Đình cổ Hàn Lạc - nơi lưu giữ lịch sử

Quang cảnh ngôi đình Hàn Lạc, xã Phú Thị, huyện Gia Lâm (nay thuộc xã Thuận An, Thành phố Hà Nội). Ảnh Nguyễn Năng

Truyền thuyết kể rằng, trước khi ra trận diệt giặc Ân, Thánh Gióng đã nghỉ chân ở nơi đây, ăn hết “Bảy nong cơm, ba nong cà, uống một hơi nước cạn đà khúc sông”. Món cà trong bữa ăn của Thánh chính là cà Hàn, và khúc sông ấy là con sông Đuống chạy ven làng (Theo Phan Đại Doãn và Trương Hữu Quýnh “Danh nhân lịch sử Việt Nam” tập I, trang 6, Nhà xuất bản Giáo dục, 1987).

Làng Hàn có ngôi đình cổ, quay mặt về hướng Đông, phía trước là hồ nước trong mát làm minh đường, xung quanh trồng nhiều cây đa, si, xanh lung linh soi bóng, chếch theo hướng Đông Bắc là khúc quanh của con đê sông Đuống.

Tấm phù điêu gỗ khắc hình long mã có bốn chữ Nho “Hồng Đức niên chế”. Ảnh Nguyễn Năng

Theo gia phả của nhiều dòng họ trong làng, dựa vào tấm phù điêu gỗ khắc hình long mã có bốn chữ Nho “Hồng Đức niên chế” (Chế tác năm Hồng Đức) còn lưu ở đình, nhiều người đoán định ngôi đình có thể được dựng vào thời Vua Lê Thánh Tông (1470 - 1497) niên hiệu Hồng Đức.

Ngôi đình 3 gian, 2 chái, 2 dĩ, gồm đại đình, hậu cung và có miếu thờ phu nhân của thần Thành hoàng. Đại đình gồm năm gian, gian giữa để bái đường đặt các đồ tế khí, gian bên hữu để ông ngựa và bộ bát bửu, gian bên tả để bộ long đình dùng trong những ngày lễ hội. Hậu cung, nơi linh thiêng nhất là ban thờ Thành hoàng, có bài vị, các sắc phong, xung quanh vẽ hình rồng phượng tạo không khí uy nghiêm và linh thiêng. Bên phải đình là ngôi miếu thờ Lã Bà.

Theo Phó Giáo sư Tiến sĩ Bùi Xuân Đính và Giáo sư Tiến sĩ Đinh Khắc Thuân, căn cứ tấm bia trụ lập năm Bính Tý, niên hiệu Chính Hòa thứ 17 (năm 1696), đình Hàn Lạc được dựng vào thời điểm này, dấu tích còn lại rõ nhất là kết cấu câu đầu ngồi nóc đấu trên đỉnh cột cái. Gần đây, hai vị giáo sư lần đầu tiên tìm thấy ở một số cột, kèo tên người công đức xây đình là cụ Đặng Thị Tiểu, công đức năm Mậu Tuất (1838) cách đây gần 200 năm, bên cạnh là tên cụ Phùng Văn Yến.

Ngôi đình là cơ sở cách mạng che giấu bộ đội trong thời kháng chiến chống Pháp. Ảnh Nguyễn Năng

Đình Hàn Lạc thờ tướng quân Lã Tá Đường - một trong 12 sứ quân cai quản vùng đất Tế Giang, gồm một phần huyện Văn Giang (Hưng Yên), huyện Gia Lâm (Hà Nội), huyện Thuận Thành (Bắc Ninh cũ). Về lai lịch Lã Tá Đường có nhiều dị bản, đến nay chưa thống nhất. Theo tài liệu của cụ Phùng Văn Trung, Trưởng ban Khánh tiết đình Hàn Lạc thì Ngài sinh năm 927, cha là Lã Đại Liệu, nguyên là bộ tướng của Quân cơ xứ (?) và đã lập được nhiều chiến công dưới thời Ngô Quyền. Lã Tá Đường kế nghiệp cha nổi lên là một hào trưởng hùng mạnh, trở thành sứ quân cát cứ vùng Tế Giang, đương đầu với nhiều sứ quân khác, về sau bị Đinh Bộ Lĩnh thu phục. Tương truyền, Ngài dẫn quân đi đánh giặc, bị chém đầu. Sau ngày Ngài hóa, dân làng tìm đến khu vực sau này gọi là nghè (trên đê tiếp giáp với thôn Tô Khê) thấy đống mối mới đùn, bên cạnh có vỏ kiếm khắc ba chữ "Lã Tá Đường" bèn rước linh hồn Ngài về thờ tại đình.

Đình Hàn Lạc còn lưu được 6 đạo sắc phong của triều Nguyễn, đạo sớm nhất là thời Minh Mạng năm thứ 13 (1832), đạo muộn nhất là thời Duy Tân năm thứ ba (1909).

