Dịch chiết diệt nấm gây hại cây ớt

Dịch thán thư làm hỏng quả ớt. Ảnh: INT

Dịch chiết này có thể thay thế hoàn toàn thuốc trừ sâu giúp bảo vệ sức khỏe con người.

Xác định loài nấm gây bệnh trên cây ớt

Xác định loài nấm Colletotrichum gây bệnh thán thư và khả năng ức chế nấm gây bệnh của dịch chiết gừng và thuốc dòi là nghiên cứu của nhóm tác giả Nguyễn Bảo Quốc, Trương Ngọc Hải Yến và Nguyễn Ngọc Bảo Châu, Trường Đại học Nông lâm TP.HCM và Trường Đại học Mở TPHCM.

Theo TS Nguyễn Bảo Quốc, ớt là một loại cây gia vị quan trọng có giá trị kinh tế cao, được trồng rộng rãi ở Việt Nam. Tuy nhiên, cây ớt thường bị ảnh hưởng bởi nhiều loại bệnh do nấm, vi khuẩn và côn trùng, làm giảm năng suất hoặc thậm chí mất trắng mùa vụ. Trong số đó, bệnh thán thư do nấm Colletotrichum gây ra là nghiêm trọng nhất, có thể làm giảm sản lượng đến 80%.

Bệnh này có thể lây nhiễm từ giai đoạn cây con đến khi quả chín, ảnh hưởng đến giá trị thương phẩm, chất lượng cũng như hàm lượng capsaicin (thành phần chính tạo nên vị cay của ớt) và oleoresin của ớt.

Tại Việt Nam, đã phát hiện ít nhất bốn loài nấm Colletotrichum gây bệnh thán thư trên ớt, gồm C. gloeosporioides, C. capsici, C. nigrum và C. acutatum. Do định danh hình thái chưa đủ chính xác, các nghiên cứu gần đây sử dụng phương pháp phân tử, xác định thêm năm loài khác tại Đồng bằng sông Hồng, gồm C. truncatum, C. fructicola, C. gloeosporioides (sensu stricto), C. aeschynomenes và C. siamense.

Hiện nay, phương pháp kiểm soát bệnh thán thư được quan tâm là sử dụng chiết xuất thảo dược do tính an toàn và thân thiện với môi trường. Trong đó, gừng chứa hơn 400 hợp chất khác nhau, bao gồm hỗn hợp của cả hai thành phần hóa học dễ bay hơi và không bay hơi như zingerone, shogaols và gingerols, sesquiterpenoids. Gingerols và shogaols, có khả năng ức chế sự hình thành màng sinh học và sự hình thành sợi nấm, làm giảm sự hoạt động của nấm mốc.

Cây thuốc dòi (Pouzolzia zeylanica) có sự hiện diện của isoavone, alkaloid, polyphenol, tannin, avonoid, glycoside có khả năng ức chế nấm trong đó có nấm Aspergillus niger. Những phát hiện này chỉ ra rằng chiết xuất gừng và thuốc dòi có thể hữu ích như một chất thay thế cho thuốc diệt nấm và diệt khuẩn.

Nhóm nghiên cứu đã thực hiện những thí nghiệm nhằm xác định loài nấm Colletotrichum gây bệnh thán thư trên ớt và đánh giá khả năng ức chế nấm gây bệnh của dịch chiết gừng và cây thuốc dòi.

“Gừng là cây được trồng phổ biến để làm gia vị và thuốc, chứa hơn 400 hợp chất, bao gồm gingerols và shogaols có khả năng ức chế sự hình thành màng sinh học và sợi nấm, làm giảm hoạt động của nấm mốc.

Cây thuốc dòi còn gọi là cây bọ mắm, được sử dụng rộng rãi trong y học dân gian để trị ho, viêm họng, thanh nhiệt, giải độc,..., chứa các hợp chất như isoavone, alkaloid, polyphenol, tannin, flavonoid và glycoside, có khả năng ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn và nấm gây bệnh”, đại diện nhóm nghiên cứu cho biết.

Hiệu lực tương đương thuốc hóa học

TS Nguyễn Bảo Quốc cho biết, để xác định loài nấm Colletotrichum gây bệnh thán thư trên ớt, nhóm thu thập các mẫu ớt (chỉ thiên và ớt sừng vàng châu Phi) có triệu chứng bệnh thán thư từ các vườn trồng tại Tiền Giang.

