Doanh nghiệp chế biến gỗ sẽ vượt qua khó khăn

Ông Ngô Sỹ Hoài, Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam

Mặc dù gặp phải khó khăn do chính sách thuế quan mới của các thị trường xuất khẩu chính, nhưng kim ngạch xuất khẩu vẫn tiếp tục được duy trì, thưa ông?

Theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) trong 5 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu đạt 180,23 tỷ USD, tăng 14%. Trong đó, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 6,807 tỷ USD, tăng 8,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Gỗ và sản phẩm gỗ là một trong 7 nhóm hàng đem lại kim ngạch lớn nhất (chiếm 67,3% tổng kim ngạch xuất khẩu). Kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ mặc dù vẫn tăng trưởng, nhưng đã giảm đáng kể so với cùng kỳ năm 2024 (tăng 23,5%). Khó khăn đã được lường trước, vì mặc dù sản phẩm đồ gỗ của Việt Nam đã xuất khẩu ra 160 thị trường, nhưng chủ yếu vẫn là 5 thị trường chính, gồm Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và EU, trong đó, Mỹ là thị trường chủ đạo, chiếm tới 56% tổng kim ngạch xuất khẩu trong năm 2024 (9,4 tỷ USD trên 17 tỷ USD).

Hiện tại, hầu hết đồ nội thất trong gia đình của tầng lớp trung lưu Mỹ trị giá từ dăm chục USD đến hàng chục ngàn USD, chủ yếu có xuất xứ từ Việt Nam. Việc chiếm lĩnh được thị trường khó tính này một phần nhờ nỗ lực của các doanh nghiệp, phần khác do chúng ta tận dụng được cơ hội. Chi phí nhân công ở Mỹ rất cao, trong khi lợi nhuận từ sản xuất đồ gỗ thấp, nên doanh nghiệp Mỹ đã không muốn đầu tư từ cách đây 30-40 năm. Trước năm 2018, sản phẩm của Trung Quốc thống lĩnh thị trường Bắc Mỹ, nhưng cuộc thương chiến Mỹ - Trung xảy ra, hàng hóa từ Trung Quốc bị áp thuế cao và doanh nghiệp Việt Nam dần thay thế. Khoảng 56% kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của nước ta vào thị trường Mỹ và tới 40% kim ngạch nhập khẩu đồ gỗ của Mỹ đến từ Việt Nam, nên hiện giờ, hai bên đều nhận ra việc tập trung quá nhiều trứng vào một giỏ rất mạo hiểm.

Thị trường xuất khẩu đồ gỗ lớn nhất đang thay đổi chính sách thuế quan, nên ngành công nghiệp chế biến gỗ sẽ gặp khó khăn?

Trong vòng 5 năm qua, ngành chế biến gỗ đã 3 lần bị phía Mỹ điều tra chống bán phá giá, chống lẩn tránh thuế, nhưng cả 3 lần điều tra, mặc dù đã “soi” rất kỹ, nhưng không tìm ra bằng chứng, nên phía Mỹ không áp đặt thuế phòng vệ thương mại đối với hàng đồ gỗ của Việt Nam.

Các doanh nghiệp Việt Nam hợp tác rất chặt chẽ với đoàn kiểm tra, có đầy đủ giấy tờ xác nhận nguồn gốc xuất xứ, nguồn gốc nguyên liệu. Kinh nghiệm cho thấy, doanh nghiệp quản lý minh bạch, có đầy đủ giấy tờ cần thiết, đảm bảo độ tin cậy của chuỗi cung ứng, thì mỗi lần gặp các cuộc điều tra từ bất cứ đối tác nhập khẩu nào, doanh nghiệp cũng vượt qua.

Ngành công nghiệp chế biến gỗ xuất khẩu nhiều, nhưng nhập khẩu cũng nhiều. Trong 5 tháng đầu năm nay, xuất khẩu 6,807 tỷ USD, tăng 8,6%, thì nhập khẩu gỗ nguyên liệu 1,018 tỷ USD, tăng gần 20%. Ngành công nghiệp này chủ yếu “lấy công làm lãi”, vất vả khó khăn quen rồi, nên chúng tôi động viên nhau, ngành công nghiệp chế biến gỗ như đoàn người leo núi, đến điểm cao nhất định cần thiết phải tạm dừng để nhìn lại phía sau lưng mình, thậm chí để đi xa hơn phải lùi lại vài bước, có thể phải chuyển hướng để tìm đường đi tiếp mới đi được xa hơn, lâu hơn. Mỹ có thể áp mức thuế suất đối với đồ gỗ của Việt Nam cao hơn trước, nên cần chỉnh đốn đội ngũ, sốc lại tinh thần, tiếp thêm năng lực để tiếp tục tiến xa hơn. Chúng tôi có niềm tin rằng, Việt Nam vẫn tiếp tục là nhà cung ứng gỗ lớn nhất cho thị trường Mỹ.

Niềm tin đó đến từ quan điểm cho rằng, ngành chế biến gỗ của Việt Nam và Mỹ bổ trợ cho nhau, không cạnh tranh nhau, thưa ông?

