Hoàn thiện khung pháp lý, kiểm soát rủi ro và tạo cơ chế đột phá

Tại tổ thảo luận, các đại biểu Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau phát biểu nhiều ý kiến quan trọng, tập trung vào: sự cấp thiết ban hành luật, nguyên tắc quản trị AI, kiểm soát rủi ro - mã nguồn, chất lượng dữ liệu đầu vào, cơ chế thu hút doanh nghiệp đầu tư AI, và hoàn thiện các quy định mang tính khung nhưng rõ ràng, khả thi.

Kiến tạo khung pháp lý minh bạch, an toàn

Phát biểu tại tổ, Đại biểu Nguyễn Duy Thanh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Cà Mau, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, khẳng định Luật Trí tuệ nhân tạo là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh AI tác động sâu rộng tới kinh tế - xã hội, từ sản xuất, tài chính, giao thông đến giáo dục, y tế và quản trị công.

Đại biểu Nguyễn Duy Thanh đề nghị xây dựng luật AI cấp thiết, 6 nguyên tắc quản trị AI, cấm tuyệt đối AI tạo tin giả và nội dung gây rối; hoàn thiện khung pháp lý để bảo vệ người dân.

Đại biểu cho rằng Việt Nam chưa có khung pháp lý đủ mạnh, hiện chủ yếu dựa vào quy chuẩn, khuyến nghị kỹ thuật của các bộ, ngành, dẫn tới khoảng trống lớn trong quản lý, an toàn, trách nhiệm pháp lý và bảo vệ người tiêu dùng.

Đại biểu Thanh đề xuất 6 nguyên tắc cơ bản cho quản trị AI: minh bạch; không phân biệt đối xử; tôn trọng quyền riêng tư; trách nhiệm giải trình; đảm bảo an toàn - trách nhiệm; bảo vệ quyền trẻ em trước nội dung AI tạo sinh.

Đại biểu nhấn mạnh phải cấm tuyệt đối việc sử dụng AI để tạo tin giả liên quan lãnh đạo, cơ quan Nhà nước; thao túng dư luận; tổ chức chiến dịch xuyên tạc; dùng AI để lừa đảo, tống tiền hoặc gây bất ổn xã hội.

Kiểm soát mã nguồn, tránh “AI phản tác dụng”

Đại biểu Đinh Ngọc Minh, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, cho biết dù Việt Nam chưa có luật, AI đã được ứng dụng rộng rãi trong thuế, hải quan, an ninh… nhưng chưa có một chuẩn thống nhất.

Đại biểu Đinh Ngọc Minh đề nghị cơ chế kiểm soát mã nguồn AI, tránh AI tự vận hành ngoài kiểm soát; xem xét giao cơ quan Nhà nước nắm quyền “tắt - dừng khẩn cấp”.

Đại biểu dẫn các ví dụ quốc tế về robot tự hành gây sự cố, thậm chí phản ứng ngược lại với con người, cho thấy rủi ro khi AI vượt ngoài kiểm soát.

Từ đó, Đại biểu Minh nhấn mạnh: nhà phát triển AI phải kiểm soát được mã nguồn; đối với mô hình AI quan trọng, có thể cần chuyển giao mã nguồn cho Nhà nước, tương tự “nút bấm hạt nhân”; một cơ quan được giao thẩm quyền phải có khả năng “tắt được AI khi cần thiết” nhằm bảo đảm an toàn quốc gia và an toàn công nghệ.

Đại biểu khẳng định: “Không kiểm soát được AI thì nó có thể phản tác dụng”, do đó luật cần quy định rõ trách nhiệm kiểm soát, quản trị các hệ thống AI rủi ro cao.

Luật cần là khung rõ ràng, mạch lạc

Phát biểu với góc nhìn của một lĩnh vực mới, khó và lần đầu tiên Việt Nam xây dựng luật, Đại biểu Trần Thị Hoa Ry, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, đánh giá cao nỗ lực của ban soạn thảo nhưng đề nghị tiếp tục hoàn thiện theo hướng mạch lạc, rõ ràng hơn.

