Doanh nghiệp Việt vươn ra biển lớn: Cần một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện

Doanh nghiệp Việt rất cần được tiếp sức bằng một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện để đủ sức vươn ra biển lớn. (Ảnh minh họa: THÀNH ĐẠT)

Những "điểm nghẽn" cần tháo gỡ

Trước yêu cầu cấp thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế của thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế, Bộ Công thương đang xây dựng dự thảo Chương trình “Vươn ra thị trường quốc tế giai đoạn 2026-2035” (Go Global) nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư, xuất khẩu và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Nhìn lại chặng đường hội nhập, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng. Trải qua các mốc quan trọng như gia nhập ASEAN (1995), ký Hiệp định thương mại song phương Việt Nam-Hoa Kỳ (2000), trở thành thành viên WTO (2007) và tham gia các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, kinh tế Việt Nam đã vươn lên nhóm 20 quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới, với độ mở thương mại thuộc tốp 10 toàn cầu.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia và cộng đồng doanh nghiệp, hành trình “ra biển lớn” của doanh nghiệp Việt vẫn còn nhiều rào cản, từ năng lực nội tại yếu, quy mô nhỏ, thiếu liên kết chuỗi, đến việc phụ thuộc vào khu vực FDI và chưa xây dựng được thương hiệu quốc tế bền vững.

Bà Mai Thu Hiền - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp (Bộ Công thương). (Ảnh: TRUNG HƯNG)

Theo bà Mai Thu Hiền - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp (Bộ Công thương), những vướng mắc này thể hiện ở một số điểm.

Thứ nhất, kim ngạch xuất khẩu vẫn phụ thuộc nhiều vào khối doanh nghiệp FDI, trong khi doanh nghiệp Việt chủ yếu tham gia ở các công đoạn gia công, lắp ráp có giá trị gia tăng thấp.

Thứ hai, làn sóng đầu tư ra nước ngoài dù đã khởi động nhưng còn chậm, quy mô khiêm tốn.

Thứ ba, năng lực nội tại của doanh nghiệp tư nhân còn yếu, chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, mức độ quốc tế hóa chưa cao và đặc biệt thiếu các tập đoàn kinh tế lớn có thương hiệu mang tầm toàn cầu.

Đồng quan điểm, bà Dương Thị Minh Tuệ - Phó Chủ tịch, Trưởng Ban Xúc tiến thương mại Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ Thành phố Hồ Chí Minh (HAWA) và các doanh nghiệp khác cũng chỉ ra những rào cản, cụ thể như chi phí logistics còn cao, khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn, bảo vệ sở hữu trí tuệ tại nước ngoài và thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao am hiểu thị trường quốc tế.

Từ thực tế ngành gỗ, bà Tuệ cho biết, hiện nhiều nhà máy đã có thể quản lý đơn hàng, tiến độ sản xuất qua mã QR, bảo đảm minh bạch với khách hàng. Tuy nhiên, để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp cần được hỗ trợ tiếp cận công nghệ, vật liệu thân thiện môi trường, từ đó nâng cao năng lực nội tại và năng lực cạnh tranh bền vững.

Về bảo hộ sở hữu trí tuệ, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã đầu tư chất xám vào thiết kế sản phẩm, song còn lúng túng trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ ở nước ngoài. Do vậy, bà Tuệ cho rằng, cần có các chương trình đào tạo, tư vấn và hướng dẫn doanh nghiệp đăng ký bảo hộ thương hiệu, kiểu dáng công nghiệp, nhằm tránh rủi ro bị sao chép sản phẩm và mất thị trường.

Kiến nghị những giải pháp đột phá

Từ những phân tích thực tiễn, các chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp mang tính đột phá, tập trung vào việc xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ, kết nối chặt chẽ giữa Nhà nước và doanh nghiệp.

Về phía Nhà nước, các doanh nghiệp và hiệp hội kiến nghị cần có những chính sách đột phá hơn nữa. Ông Nguyễn Minh Tú, Phó Chủ tịch Tập đoàn Stavian đề xuất thành lập “Quỹ đầu tư hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư ra nước ngoài” và đơn giản hóa các thủ tục mua ngoại tệ, chuyển tiền đầu tư.

“Để doanh nghiệp Việt Nam vươn ra toàn cầu, cần có một chiến lược tổng thể về ngành hàng, tài chính, logistics và nhân lực. Với nền tảng hiện nay, nếu chúng ta có thêm cơ chế hỗ trợ phù hợp, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể tự tin khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế”, ông Nguyễn Minh Tú nhấn mạnh.

Tương tự, ông Phạm Hải Phong - Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết của việc Chính phủ và các thương vụ phải trở thành cầu nối, cung cấp thông tin thị trường chuyên sâu và hỗ trợ kết nối trực tiếp.

Ông Phong cho biết, cộng đồng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ mong Bộ Công thương và các cơ quan liên quan đẩy mạnh cung cấp thông tin về thị trường, cơ hội mua bán-sáp nhập, tổ chức các chương trình xúc tiến chuyên sâu, giúp doanh nghiệp Việt Nam trực tiếp gặp gỡ, tìm hiểu khách hàng quốc tế.

Theo ông Phong, để doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam tiến ra thế giới, cần từng bước tham gia sản xuất sản phẩm có thương hiệu riêng, tiến tới thiết kế và sản xuất độc lập. Song song, Nhà nước nên có chính sách thúc đẩy sản xuất nguyên vật liệu cơ bản để hoàn thiện chuỗi cung ứng trong nước.

