Điểm đặc biệt trong các tác phẩm tự truyện của Annie Ernaux

Nhà văn Annie Ernaux là chủ nhân giải Nobel văn chương 2022. Ảnh: The Nobel Prize.

Alison L Strayer là dịch giả người Canada, người đã dịch nhiều sáng tác của Annie Ernaux sang tiếng Anh như Les Anneés, Mémoire de fille, Regarde les lumìeres mon amour...

Chia sẻ với Literary Hub, Strayer cho biết bà đọc sách Annie Ernaux lần đầu vào năm 1992. Khi ấy, nữ dịch giả này đang làm công việc biên kịch. Nhà làm phim bà làm việc cùng được truyền cảm hứng bởi tác phẩm Passion Simple và mong muốn tạo ra một bộ phim mang hơi thở tương tự cuốn sách của Ernaux.

Đọc Passion Simple, Strayer cảm thấy như được đối thoại với tác giả. Theo Strayer, Annie Ernaux đã sử dụng lời văn mộc mạc mà thẳng thắn để kể về tình huống đầy rắc rối của mình khi đó, đồng thời mô tả nền kinh tế lúc bấy giờ. Nữ dịch giả đánh giá cao việc nhà văn Pháp này tìm kiếm một lối viết cho phép kể lại những điều đã xảy ra theo cách chân thật nhất.

Cũng trong các tác phẩm của Annie Ernaux, Strayer nhận ra quan điểm viết của nhà văn, từ đó, tìm ra lối dịch cho riêng mình.

Trong lời mở đầu của cuốn Se perdre, Annie Ernaux cho biết nữ tác giả giữ lại mọi thứ trong bản thảo đầu tiên. Vì khi những câu từ được viết ra trên giấy để lưu lại những suy nghĩ và cảm xúc trong một thời điểm nhất định, bản thân chúng chính là thời gian. Và giống thời gian, những câu từ ấy không thể bị xóa bỏ hay đảo ngược.

Hay như trong cuốn L’écriture comme un couteau, Ernaux tin rằng có sự liên kết sâu sắc giữa cấu trúc, nhịp điệu và từng từ ngữ trong câu văn với phẩm chất chăm chỉ học hỏi của nhà văn và câu chuyện riêng trong cuộc đời người đó.

Chính những điều Ernaux viết trong Se perdre và L’écriture comme un couteau giúp Alison định hình được hướng đi trong công việc dịch thuật một tác phẩm văn học.

Trong dịch phẩm mới nhất Alison L Strayer thực hiện - Look at the Lights, My Love (tên gốc: Regarde les lumìeres mon amour), Annie Ernaux viết những dòng nhật ký chứa đựng những quan sát về thế giới xung quanh, như trong siêu thị: thiết kế của cửa hàng, hàng hóa và cách chúng được bày biện...

Strayer nhận định rằng cuốn sách tựa một tài liệu ghi chép với chức năng chính là truyền đạt thông tin. Và dù đây là một cuốn sách dạng tự truyện, cách tiếp cận đặc biệt của Ernaux khiến cho cuốn sách có những phẩm chất văn chương không thể chối cãi, khiến cho giới phê bình cũng phải đau đầu không biết nên định nghĩa tác phẩm của bà thế nào.

Theo cách nói của nhà văn người Pháp Michel Tournier, sách của Annie Ernaux là “nhật ký về thế giới xung quanh”.

Thay vì mô tả thế giới nội tâm của con người, những cuốn nhật ký này tập trung nắm bắt những khoảnh khắc của đời sống cộng đồng, của thời đại. Nhưng đồng thời, nó cũng họa lên bức chân dung của tác giả - người đang ghi lại những chi tiết của thế giới bên ngoài.

Đơn cử, cuốn Journal du dehors và La vie extérieure lần lượt mô tả đời sống chung của xã hội trong giai đoạn 1985-1992 và 1993-2000. Trong đó, Ernaux viết về những gì bà quan sát được khi đang đi trên các chuyến tàu, trong các trung tâm mua sắm, tiệm làm tóc, trên đường phố. Bà ghi chép lại quang cảnh cuộc sống, con người, các sản phẩm hàng hóa, tranh phun sơn trên các bức tường công cộng…

Annie Ernaux chọn ghi nhớ những nơi chốn và đồ vật nhất định. Với bà, tinh thần của thời đại quyết định điều gì là đáng ghi nhớ, cái gì là một biểu tượng đáng giá.

Alison L Strayer cho rằng các tác phẩm của Annie Ernaux thường chứa đựng mối liên kết rõ ràng và sâu sắc giữa nữ quyền và văn học do phái nữ sáng tác.

Ernaux luôn trăn trở về vị trí của phụ nữ trong lĩnh vực văn học tại một quốc gia dân chủ. Bà cho rằng họ chưa được công nhận xứng đáng cho vị trí một người sáng tác. Có những người đàn ông, gồm cả giới trí thức phương Tây, thường coi nhẹ sự tồn tại của các tác phẩm do phái nữ sáng tác.

Nhưng với ghi nhận của Viện Hàn lâm Thụy Điển dành cho Annie Ernaux, Alison L Strayer tin sẽ ngày càng có nhiều nhà xuất bản đủ cởi mở để lắng nghe phái nữ; và tích cực tìm kiếm các tác giả, dịch giả nữ cũng như tác phẩm của họ. Giải Nobel Văn chương sẽ có tác động tích cực đến các cây viết nữ.

Lan Anh