Doanh nghiệp nhà nước: Tập trung vào lĩnh vực then chốt để phát huy vai trò dẫn dắt

Nhận diện những điểm hạn chế của doanh nghiệp nhà nước

"Bức tranh" về khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã được bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển Doanh nghiệp nhà nước (Bộ Tài chính) chia sẻ khá rõ nét tại diễn đàn "Doanh nghiệp nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" diễn ra ngày 20/11/2025.

Theo bà Thủy, trong những năm qua, DNNN liên tục được cơ cấu lại, giảm mạnh về số lượng. Đến nay, cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn nhà nước do 49 bộ, ngành, địa phương thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Phân nhóm theo cơ quan đại diện chủ sở hữu, có 214 doanh nghiệp do 15 bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ là cơ quan đại diện chủ sở hữu; 652 doanh nghiệp do 34 UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là cơ quan đại diện chủ sở hữu.

Nguồn: Bộ Tài chính. Đồ họa: Phương Anh

Về tình hình tài chính, tính đến cuối năm 2024, các doanh nghiệp có vốn nhà nước (không tính 4 ngân hàng thương mại nhà nước) đang quản lý tổng tài sản có giá trị trên 4,3 triệu tỷ đồng, tổng vốn chủ sở hữu trên 1,9 triệu tỷ đồng, đóng góp cho ngân sách nhà nước trên 400.000 tỷ đồng/năm.

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới, khu vực DNNN đang đối mặt với nhiều hạn chế, thách thức, cần có giải pháp tháo gỡ để thúc đẩy phát triển.

Bà Thủy phân tích, vai trò của DNNN trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế. Chỉ một số tập đoàn, tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đối mới sáng tạo.

Hầu hết các DNNN còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Đồng thời, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN còn chưa cao. Thủ tục ra quyết định của DNNN còn phức tạp, dẫn đến nhiều trường hợp bị bỏ lỡ cơ hội đầu tư, kinh doanh. Số lỗ lũy kế của các DNNN năm 2024 mặc dù giảm so với năm 2023, nhưng vẫn còn lớn, phương thức xử lý chưa dứt điểm, hiệu quả...

Từ góc độ nguồn lực dòng vốn, ông Nguyễn Tất Thái - Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - Ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước) chỉ ra hạn chế đáng quan tâm đối với DNNN.

Cụ thể, nguồn lực về vốn và tài sản của DNNN thời gian vừa qua chậm được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp, người đại diện vốn đối với các quyết định đầu tư lớn, các quy định mang tính rủi ro.

Bên cạnh đó, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN, vai trò, trách nhiệm của đại diện vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả vốn chưa đạt kỳ vọng. Mức nợ của nhiều DNNN và hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu cao, các doanh nghiệp kinh doanh chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng, vốn chiếm dụng, tiềm ẩn rủi ro mất cân đối tài chính, khả năng tiếp cận vốn vay sẽ bị thu hẹp.

Lấy hiệu quả kinh tế làm thước đo sức cạnh tranh

Tại diễn đàn, các chuyên gia kinh tế đã gợi mở nhiều giải pháp để khu vực DNNN phát triển tương xứng với lợi thế và kỳ vọng. Ông Đặng Huy Đông - nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), Chủ tịch Viện Quy hoạch và Phát triển cho rằng, trong bối cảnh mới, khi quy mô của nền kinh tế lớn mạnh, trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của các tập đoàn tư nhân, khu vực kinh tế nhà nước cần nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển cả về sức mạnh tài chính và sức mạnh kinh doanh để duy trì và đảm đương vai trò dẫn dắt nền kinh tế, tiên phong trong đột phá công nghệ, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số.

Theo ông Đông, để hoàn thành sứ mệnh lịch sử, DNNN phải nỗ lực hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu; tự chủ, tự chịu trách nhiệm; cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật. Đồng thời, bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình; nâng cao trách nhiệm người đứng đầu; gắn trách nhiệm với hiệu quả thực hiện nhiệm vụ được giao.

Trong quá trình đánh giá hiệu quả đầu tư kinh doanh của DNNN, cần tách bạch nhiệm vụ sản xuất, kinh doanh hàng hóa dịch vụ thông thường của doanh nghiệp với nhiệm vụ cung ứng sản phâm, dịch vụ công ích do Nhà nước kiểm soát, điều tiết giá.

Theo đó, DNNN cần tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu, lĩnh vực đóng vai trò dẫn dắt, tạo động lực phát triển nhanh cho các ngành, lĩnh vực khác và nền kinh tế; ứng dụng công nghệ cao; các công trình kết cấu hạ tầng trọng điểm, quan trọng quốc gia; những địa bàn quan trọng và quốc phòng, an ninh; những lĩnh vực mà doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác không đầu tư.

DNNN cũng cần hợp tác đầu tư để thương mại hóa các hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ là kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế, thay thế hàng nhập khẩu hoặc có khả năng chiếm lĩnh thị trường thế giới mà khu vực kinh tế tư nhân trong nước không đủ nguồn lực để mở rộng sản xuất, kinh doanh, tạo nguồn thu cho nền kinh tế và việc làm cho xã hội, thực hiện chủ trương xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, ít phụ thuộc nước ngoài.

Diệu Linh