Nêu kinh nghiệm từ Hàn Quốc, ông Bok Dug Gyou, Phó Giám đốc Cơ quan Xúc tiến thương mại và đầu tư Hàn Quốc (KOTRA) chia sẻ, nước này đã thành công nhờ một chiến lược tổng thể, không chỉ hỗ trợ về tài chính (thông qua chương trình "phiếu hỗ trợ xuất khẩu") mà còn kết hợp sức mạnh mềm từ văn hóa, thể thao để nâng tầm thương hiệu quốc gia.

Hàn Quốc đã xây dựng một khung hợp tác đa cơ quan, từ Bộ Công thương, Bộ Doanh nghiệp vừa và nhỏ, đến các tổ chức như KOTRA…, tạo thành một mạng lưới hỗ trợ toàn diện.

Về phía tự thân doanh nghiệp, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho rằng, doanh nghiệp phải tự “mạnh lên trước” bằng cách nâng cao trình độ quản trị, đầu tư vào công nghệ và phát triển sản phẩm để tăng giá trị.

Ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam. (Ảnh: TRUNG HƯNG)

Nêu thực tế từ ngành dệt may, ông Cẩm cho biết, đây là một trong những lĩnh vực sớm vươn ra thị trường toàn cầu, phát triển mạnh mẽ nhờ hội nhập quốc tế. Nếu năm 2001, khi Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam-Hoa Kỳ có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu của ngành mới đạt gần 2 tỷ USD, thì đến nay đã tăng hơn 23 lần, dự kiến đạt 46-46,5 tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đáng ghi nhận, ngành vẫn đối mặt với những hạn chế. Hiện khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 25% tổng số doanh nghiệp nhưng đóng góp tới 60% kim ngạch xuất khẩu và hơn một nửa lao động toàn ngành. Trong khi đó, các doanh nghiệp trong nước dù đã chiếm khoảng 40% doanh thu và việc làm vẫn chưa thực sự đủ mạnh để vươn lên làm chủ chuỗi giá trị.

Theo ông Cẩm, để doanh nghiệp Việt Nam “ra biển lớn”, điều cốt lõi là nâng cao năng lực nội tại và chất lượng nguồn nhân lực. “Nếu không có năng lực, nhận thức đúng cũng không đủ. Doanh nghiệp phải mạnh lên từ chính mình, được hỗ trợ bởi chính sách phù hợp và thông tin thị trường đầy đủ từ các cơ quan thương vụ Việt Nam ở nước ngoài”, ông nêu quan điểm.

Bà Phạm Thị Phượng - Giám đốc tài chính, Công ty cổ phần Ống đồng Toàn Phát, cũng chia sẻ kinh nghiệm đối mặt với các rào cản thương mại và phòng vệ thương mại tại Mỹ và Ấn Độ, cho thấy sự cần thiết của việc am hiểu luật pháp quốc tế và sự đồng hành của các cơ quan nhà nước.

Về tài chính, bà kiến nghị Chính phủ và các cơ quan quản lý xem xét cơ chế tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu hàng Việt Nam, giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro tỷ giá, ổn định dòng vốn và nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh biến động lãi suất và tỷ giá mạnh như hiện nay.

Hướng tới hệ sinh thái “Go Global” toàn diện

Quang cảnh hội nghị giới thiệu Chương trình Go Global. (Ảnh: TRUNG HƯNG)

Trước các thực tế nêu trên, Bộ Công thương được Thủ tướng Chính phủ giao chủ trì xây dựng Chương trình Go Global, hướng tới nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế của khu vực tư nhân, thúc đẩy hình thành đội ngũ doanh nhân Việt Nam có bản lĩnh, trí tuệ, tư duy toàn cầu và năng lực đổi mới sáng tạo.

Bà Mai Thu Hiền cho hay, Chương trình Vươn ra thị trường quốc tế giai đoạn 2026-2035 - Go Global được xây dựng nhằm cụ thể hóa chủ trương phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế, theo tinh thần Nghị quyết 68 của Trung ương. Đây là bước đi tiếp nối tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế mà Việt Nam đã kiên trì suốt gần 40 năm qua kể từ công cuộc Đổi mới.

Chương trình đặt mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 20 doanh nghiệp lớn dẫn dắt chuỗi giá trị toàn cầu và 30 doanh nghiệp vừa tiên phong trong các thị trường ngách; tỷ trọng giá trị gia tăng xuất khẩu từ khu vực tư nhân đạt 55-60% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Ba giai đoạn triển khai gồm: Khởi động (2026-2027) - hoàn thiện thể chế, nâng cao nhận thức; vươn ra và chiếm lĩnh (2028-2030) - thí điểm công cụ hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư, xuất khẩu, xây dựng thương hiệu; củng cố và mở rộng (2031-2035) - vận hành hiệu quả mạng lưới hỗ trợ doanh nghiệp hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Bà Mai Thu Hiền nhấn mạnh, Bộ Công thương đang hoàn thiện dự thảo cuối cùng để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong năm 2025, đồng thời mong muốn tiếp tục nhận được góp ý từ các hiệp hội, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế nhằm hoàn thiện khung chính sách, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp Việt Nam tự tin chinh phục thị trường toàn cầu.

TRUNG HƯNG