Diễn đàn 'Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà': Tôn vinh di sản văn hóa trà Việt Nam

Quyết định này, được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua, không chỉ nhằm tôn vinh giá trị kinh tế, xã hội và văn hóa của cây trà mà còn ghi nhận vai trò của trà trong việc thúc đẩy phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa của các quốc gia. Sau 5 năm, từ 2020 đến 2025, Ngày Trà thế giới đã trở thành một sự kiện toàn cầu, nơi các quốc gia sản xuất và tiêu thụ trà lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Việt Nam và nhiều nước khác cùng nhau chia sẻ, quảng bá và tôn vinh di sản phẩm trà của mình. Trong bối cảnh đó, Việt Nam, với lịch sử văn hóa trà kéo dài hàng nghìn năm, đã khẳng định vị thế của mình như một trong những cái nôi của cây trà, nơi trà không chỉ là một thức uống mà còn là biểu tượng của tinh thần, triết lý và bản sắc dân tộc.

Tại Việt Nam, cây trà được cho là đã xuất hiện từ thời kỳ Hùng Vương, với những dấu tích khảo cổ học về lá và cây trà hóa thạch được tìm thấy ở vùng đất tổ Phú Thọ. Những cây trà cổ thụ hàng ngàn năm tuổi tại Suối Giàng, Yên Bái, hay Cao Bằng là minh chứng sống động cho việc Việt Nam là một trong những cái nôi cổ xưa nhất của cây trà trên thế giới. Văn hóa trà Việt Nam không chỉ gắn bó với đời sống bình dân mà còn thấm sâu vào các tầng lớp xã hội, từ những buổi trà thiền trong chùa chiền đến các nghi thức cung đình tinh tế.

Ngày Trà thế giới ra đời không chỉ để tôn vinh cây trà mà còn để nhấn mạnh vai trò của nó trong việc hỗ trợ sinh kế cho hàng triệu người lao động, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), ngành trà đóng góp đáng kể vào nền kinh tế toàn cầu, với sản lượng hằng năm đạt hàng triệu tấn, cung cấp việc làm cho hàng chục triệu người, từ nông dân trồng trà đến các nghệ nhân chế biến. Tại Việt Nam, ngành trà không chỉ là một ngành kinh tế mũi nhọn mà còn là một phần của di sản văn hóa phi vật thể. Trà Việt Nam, với những thương hiệu nổi tiếng như trà Thái Nguyên, trà Shan Tuyết, hay trà sen Tây Hồ, đã chinh phục thị trường quốc tế nhờ hương vị độc đáo và chất lượng vượt trội. Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của trà Việt không chỉ nằm ở sản lượng hay chất lượng, mà còn ở câu chuyện văn hóa đằng sau mỗi chén trà – câu chuyện về sự kết nối giữa con người, thiên nhiên và lịch sử.

Một trong những ghi chép sớm nhất về giá trị của trà Việt Nam được tìm thấy trong Đại Nam nhất thống chí năm 1838, một tài liệu quý giá từ thời nhà Nguyễn. Trong đó, trà Nam ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, được mô tả là có “vị ngon hơn chè các nơi khác”. Ghi chép này không chỉ khẳng định chất lượng vượt trội của trà Thái Nguyên mà còn minh chứng cho sự phát triển của văn hóa trà Việt Nam từ rất sớm. Đến đầu thế kỷ 20, dưới thời Pháp thuộc, trà Tân Cương, Thái Nguyên, được người Pháp chú ý và đưa vào canh tác quy mô lớn, tiêu chuẩn hóa và xuất khẩu. Với hương thơm cốm đặc trưng, vị chát dịu và hậu ngọt sâu lắng, trà Thái Nguyên đã trở thành biểu tượng của trà Việt, được mệnh danh là “đệ nhất danh trà”. Chính di sản này đã trở thành nguồn cảm hứng cho các sự kiện như Diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà”, một sáng kiến quan trọng trong việc tôn vinh và phát triển văn hóa trà Việt Nam.

Diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà”, được tổ chức bởi Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội – một thành viên của Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam – và Hội Chè Thái Nguyên, là một sự kiện mang ý nghĩa đặc biệt trong việc bảo tồn và quảng bá văn hóa trà. Sự kiện diễn ra tại Không gian Văn hóa Trà của Hợp tác xã Chè Hảo Đạt, Tân Cương, Thái Nguyên, một địa điểm không chỉ nổi tiếng với những đồi chè xanh mướt mà còn là nơi lưu giữ tinh thần và bản sắc của trà Việt.

