Điện ảnh Việt Nam hãy mơ lớn và bước ra thế giới trong kỷ nguyên mới

Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XIV của Đảng về văn hóa đã chỉ rõ công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa và thị trường văn hóa đang "từng bước được phát triển", tuy nhiên "Đầu tư cho văn hóa còn thấp và dàn trải. Công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa, du lịch phát triển chưa tương xứng với tiềm năng". Từ đó, mục tiêu được đặt ra là phải "Thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa. Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới. Phát triển mạnh công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của Nhân dân".

Trao đổi với Tri thức - Znews, nhiều chuyên gia cho rằng để tránh tình trạng đầu tư văn hóa "vừa thấp vừa dàn trải", Việt Nam nên ưu tiên phát triển một số ngành trụ cột trong công nghiệp văn hóa, ví dụ như điện ảnh. Bởi lẽ, một bộ phim thành công có thể tạo việc làm, thu hút đầu tư, mở rộng du lịch, thúc đẩy thời trang và công nghệ, đồng thời quảng bá hình ảnh quốc gia hiệu quả hơn hàng ngàn chiến dịch truyền thông. Và rất mừng là điện ảnh Việt lại đang có những chỉ dấu tích cực để hiện thực được điều đó.

Những tín hiệu đáng mừng

31/10 trở thành một cột mốc đáng nhớ đối với thị trường điện ảnh Việt khi TP.HCM được UNESCO công nhận là "thành phố điện ảnh đầu tiên" của Đông Nam Á.

Cục trưởng Cục Điện ảnh Đặng Trần Cường nhận định danh hiệu "Thành phố sáng tạo điện ảnh" không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là đòn bẩy mạnh mẽ giúp TP.HCM từng bước xây dựng một hệ sinh thái điện ảnh sáng tạo, chuyên nghiệp và hội nhập quốc tế. Với vị thế mới này, thành phố sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn của nhiều đoàn làm phim trong và ngoài nước, nơi tổ chức các liên hoan phim, chợ dự án, hội thảo và hoạt động điện ảnh quốc tế, qua đó tăng cường giao lưu, hợp tác, quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Sự thành công của TP.HCM được kỳ vọng sẽ kích cầu nền điện ảnh, góp phần vào sự phát triển của công nghiệp văn hóa. Thực tế khu vực cho thấy Đông Nam Á đang thiếu một trung tâm điện ảnh. Trong khi Bangkok, Thái Lan mạnh về dịch vụ sản xuất và bối cảnh của các bộ phim, Singapore có lợi thế về tài chính và hậu kỳ, chưa có thành phố nào tích hợp được toàn bộ chuỗi giá trị. Nếu TP.HCM làm được, sẽ là mảnh ghép hoàn hảo có tính thời điểm để lấp đầy khoảng trống trong chuỗi giá trị sản xuất điện ảnh của khu vực.

Ngoài ra, việc tham gia Mạng lưới Thành phố Sáng tạo của UNESCO sẽ giúp TP.HCM tiếp cận các mô hình phát triển thành công từ những trung tâm điện ảnh quốc tế, từ đó xây dựng chiến lược phát triển riêng phù hợp với bản sắc và tiềm năng của Việt Nam. Đây cũng là cơ hội quý giá để điện ảnh Việt tăng cường hợp tác quốc tế, thu hút nguồn lực đầu tư nước ngoài, đồng thời quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam giàu bản sắc, thân thiện và sáng tạo thông qua ngôn ngữ điện ảnh.

"Cục Điện ảnh sẵn sàng đồng hành, phối hợp và hỗ trợ để TP.HCM phát huy tối đa thế mạnh của mình, xây dựng hệ sinh thái điện ảnh sáng tạo, phát triển bền vững, qua đó góp phần đưa TP.HCM trở thành trung tâm sáng tạo điện ảnh tầm khu vực và nâng tầm vị thế điện ảnh Việt Nam trên bản đồ thế giới", ông Đặng Trần Cường nhấn mạnh.

Theo Thạc sĩ Trần Minh Ngân - giảng viên Khoa Âm nhạc, Sân khấu & Điện ảnh của Đại học Văn Lang, danh hiệu này có giá trị như một “giấy thông hành” đưa điện ảnh TP.HCM hòa nhập sâu vào mạng lưới sáng tạo quốc tế, từ đó nâng cao vị thế, thương hiệu ngành công nghiệp điện ảnh không chỉ ở châu Á mà trên trường quốc tế. Sự công nhận này chẳng những tạo hình ảnh tích cực với các đối tác, nhà sản xuất và nhà đầu tư quốc tế, mà còn mang lại ưu thế để thu hút các nguồn lực về tài chính, nhân sự, công nghệ cho điện ảnh - những yếu tố tiên quyết trong việc xây dựng nên một trung tâm công nghiệp nội dung sáng tạo tầm vóc.