Triệu chứng bệnh bao gồm các vết bệnh màu nâu xám đến nâu đen, lõm xuống, có dịch nhầy, khi nặng xuất hiện các đĩa cành li ti màu đen xếp theo vòng tròn hoặc lộn xộn. Bệnh lan rộng làm quả khô lại, không sử dụng được.

Nhóm phân lập được 30 mẫu Colletotrichum spp., trong đó có 22 mẫu từ quả ớt chỉ thiên và tám mẫu từ quả ớt sừng vàng bị nhiễm bệnh. Theo nhóm nghiên cứu, dựa trên đánh giá hình thái, các mẫu nấm Colletotrichum spp. chưa đủ cơ sở xác định đến mức loài. Do đó, nhóm sử dụng phương pháp phân tích sinh học phân tử, xác định hai loài gây bệnh thán thư trên ớt là Colletotrichum scovillei và Colletotrichum gloeosporioides.

Đánh giá khả năng lây bệnh của Colletotrichum spp, nhóm nhận thấy trong điều kiện không gây vết thương trên quả ớt, tỷ lệ nhiễm bệnh là 50%. Khi có vết thương, tất cả các mẫu nấm Colletotrichum spp. đều gây bệnh với tỷ lệ nhiễm 100%.

Sau sáu ngày, triệu chứng bệnh thán thư xuất hiện với hai dạng vết loét điển hình: màu đen và vàng nâu. Vết bệnh có hình dạng bất định, ban đầu là các đốm đen nhỏ, sau đó lan rộng, chuyển sang màu nâu đậm đến đen, không có ranh giới rõ rệt với mô khỏe. Ở vùng bị tổn thương, biểu bì quả ớt chuyển sang màu nâu đen.

Để đánh giá khả năng ức chế nấm gây bệnh của dịch chiết gừng và cây thuốc dòi, nhóm cắt nhỏ, phơi khô và nghiền gừng tươi và lá cây thuốc dòi thành bột, chiết lấy cao. Cao chiết sau đó được hòa tan trong Ethanol 90° theo tỉ lệ 1 g cao trong 10 ml Ethanol, rồi pha loãng với nước ở các nồng độ khác nhau để sử dụng trong thí nghiệm.

Khả năng ức chế nảy mầm bào tử nấm C. scovillei của dịch chiết gừng, thuốc dòi và hỗn hợp dịch chiết gừng - thuốc dòi ở các nồng độ khảo sát, cho thấy các dịch chiết ở mức nồng độ khác nhau có ảnh hưởng đến sự nảy mầm của bào tử nấm, các nghiệm thức khác biệt rất có ý nghĩa thống kê ở mức 1%.

Dịch chiết gừng ở mức nồng độ 8,0% cho hiệu lực ức chế nảy mầm cao nhất đạt 94,1%. Trong khi đó, dịch chiết thuốc dòi có hiệu lực thấp hơn dịch chiết gừng khi phải tăng đến mức nồng độ 9,0% thì cho hiệu lực ức chế 82,5%.

Hỗn hợp 2 loại dịch chiết gừng và thuốc dòi cũng cho hiệu lực khá tốt khi ở mức nồng độ hỗn hợp là 8,0% thì đạt hiệu lực là 84,5%. Như vậy, có thể thấy dịch chiết gừng là dịch chiết có khả năng ức chế sự nảy mầm bào tử của nấm C. scovillei gây bệnh thán thư trên ớt tốt hơn so với dịch chiết thuốc dòi.

Thử nghiệm hoạt tính kháng nấm Colletotrichum bằng phương pháp khuếch tán trên thạch cho thấy dịch chiết từ gừng, thuốc dòi và hỗn hợp dịch chiết đều có hiệu quả kháng nấm tốt. Nồng độ để đạt hiệu lực ức chế tối đa lần lượt là 10% gừng, 11% thuốc dòi và 10% hỗn hợp.

Ngoài ra, sử dụng dịch chiết gừng 8%, thuốc dòi 9% và hỗn hợp 8% có thể ức chế bào tử nấm với hiệu lực tương ứng 94,1%, 82,5% và 84,5% sau 24 giờ. Như vậy, cao chiết gừng và cây thuốc dòi có thể thay cho thuốc diệt nấm và diệt khuẩn hóa học.

Nhật Chi