Dưới sự dẫn dắt của TS Đỗ Ngọc Văn, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam, Viện trưởng Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội, diễn đàn đã quy tụ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, quản lý và nghệ nhân trà để cùng thảo luận về vai trò của trà trong đời sống người Việt, định hướng phát triển du lịch gắn với trà và các giải pháp bảo tồn di sản chè. Không gian Văn hóa Trà của Hợp tác xã Chè Hảo Đạt không chỉ là nơi diễn ra các buổi thảo luận mà còn là một điểm đến văn hóa, nơi du khách có thể trải nghiệm trực tiếp quá trình trồng, chế biến và thưởng trà, từ đó cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị của trà Thái Nguyên.

Diễn đàn đã vinh dự đón tiếp nhiều diễn giả uy tín, những người đã mang đến những góc nhìn sâu sắc về văn hóa trà. Bà Vũ Thị Thu Hường, Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết nối văn hóa trà với du lịch, biến Thái Nguyên thành một điểm đến không thể bỏ qua cho những người yêu trà.

Ông Dương Sơn Hà, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thái Nguyên, đã chia sẻ về các giải pháp phát triển bền vững cho ngành chè, từ việc bảo vệ môi trường đất đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm. Ông Hoàng Anh Trung, Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên và Phó bí thư chuyên trách Đảng ủy các cơ quan Đảng tỉnh, đã khẳng định vai trò của trà trong việc xây dựng bản sắc văn hóa địa phương và thúc đẩy kinh tế. Nhà nghiên cứu Mông Đông Vũ, nguyên Giám đốc Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên, với niềm đam mê sưu tầm ấm trà cổ, đã mang đến những câu chuyện sống động về lịch sử trà cụ Việt Nam, từ những bộ ấm đất tử sa đến các chén trà nhỏ tinh xảo.

Bà Đào Thanh Hảo, Giám đốc Hợp tác xã Chè Hảo Đạt, là truyền nhân 3 đời với lịch sử 101 năm của Chè Tân Cương, Thái Nguyên đã chia sẻ về hành trình đưa trà Tân Cương vươn ra thế giới, đồng thời nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong việc gìn giữ di sản trà. Tiến sĩ ngôn ngữ và văn hóa Hứa Ngọc Tân, đã phân tích sâu sắc về mối liên hệ giữa văn hóa trà và triết lý sống của người Việt, từ sự bình dị trong cách thưởng trà dân gian đến sự tinh tế của trà cung đình.

Diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà” không chỉ là nơi để các chuyên gia chia sẻ kiến thức mà còn là một cầu nối để thế hệ trẻ hiểu và trân trọng hơn giá trị của trà Việt. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, khi các loại thức uống hiện đại đang chiếm lĩnh thị trường, trà Việt vẫn giữ được sức sống mạnh mẽ nhờ vào sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Từ những quán trà đá vỉa hè đến các không gian thưởng trà tinh tế, trà Việt đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của người Việt Nam. Các sáng kiến như Diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà” góp phần quan trọng trong việc đưa văn hóa trà Việt ra thế giới, không chỉ qua sản phẩm mà còn qua những câu chuyện về lịch sử, con người và thiên nhiên.

Nhìn lại 5 năm đầu tiên của Ngày Trà thế giới, từ 2020 đến 2025, có thể thấy rằng trà không chỉ là một thức uống mà còn là một cầu nối văn hóa, kinh tế và ngoại giao. Việt Nam, với di sản trà được ghi chép từ Đại Nam nhất thống chí năm 1838 và được tôn vinh qua các sự kiện như Diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm đệ nhất danh trà”, đã và đang khẳng định vị thế của mình trên bản đồ trà thế giới. Từ những cây trà cổ thụ ở Suối Giàng đến những đồi chè xanh mướt ở Tân Cương, trà Việt Nam không chỉ mang hương vị của đất trời mà còn chứa đựng tâm hồn của con người Việt - bình dị, chân chất nhưng sâu sắc và giàu ý nghĩa. Trong tương lai, với những nỗ lực bảo tồn và phát triển, trà Việt hứa hẹn sẽ tiếp tục lan tỏa, góp phần vào giấc mơ về một thế giới hòa bình, nơi văn hóa được trân trọng và chia sẻ trong tình hữu nghị.

Phạm Bằng Giang