Hơn thế, đây là cơ hội vàng để điện ảnh Việt Nam nối kết, hợp tác với các thành phố, các nền điện ảnh phát triển hàng đầu thế giới, tận dụng tốt các nguồn tài trợ, kiến thức chuyên môn, thúc đẩy giao lưu văn hóa và mở rộng thị trường xuất khẩu phim.

Những năm gần đây, điện ảnh Việt có nhiều phim thắng lớn, áp đảo doanh thu so với phim ngoại ở rạp nội địa.

Vì sao điện ảnh là một trụ cột của công nghiệp văn hóa?

Cây bút Liz Shackleton trên tờ Deadline nhận định điện ảnh Việt sau đại dịch Covid-19 có tốc độ phục hồi nhanh thứ hai châu Á, tức chỉ sau Ấn Độ. Phân tích những yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh của điện ảnh Việt, bài báo chỉ ra sự đổ bộ của các "ông lớn" như CJ CGV, Lotte Cinema cùng việc mở rộng hệ thống rạp phim trên phạm vi cả nước. Ngoài ra, những năm trở lại đây, khán giả Việt Nam có xu hướng ưa chuộng phim nội địa hơn so với các dự án nước ngoài.

Song lỗ hổng của điện ảnh Việt hiện tại là các nhà đầu tư vẫn thận trọng và việc thiếu nhân lực, không đáp án đủ kỳ vọng. Từ thực tiễn này, Liz Shackleton cho rằng các đạo diễn, nhà sản xuất nên mạnh dạn tiếp cận những thị trường khác trên thế giới, thay vì bó hẹp ở phạm vi nội địa.

Tại Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM (HIFF 2024), đạo diễn Kim Han Min, cha đẻ Đại thủy chiến - phim ăn khách nhất lịch sử Hàn Quốc, cũng cho rằng điện ảnh Việt đang có lợi thế về đà triển mạnh mẽ những năm qua. "Điện ảnh Việt có dàn đạo diễn và diễn viên thực lực. Họ chỉ đang đợi cơ hội để khẳng định mình", ông chia sẻ.

Nói ra để thấy điện ảnh Việt sở hữu những yếu tố nội lực đủ mạnh để bứt phá, nhưng vẫn thiếu thời cơ, tầm nhìn dài hạn và cơ chế vận hành mang tính công nghiệp, để thực sự biến điện ảnh trở thành một trụ cột của nền công nghiệp văn hóa.

Thực tế, điện ảnh không dừng lại ở vai trò loại hình nghệ thuật, mà còn có khả năng tạo ra giá trị kinh tế lớn, có sức ảnh hưởng và lan tỏa sang nhiều lĩnh vực khác. Nhìn vào các quốc gia có nền điện ảnh phát triển, không khó nhận ra điện ảnh hoàn toàn có thể trở thành ngành kinh tế mũi nhọn khi được đầu tư đúng hướng.

Một bộ phim không những tạo ra doanh thu từ sản xuất, phát hành, mà còn có thể sinh lợi lâu dài qua bản quyền, phân phối quốc tế, lưu trữ số hay các sản phẩm phái sinh. Hơn thế, điện ảnh còn thúc đẩy du lịch, thời trang, công nghệ, quảng cáo, góp phần hình thành một hệ sinh thái văn hóa - kinh tế toàn diện.

Theo các chuyên gia, Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng để xây dựng nền điện ảnh phát triển, cạnh tranh với Thái Lan, Hàn Quốc. "Thành phố sáng tạo điện ảnh" như TP.HCM chỉ là điểm khởi đầu, không phải đã là đích đến. Quan trọng là cơ quan quản lý cần triển khai đồng bộ nhiều chiến lược phát triển cụ thể, trong đó chú trọng khuyến khích đầu tư, thu hút tài năng và quảng bá sáng tạo.

PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Giảng viên Cao cấp ngành Truyền thông Chuyên nghiệp, Đại học RMIT cho rằng về đầu tư, Việt Nam cần tăng cường các chính sách thúc đẩy đầu tư, hoạt động kết nối vùng và hệ sinh thái sáng tạo của điện ảnh. Ủy ban Điện ảnh có thể được thành lập để điều phối các mô hình PPP (Hợp tác công tư) nhằm đầu tư xây dựng các phim trường, studio sáng tạo điện ảnh, hay dự án điện ảnh ở TPHCM. Đồng thời tổ chức các sự kiện tại TP.HCM nhằm kết nối các ngành của hệ sinh thái Sáng tạo Điện ảnh tại Việt Nam và trong khu vực.

Theo Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, điện ảnh hiện là khu vực quy tụ 935 doanh nghiệp, với 9.294 lao động, tạo ra doanh thu 500 triệu USD, đóng góp 0,43% GRDP.

Về tài năng, Việt Nam nên đẩy mạnh các chính sách thu hút các chuyên gia quốc tế đến Việt Nam để tham gia các hoạt động sáng tạo, đào tạo và tư vấn chiến lược cho việc phát triển nhân tài trong ngành. Điều này có thể bao gồm các quy trình visa được đơn giản hóa, hỗ trợ nhà ở và cơ hội để họ dẫn dắt các chương trình đào tạo và cố vấn.