Chúng ta rất tự hào khi kim ngạch xuất khẩu gỗ và đồ gỗ của Việt Nam đứng thứ 5 thế giới. Mỹ không chỉ là thị trường nhập khẩu đồ gỗ lớn nhất của Việt Nam, mà Việt Nam còn là thị trường nhập khẩu gỗ nguyên liệu lớn thứ 2 của Mỹ. Chúng ta nhập khẩu gỗ từ Mỹ chế biến sản phẩm đồ gỗ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước, xuất khẩu, trong đó, nhiều sản phẩm sử dụng gỗ nguyên liệu từ Mỹ đã xuất khẩu trở lại thị trường này. Đây là quan hệ thương mại tạo giá trị gia tăng, hai bên cùng có lợi.

Chính phủ mới ban hành Nghị định 73/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi. Theo đó, thuế nhập khẩu đối với mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ giảm từ 20-25% xuống 0%, tạo điều kiện cho doanh nghiệp gia tăng nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ Mỹ vì chất lượng cao, giá rẻ… đang rất được người tiêu dùng ưa chuộng, đặc biệt là gỗ sồi đỏ, sồi trắng, óc chó, thông vàng... Đối với mặt hàng gỗ nguyên liệu và sản phẩm đồ gỗ, Việt Nam và Mỹ không cạnh tranh nhau, mà bổ trợ cho nhau. Hơn nữa, chúng ta rất thiện chí khi giảm thuế nhập khẩu gỗ nguyên liệu về 0%, nên tôi tin rằng, Việt Nam tiếp tục là nhà cung ứng đồ gỗ lớn nhất cho thị trường Mỹ.

Nhưng thưa ông, không thể phủ nhận, khó khăn trước mắt là hiện hữu?

Ngành công nghiệp chế biến gỗ rất nhạy cảm vì liên quan đến bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng, biến đổi khí hậu. Hoạt động trong lĩnh vực hết sức nhạy cảm, nên khó khăn là thường xuyên. Vì vậy, các doanh nghiệp phải hướng tới chế biến xanh, thương mại xanh và tăng trưởng xanh. Gỗ nguyên liệu nhập khẩu phải minh bạch nguồn gốc xuất xứ, tuân thủ nghiêm ngặt các điều kiện, tiêu chí về phát triển bền vững, kiểm kê phát thải khí nhà kính để vượt qua rào cản phi thuế quan của những thị trường khó tính.

Hiện là lúc tạm dừng để nhìn lại, để chỉnh đốn, để tiếp thêm năng lực và chuyển hướng, không quá tập trung vào một thị trường. Vì vậy, ngoài 5 thị trường lớn (Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và EU), nhiều doanh nghiệp đang tập trung khai thác thêm nhiều thị trường tiềm năng khác như Australia, New Zealand, Trung Đông...

Thế còn thị trường nội địa hơn trăm triệu dân thì sao, thưa ông?

Với nhiều ngành hàng, khi xuất khẩu gặp khó khăn, thì thị trường nội địa là phao cứu sinh, nhưng với ngành công nghiệp chế biến gỗ thì cái phao thị trường nội địa quá nhỏ, không đủ chỗ cho tất cả cùng bám vào.

Thị trường đồ gỗ trong nước ước tính chỉ khoảng 5 tỷ USD và sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030 vì thị trường bất động sản, xây dựng dự báo phát triển mạnh nhờ chính sách xây dựng ít nhất một triệu căn nhà ở xã hội của Chính phủ và Nghị quyết 201/2025/QH15 về thí điểm về một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội mới được Quốc hội thông qua. Kể cả thị trường nội địa có tăng gấp đôi trong vòng 5 năm tới, thì vẫn còn rất nhỏ so với năng lực sản xuất của toàn ngành chế biến đồ gỗ.

Thị trường đồ gỗ ở thị trường nông thôn rất lớn, nhưng có 340 làng nghề chế tác, sản xuất đồ gỗ. Hơn nữa, tập tính sử dụng đồ gỗ của người dân nông thôn là thích hàng “may đo”, vì đồ gỗ trong mỗi gia đình, ngoài giá trị sử dụng, còn là đồ trang trí phòng khách, phòng ngủ, thậm chí còn là tài sản, là của để dành, là kỷ niệm truyền đời, nên chỉ có làng nghề mới có thể đáp ứng được.

Ngành công nghiệp chế biến gỗ rất nhạy cảm, thâm dụng lao động, lợi nhuận thấp. Chi phí nhân công của Việt Nam còn rất rẻ so với thị trường nhập khẩu đồ gỗ lớn, doanh nghiệp Việt Nam chấp nhận lợi nhuận thấp, mong muốn lấy công làm lãi. Đây là lợi thế mà doanh nghiệp nước ngoài không làm. Vì vậy, tôi tin rằng, mặc dù gặp khó khăn, nhưng xuất khẩu gỗ và đồ gỗ sẽ vượt qua, nếu doanh nghiệp đáp ứng điều kiện, tiêu chí về phát triển bền vững, kiểm kê phát thải khí nhà kính, minh bạch nguồn gốc xuất xứ nguyên liệu.

Mạnh Bôn