Ngôi đình ngày nay đã xuống cấp, hư hỏng nặng. Ảnh Nguyễn Năng

Trải qua năm tháng, ngôi đình đã xuống cấp, hư hỏng nặng, nên vào năm 1930 -1932 các vị bô lão đã họp bàn cùng dân làng giải hạ toàn bộ, làm mới lại, chuyển hướng ngôi đình từ hướng Tây quay ra hướng Đông trông ra một cánh bãi xanh biếc ngô khoai, dòng sông Đuống trôi nghiêng lấp lánh và xa xa là vùng trung du bát ngát, đồi núi trập trùng.

Đình làng là nơi được Thượng tướng Bùi Phùng, đồng chí Nguyễn Chấn (sau này là Bộ trưởng Bộ Điện - Than) tổ chức hội họp cán bộ Việt Minh, cán bộ tiền khởi nghĩa trong huyện. Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngôi đình là nơi các chức sắc hào lý của chính quyền cũ xã Hàn Lạc đem triện bạ nộp cho Ủy ban cách mạng lâm thời. Tháng 12/1946 đình là nơi đặt trạm xá dã chiến của Trung đoàn Thủ đô làm nhiệm vụ bảo vệ phía Bắc sông Hồng. Năm 1950, giặc Pháp đã tra tấn dã man và thủ tiêu hai đồng chí Phùng Văn Chính và Đặng Văn Nhuần tại đây. Các cột đình bằng gỗ lim to một người ôm không xuể được đục đẽo nhiều chỗ để cất giấu tài liệu của Việt Minh. Ngày 15/11/1951, quân Pháp đã đốt cháy nửa ngôi đình. Sau Ngày Thủ đô giải phóng, nửa ngôi đình còn lại dùng làm lớp học vỡ lòng cho con em của làng Hàn và học sinh trường cấp 1 trong xã. Năm 1965 - 1966 đình là kho chứa hàng quan trọng của Tổng cục Hậu cần, là nơi làm việc của Hợp tác xã nông nghiệp.

Với tấm lòng yêu quê hương, từ năm 1996 đến năm 2021, nhân dân trong thôn đã đóng góp công đức, trùng tu được 2 gian đình, tu sửa miếu, kè bờ hồ, xây cổng và nhiều hạng mục, sắm đồ tếkhí.

Năm 2012, Đình Hàn Lạc được Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội công nhận là Di tích Lịch sử -Văn hóa và năm 2020 được công nhận là Di tích Cách mạng - Kháng chiến.

Đình Hàn Lạc được Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội công nhận là Di tích Lịch sử -Văn hóa. Ảnh Nguyễn Năng

Được biết, cơ quan chức năng của Thành phố đã về khảo sát, lập dự án tôn tạo, tu bổ Đình Hàn Lạc với quy mô lớn. Theo Phụ lục III-12 của dự án: “Hiện trạng Đình chính hiện đang bị xuống cấp, các cấu kiện chủ yếu là gỗ xoan, 2 hệ vì được làm bằng bê tông cốt thép, sơn giả gỗ. Mái ngói xô lệch, vỡ, gây dột. Tường bị ẩm mốc khá nặng, nhất là phần hậu cung. Một số cấu kiện gỗ bị mục mọt nhiều, nếu không nhanh chóng xử lý sẽ ảnh hưởng đến khả năng chịu lực của đình. Hiện đình đã bổ sung các cột tạm để chống đỡ tạm thời. Đường dây điện để trần, không đảm bảo phòng cháy chữa cháy. Bệ thờ lát gạch men hoa, không đảm bảo nét đẹp truyền thống. Đình hiện còn lưu giữ 02 tấm bia đá có niên hiệu Chính Hòa 17 (1696) để ngoài trời, chưa được bảo quản. Hệ thống cây xanh, vườn, đường dạo còn khá lộn xộn, hạ tầng chưa được đồng bộ. Di tích hiện nay còn thiếu nhiều hạng mục theo công năng thờ tự của một ngôi đình truyền thống: còn tồn tại hạng mục chưa phù hợp trong khuôn viên di tích là sân khấu được xây dựng năm 2018, nằm ở bên phải đình. Hệ thống cấp điện, cấp nước, sân, vườn, cây xanh chưa được quy hoạch đồng bộ và hiện tại cao độ mặt sân đang thấp hơn với đường giao thông phía trước nên thường xuyên bị đọng nước. Vì vậy, việc đầu tư là rất cần thiết”.

Theo đó, tổng vốn thực hiện dự án tu bổ, tôn tạo Đình Hàn Lạc là 30 tỷ 648 triệu đồng, từ nguồn vốn ngân sách huyện Gia Lâm, thời gian thực hiện năm 2026 - 2027.

Dân làng hy vọng, dự án sẽ sớm được khởi động lại, để ngôi đình Di tích Lịch sử - Văn hóa, Di tích Cách mạng - Kháng chiến sẽ được tu bổ khang trang, xứng đáng là nơi lưu giữ, giáo dục truyền thống cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Nguyễn Năng Lực