Việt Nam, và trước mắt là TP.HCM cũng nên đẩy mạnh triển khai các chương trình "Kiến tạo điện ảnh trong học đường" nhằm xây dựng và nuôi dưỡng kiến thức, ươm mầm tài năng cho ngành điện ảnh. Ngoài ra, một hệ sinh thái sáng tạo điện ảnh lành mạnh đòi hỏi sự cân bằng giữa đầu tư sáng tạo các phim bom tấn thương mại và các phim nghệ thuật, độc lập.

"Nên tạo ra các khoản tài trợ phát triển kịch bản, tài trợ sản xuất cho các phim độc lập và có ý nghĩa văn hóa, quảng bá quốc tế. Các cuộc thi sáng tạo kịch bản điện ảnh có thể nên tổ chức thường xuyên và cấp học bổng phát triển tài năng, hoặc hỗ trợ kinh phí các nhà làm phim mới để khuyến khích sáng tạo trong ngành. Đồng thời các đơn vị phân phối phim như rạp chiếu phim, nền tảng số cũng nên được tài trợ để trình chiếu các tác phẩm điện ảnh nghệ thuật, độc lập.

Về quảng bá, chúng ta cũng cần chủ động quảng bá mình như một địa điểm sản xuất và sáng tạo phim hấp dẫn. Điều này bao gồm việc xây dựng một thư viện hình ảnh trực tuyến về các bối cảnh quay phim độc đáo, các ý tưởng có thể kết nối với các bộ phim theo từng thể loại, chủ đề khác nhau. Đồng thời cũng là nơi có thể tìm kiếm và kết nối các tài năng sáng tạo cho nhiều hoạt động trong chuỗi giá trị điện ảnh", chuyên gia nhận định với Tri thức - Znews.

Phát triển với "DNA" của điện ảnh Việt Nam

Ở góc độ của nhà làm phim, đạo diễn Khoa Nguyễn chia sẻ điện ảnh khi được xem là một trong những trụ cột của công nghiệp văn hóa sẽ mở ra nhiều cơ hội cho giới đạo diễn, nhà sản xuất nội địa. Đạo diễn tin rằng khi được đầu tư, được trao cơ hội ở một "thành phố sáng tạo về điện ảnh" như TP.HCM, các nhà làm phim sẽ nâng dần những tiêu chuẩn nghề nghiệp ở tất cả mọi khâu, nỗ lực tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế.

Đội ngũ đạo diễn, nhà sản xuất sẽ chú ý xây dựng thương hiệu cá nhân và IP: không chỉ "ra phim", mà còn phải là phát triển "sở hữu trí tuệ" lâu dài thông qua hệ thống nhân vật, thế giới, phong cách kể chuyện, phát triển các kịch bản và dự án phim có bản sắc của TP.HCM.

"Phim Việt ở TP.HCM cần đi tìm 'DNA điện ảnh đô thị' của riêng mình. Xây dựng các liên minh những nhà làm phim tại thành phố, để gia tăng sức nặng trong các tiếng nói nghề nghiệp khi triển khai các dự án có yếu tố quốc tế. Các nhà làm phim chủ động hội nhập hơn nữa thông qua việc xem việc gửi phim đi dự các liên hoan phim quốc tế là điều bình thường, mạnh dạn tìm kiếm các cơ hội hợp tác quốc tế trong sản xuất phim hoặc các hoạt động huấn luyện, đào tạo...", nam đạo diễn nhấn mạnh.

Chung quan điểm, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng các nhà làm phim cần nuôi dưỡng tinh thần tiên phong và khát vọng lớn. Khi thành phố đặt mục tiêu sánh vai với Busan, Cannes hay Bangkok, đội ngũ đạo diễn cũng phải hướng đến chuẩn mực quốc tế, không chỉ bằng kỹ thuật, mà còn bằng tầm nhìn. Điều quan trọng không phải là "bắt chước thế giới", mà là học cách kể những câu chuyện Việt Nam với góc nhìn nhân văn, sâu sắc và hiện đại.

"Khi chúng ta tự tin với bản sắc của mình, sáng tạo từ giá trị văn hóa và câu chuyện Việt Nam, chúng ta không chỉ làm phim mà đang góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia, tạo nên “quyền lực mềm Việt Nam” trong kỷ nguyên mới. TP.HCM hôm nay đang gọi những người làm phim bằng một lời mời đẹp: hãy mơ lớn, hãy sáng tạo, hãy bước ra thế giới nhưng đừng bao giờ đánh mất mình. Khi mỗi nhà làm phim biến khát vọng thành hành động, biến cơ hội thành tác phẩm, danh hiệu 'Thành phố điện ảnh' sẽ không chỉ tỏa sáng trên giấy, mà sẽ tỏa sáng trên màn bạc, trong lòng khán giả Việt Nam và bạn bè quốc tế", vị này kết luận.

Tâm An - Tống Khang