Doanh nghiệp tư nhân 'rộng cửa' tham gia vào dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam

Chiều 25/6, Chính phủ trình Quốc hội việc bổ sung hình thức đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc Nam. Theo tờ trình, dự án này trước đó đã được Bộ Chính trị thống nhất chủ trương đầu tư công. Tuy nhiên, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, nhiều doanh nghiệp đã đề xuất tham gia theo hình thức đầu tư tư nhân trực tiếp.

Chính phủ đánh giá hiện chưa có hình thức đầu tư đối tác công tư (PPP), đầu tư tư nhân trực tiếp hay hình thức khác được quy định áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao. Trong khi đó, cả cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn đều đã cho phép mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia.

Bộ Chính trị đã xác định "mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị". Nghị quyết số 198/2025 của Quốc hội cũng nêu rõ Nhà nước sẽ mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án trọng điểm, thông qua đầu tư trực tiếp hoặc PPP.

Đề xuất cho phép đầu tư tư nhân vào dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Ảnh VGP.

Thực tiễn quốc tế cho thấy hạ tầng đường sắt phần lớn được đầu tư bằng vốn công do suất đầu tư lớn, hiệu quả tài chính thấp, thời gian thu hồi vốn dài. Một số nước đã triển khai PPP nhưng vẫn cần sự hỗ trợ của Nhà nước.

Đây là nội dung khác với Nghị quyết số 172/2024 của Quốc hội về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, nên Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép bổ sung các hình thức đầu tư khác ngoài đầu tư công. Hình thức bao gồm PPP hoặc đầu tư kinh doanh, và đưa nội dung này vào nghị quyết của kỳ họp 9. Trường hợp cần chính sách vượt thẩm quyền, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội.

Trước đó, ngày 27/5, Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) với nhiều nội dung nhằm thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng, công nghiệp đường sắt. Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết tại dự thảo này, Nhà nước xác định ưu tiên tập trung nguồn lực để đầu tư phát triển, nâng cấp, bảo trì, bảo vệ kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương và công nghiệp đường sắt. Mục tiêu là từng bước đưa đường sắt trở thành phương thức vận tải chủ đạo trong hệ thống giao thông vận tải cả nước.

Cùng với đó, Nhà nước sẽ ưu tiên phân bổ ngân sách để bảo đảm phát triển hạ tầng đường sắt và đào tạo nguồn nhân lực theo quy hoạch, kế hoạch; dành quỹ đất theo quy hoạch để phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt và công trình công nghiệp đường sắt. Nguồn lực của địa phương cũng sẽ được huy động tối đa để tham gia bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục thuộc kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia trong phạm vi địa phương có tuyến đường sắt đi qua.

Để thu hút đầu tư ngoài ngân sách, dự thảo luật quy định các tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt sẽ được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; được hỗ trợ đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, địa phương. Các tổ chức tham gia đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt sẽ được Nhà nước bảo đảm toàn bộ kinh phí giải phóng mặt bằng, chi phí chuẩn bị vận hành, khai thác và tiếp nhận đào tạo, chuyển giao công nghệ.

Ngoài ra, các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ phục vụ phát triển công nghiệp đường sắt được phép áp dụng hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu, đặt hàng để lựa chọn nhà thầu cung ứng dịch vụ, hàng hóa. Doanh nghiệp thực hiện nhiệm vụ này sẽ được hưởng ưu đãi như doanh nghiệp công nghệ cao theo quy định của pháp luật về công nghệ cao trong thời gian thực hiện nhiệm vụ; đồng thời được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để mua sắm, vận hành máy móc, thiết bị phục vụ hoạt động nghiên cứu, ứng dụng công nghệ.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Minh, việc bổ sung các quy định này là giải pháp đột phá nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn về trình tự, thủ tục đầu tư hệ thống đường sắt đô thị tại địa phương, góp phần đẩy nhanh tiến trình đầu tư, hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM vào năm 2035.

Dự thảo luật cũng đặt mục tiêu phát triển công nghiệp và nguồn nhân lực ngành đường sắt theo hướng ưu tiên đầu tư và yêu cầu ràng buộc các nhà thầu nước ngoài thực hiện chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực cho phía Việt Nam để chủ động quản lý, vận hành, khai thác hạ tầng đường sắt hiện đại.

Trước đó, theo văn bản gửi Thủ tướng ngày 6/5, Công ty VinSpeed đề xuất đầu tư đường sắt cao tốc Bắc Nam bằng hình thức đầu tư trực tiếp, không qua PPP hay đầu tư công. VinSpeed cam kết tự thu xếp 20% vốn (khoảng 12,27 tỷ USD), phần còn lại 80% (khoảng 49 tỷ USD) đề nghị Nhà nước cho vay không lãi suất trong 35 năm. Doanh nghiệp cam kết trả nợ đầy đủ, đúng hạn.

Ngoài ra, VinSpeed đề xuất Nhà nước thực hiện công tác giải phóng mặt bằng và bàn giao mặt bằng sạch để công ty triển khai dự án. Công ty cũng kiến nghị được chỉ định làm chủ đầu tư các khu đô thị, bất động sản quanh ga đường sắt tốc độ cao và đề nghị nhiều cơ chế ưu đãi: miễn thuế thiết bị, phương tiện; thời gian hoạt động 99 năm; giá vé thấp hơn 60-70% so với giá trần vé máy bay...

Sau đó, Tập đoàn Trường Hải (Thaco) cũng gửi văn bản đề xuất đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao với tổng mức hơn 1,5 triệu tỷ đồng (khoảng 61,35 tỷ USD), chưa bao gồm chi phí đền bù, tái định cư - phần này Thaco đề xuất tách thành dự án riêng do Nhà nước thực hiện.

Thaco cho biết sẽ góp 20% tổng vốn, tương đương gần 12,3 tỷ USD, phần còn lại khoảng 49 tỷ USD vay từ các tổ chức tài chính trong và ngoài nước. Doanh nghiệp đề nghị Chính phủ bảo lãnh và hỗ trợ toàn bộ lãi vay trong 30 năm. Thaco sẽ lập công ty dự án, giữ cổ phần chi phối, không chuyển nhượng cổ phần hay quyền khai thác cho nhà đầu tư nước ngoài.

Đông Bắc