Đại biểu nhấn mạnh: Thứ nhất, Luật theo hướng khung là phù hợp, nhưng khung phải rõ: nguyên tắc, chính sách phải định hướng đầy đủ để triển khai. Tránh tình trạng “khung chung chung”, gây vướng khi áp dụng.

Thứ hai, rà soát kỹ kết cấu điều luật: một điều nhưng giao Chính phủ quy định 2-3 nội dung là không hợp lý, cần viết lại theo hướng tổng hợp, chặt chẽ.

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry đề nghị hoàn thiện khung luật rõ ràng; bổ sung cơ chế thu hút doanh nghiệp đầu tư AI; siết dữ liệu đầu vào; quy định điều cấm đối với rủi ro không chấp nhận được; rà soát thiết kế điều luật hợp lý.

Thứ ba, nguyên tắc cơ bản - lấy con người làm trung tâm. Đại biểu đặc biệt đồng tình với quy định: “Nghiên cứu, phát triển, cung cấp và sử dụng AI phải lấy con người làm trung tâm, tôn trọng nhân phẩm, quyền con người, quyền riêng tư và lợi ích công cộng”.

Tuy nhiên, đại biểu đề nghị làm rõ mối tương quan giữa dữ liệu đầu vào của AI và Luật Sở hữu trí tuệ, nhất là khi AI sử dụng tài sản trí tuệ hiện có để tạo sản phẩm mới.

Thứ tư, chính sách Nhà nước - cần cơ chế đột phá để doanh nghiệp dám đầu tư AI. Đại biểu Hoa Ry cho rằng luật chưa có quy định đủ mạnh để thu hút doanh nghiệp hợp tác cùng Nhà nước đầu tư AI, như: cơ chế chia tỷ lệ lợi nhuận đối với sản phẩm AI thành công; ưu đãi đóng góp trước thuế; mô hình hợp tác công - tư chuyên biệt cho AI.

Thứ năm, dữ liệu đầu vào - yêu cầu “chuẩn xác, đầy đủ và giám sát chặt chẽ”. Đại biểu nhấn mạnh: nếu dữ liệu đầu vào không chuẩn, AI sẽ tạo ra nội dung sai lệch. Do đó, cần làm rõ: danh mục dữ liệu nào được đưa vào cơ sở dữ liệu quốc gia về AI; cơ chế giám sát nhập liệu; bổ sung dữ liệu trong lĩnh vực năng lượng; giải thích rõ việc thiếu dữ liệu về thủ tục hành chính - vốn đã ứng dụng AI trên thực tế.

Thứ sáu, điều cấm và hệ thống rủi ro không chấp nhận được. Đại biểu đề nghị phải quy định điều cấm rõ ràng, thay vì mô tả chung chung về “rủi ro không chấp nhận được”.

Thứ bảy, quản lý mô hình AI đa dụng rủi ro hệ thống phải phù hợp thực tiễn Việt Nam. Việc quản lý các mô hình cỡ lớn như OpenAI, Google Gemini… cần tính tới năng lực hạ tầng và dữ liệu của Việt Nam để tránh “tham vọng quá tầm”.

Thứ tám, chiến lược phát triển AI quốc gia - không nên đợi 3 năm mới điều chỉnh. Với tốc độ AI thay đổi theo tháng, theo tuần, đại biểu đề nghị xem xét cập nhật chiến lược thường xuyên hơn, có thể hàng năm, thay vì 3 năm một lần.

Các ý kiến của Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau đã góp phần quan trọng làm rõ nhiều vấn đề cốt lõi của dự án Luật Trí tuệ nhân tạo: sự cấp thiết ban hành luật; xây dựng nguyên tắc và điều cấm rõ ràng; kiểm soát rủi ro và mã nguồn của AI; nâng cao chất lượng dữ liệu và tính khả thi của mô hình quản lý; tạo cơ chế đột phá để doanh nghiệp cùng đầu tư và phát triển AI.

Những góp ý này sẽ giúp dự thảo luật hoàn thiện hơn, đáp ứng yêu cầu quản trị AI an toàn, minh bạch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.

Lê Hằng