Diệt 'lam chướng'

Nhưng nguyên nhân khiến họ ra khỏi các cao nguyên màu mỡ, trong đó có vùng Tây Nguyên ngày nay không phải vì phương thức canh tác mới, khung cảnh khác lạ hay vì thú dữ… mà chính bởi “lam chướng”. Trong sách “Lịch sử khai khẩn cao nguyên An Khê” vừa ấn hành, Andrew Hary xác định “lam chướng” được ghi chép trong các tài liệu thư tịch chính là bệnh sốt rét.

Trong 2 năm 1969-1970, các bệnh xá cấp tỉnh và huyện của lực lượng cách mạng tỉnh Gia Lai tại các căn cứ đã điều trị cho 3.046 người. Ngoài các trường hợp bị thương, căn bệnh phổ biến nhất “cắn xé” cán bộ, chiến sĩ và người dân lúc bấy giờ là sốt rét. Những năm đầu đất nước thống nhất, ngành Y tế tỉnh Gia Lai-Kon Tum xác định sốt rét thực sự là mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng, ảnh hưởng lớn đến sản xuất và các hoạt động khác.

Mùa hè năm 1978, tôi cùng gia đình chuyển vào một nông trường gần biên giới của tỉnh Gia Lai-Kon Tum. Giao mùa năm ấy, từ hiên nhà nhìn ra con đường mù bụi đỏ phía xa, mỗi chiều thấy chiếc máy kéo màu đỏ, kéo rơ moóc chậm chạp, lắc lư xuống Dốc Đá, mẹ tôi lại chép miệng thở dài, buông một câu hỏi tưởng chẳng có nghĩa gì: “Ai đây?”. Theo thời gian, cô bé 14 tuổi là tôi lúc ấy cũng dần hiểu ra, lại thêm ai bị sốt rét, được chuyển lên các bệnh viện tuyến trên nhưng... không qua khỏi.

Còn nhớ, ngay từ đầu năm 1976, trên cơ sở đội sốt rét hình thành sau giải phóng, ngành Y tế Gia Lai-Kon Tum đã tham mưu thành lập Trạm sốt rét của tỉnh. Tại các huyện, thị xã thành lập tổ sốt rét đảm bảo biên chế từ 35 người. Ngành đã cử y tá đi học lớp xét nghiệm viên sơ cấp chuyên khoa ký sinh trùng và côn trùng để bổ sung nguồn nhân lực cho Trạm sốt rét. Đến tháng 8-1976, Trạm sốt rét tỉnh có 22 cán bộ.

Ngành Y tế đã đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật để đẩy mạnh tuyên truyền, thực hiện phòng-chống sốt rét, tổ chức phun trên 30 tấn DDT, cấp phát trên 6 triệu viên thuốc phòng sốt rét cho hầu hết dân ở các khu kinh tế mới, khu định canh, cơ quan, công-nông trường, xí nghiệp; đồng thời, tổ chức điều tra cơ bản, chống dịch, mở rộng mạng lưới điều trị bệnh nhân sốt rét. Chỉ tính riêng năm 1976, toàn tỉnh đã tổ chức khám và điều trị cho 98.430 lượt bệnh nhân sốt rét, trong đó có hơn 21.500 bệnh nhân được khám và điều trị tại bệnh viện tuyến tỉnh và huyện. Tuy phòng-chống tích cực nhưng năm 1976, toàn tỉnh vẫn còn 818 người tử vong do sốt rét.

Thực hiện chỉ đạo của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, ngày 5-11-1976, UBND tỉnh đã ban hành quyết định thành lập Ủy ban tiêu diệt sốt rét các cấp. Ngành Y tế chọn huyện Chư Prông để điều tra cơ bản về tình hình sốt rét, nghiên cứu đánh giá và tiến hành tiêu diệt sốt rét điểm để rút kinh nghiệm. Năm 1977, ngành Y tế đã tiến hành điều tra cơ bản về sốt rét ở 9 huyện, thị xã còn lại của toàn tỉnh. Từ số liệu thu thập được, ngành tiến hành xây dựng kế hoạch, dự trù kinh phí, vật tư, trang-thiết bị phục vụ phòng-chống sốt rét tại các địa phương.

Hàng năm, ngành đều phát động 2 đợt cao điểm tiêu diệt sốt rét, mỗi đợt bình quân khoảng 2 tháng. Các địa phương đã phát động quần chúng tham gia chiến dịch thanh toán sốt rét, vận động người dân tham gia tổng vệ sinh, kết hợp với các biện pháp diệt muỗi, chống muỗi đốt như: phát quang bụi rậm, đập các mảnh vỡ chứa nước ngoài vườn, dời chuồng gia súc ra xa nhà ở, nằm màn.

Cùng với đó, tổ chức phun DDT diệt muỗi tại tất cả xã, phường, trọng điểm là các vùng kinh tế mới, công-nông-lâm trường, xí nghiệp, trụ sở cơ quan, trường học, doanh trại lực lượng vũ trang… theo phương châm “đúng, đều, khắp, đủ”.

Nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp nên tình hình sốt rét trên địa bàn tỉnh từng bước được kiểm soát, khống chế và đẩy lùi. Nếu năm 1976, toàn tỉnh xảy ra 12 ổ dịch sốt rét với 141.427 người mắc bệnh thì đến năm 1980 chỉ còn 1 vụ tại Chư Prông với 34.665 người mắc (giảm 6 lần). Tuy vậy, Gia Lai-Kon Tum vẫn là một trong những tỉnh trọng điểm về sốt rét của cả nước. Hầu hết các địa phương, cơ sở trên địa bàn tỉnh đều có người mắc sốt rét, tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét còn cao, số người tử vong do sốt rét còn nhiều.

Năm 1981, từ Pleiku tôi vào TP. Hồ Chí Minh học đại học và cũng trở thành gánh nặng cho những người bạn thân trong lớp khi mà 6 tháng đầu tiên, hầu hết thời gian của tôi dành cho việc nằm điều trị căn bệnh sốt rét tái đi tái lại tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương.

Dịp 27-2 vừa qua, khi đọc được dòng trạng thái của một cựu cán bộ ngành Y tế Gia Lai gửi đến các tổ chức, cá nhân mà anh không nhắc tên, tôi càng thấm nỗi kinh hoàng do căn bệnh sốt rét gây ra trong lịch sử cao nguyên: “Họ đã hỗ trợ không nhỏ cho ngành Y tế Gia Lai về đào tạo, hóa chất, vật tư, thuốc đặc hiệu... góp một phần công sức đẩy lùi “giặc” sốt rét-thảm họa kinh hoàng của cộng đồng, căn bệnh đã gây tỷ lệ tử vong chủ yếu tại bệnh viện và vùng sâu. Nay điều ấy đã trở thành dĩ vãng. Chúng tôi cảm ơn các bạn”.

KIM VÂN