim tài liệu, ngoài yêu cầu về phim có chất lượng tốt, vẫn rất cần cơ chế, sự hỗ trợ từ nhiều phía.