Độc đáo những ký ức nghệ thuật về 'Thời bao cấp'

Ấn tượng với vở kịch “Quân khu Nam Đồng”

Có thể nói, câu chuyện tuổi thơ của thế hệ sinh ra và lớn lên ở Hà Nội những năm đất nước còn chiến tranh, chia cắt hay còn được quen gọi là “Thời bao cấp” được đưa lên sân khấu trong “Quân khu Nam Đồng” dường như đã chạm vào nỗi nhớ nhung, khắc khoải của rất nhiều người.

Không chỉ là nỗi niềm của những người con của “Quân khu Nam Đồng” mà là nỗi niềm, là ký ức của những người sinh ra và lớn lên trong những khu tập thể ở khắp Hà Nội nói chung - nơi mỗi viên gạch, mỗi bể nước, mỗi dãy nhà tập thể hay sự đổi thay của thành phố đều chất chứa những câu chuyện mà thời gian không thể xóa nhòa.

Một cảnh trong vở kịch “Quân khu Nam Đồng” tái hiện cuộc sống ở Hà Nội trong những năm tháng “Thời bao cấp”.

Vở kịch “Quân khu Nam Đồng” đưa người xem đến với khu tập thể Nam Đồng - một trong những “khu gia binh” - một hậu phương quân đội trong thời chiến giữa lòng Hà Nội. Ở đó, hầu hết những người cha đều đang khoác áo lính, chiến đấu ở khắp các mặt trận. Họ gửi lại nơi đây những người vợ tảo tần, những đứa con thơ dại, cùng bao nỗi lo toan thường nhật khi vắng bóng trụ cột gia đình giữa thời buổi khó khăn, thiếu thốn và bom đạn.

Ở “Quân khu Nam Đồng”, con em những người lính lớn lên giữa tiếng còi báo động, giữa những đêm chạy xuống hầm trú ẩn hay những ngày sơ tán xa nhà về với các vùng quê lạ lẫm và thiếu thốn. Nhưng, giữa khói lửa chiến tranh, vẫn là tuổi trẻ đầy sức sống, chan hòa tiếng cười cùng những trò nghịch ngợm, tiếng hò reo trên sân khu tập thể...

Chính trong những năm tháng gian lao và dữ dội ấy, những đứa trẻ lớn lên trong lòng “Quân khu Nam Đồng” đã học được bài học đầu tiên về nghị lực sống và vươn lên, sự sẻ chia, về tình đồng đội, biết sống có nghĩa tình và hơn hết, đó là lòng tự hào khi được là những đứa con của người lính.

Truyện dài “Quân khu Nam Đồng” của nhà văn Bình Ca ngay từ khi ra mắt (năm 2015) đã gây được sự chú ý của độc giả, đặc biệt tạo được ấn tượng mạnh mẽ với những công dân Thủ đô sinh ra và lớn lên ở những khu tập thể tại Hà Nội trong những thập kỷ 60, 70, 80 của thế kỷ trước. Đây là tác phẩm đầu tay của tác giả Bình Ca nhưng đã đạt được thành công ngoài mong đợi, được tái bản nhiều lần trong 10 năm qua.

Để chuyển thể tác phẩm này sang sân khấu kịch, nhà văn Phạm Ngọc Tiến chọn nhân vật Việt và Mai Hương làm trục chính của vở kịch. Họ và nhóm bạn trẻ cùng lớn lên trong khu tập thể Nam Đồng, trưởng thành trong thiếu thốn nhưng sống đầy tình yêu thương với tâm hồn chan chứa tự do.

Vở diễn không hướng tới những xung đột gay gắt mà nhấn vào tình người, ký ức và sự trong trẻo của tuổi trẻ, tôn vinh tình bạn trong sáng, tình thầy trò gắn bó và khơi gợi tinh thần dân tộc. Chính vì thế, từ khi ra mắt cuối tháng 11 đến nay, “Quân khu Nam Đồng” có các suất diễn liên tục, thu hút sự quan tâm, tạo được ấn tượng mạnh mẽ, độc đáo với khán giả Thủ đô.

Sâu lắng với “Chuyện phố thời bao cấp”

Trước đó, cũng tại Nhà hát Tuổi trẻ, vở nhạc kịch “Chuyện phố thời bao cấp” cũng từng gây được sự chú ý của khán giả qua những câu chuyện, những lát cắt về “Thời bao cấp” từng là thanh xuân, là tuổi thơ của nhiều người Hà Nội. Với mong muốn lưu giữ và làm sống lại những ký ức của một thời để thêm yêu, thêm trân quý những giá trị đương thời hiện có, “Chuyện phố thời bao cấp” do NSƯT Ánh Tuyết làm đạo diễn như một “nốt trầm xao xuyến” với những ai sinh ra, lớn lên, trưởng thành ở Hà Nội từ sau 1954 đến khi đất nước Đổi mới, mở cửa.

Nhạc kịch “Chuyện phố thời bao cấp” là một lát cắt về Hà Nội những năm 1980.

Nhạc kịch “Chuyện phố thời bao cấp” đã đưa khán giả về lại Hà Nội của những năm 80 thế kỷ 20 - một Hà Nội bình dị và thiếu thốn, khó khăn khi đất nước ta vừa trải qua chiến tranh. Tuy nhiên, người Việt Nam nói chung, người Hà Nội nói riêng luôn cần mẫn, chăm chỉ, chịu thương chịu khó, bất chấp cuộc sống khó khăn, họ vẫn giữ trọn phẩm giá, sự can đảm và cố gắng hết sức để duy trì những giá trị truyền thống gia đình, cộng đồng và xã hội.

Khán giả được gặp lại trên sân khấu những năm tháng “Thời bao cấp” khi cuộc sống của người Hà Nội còn nhiều nhọc nhằn: mọi thứ mua bán, trao đổi đều được quy định bằng những tờ tem phiếu; chiếc xe đạp đối với nhiều gia đình là tài sản lớn chứ không chỉ là phương tiện đi lại và chuyên chở hàng hóa của người dân Hà Nội; tiếng tàu điện leng keng khắc khoải sớm khuya; tiếng rao hàng quen thuộc của những gánh hàng rong len lỏi khắp các ngóc ngách phố phường... Và, trong số đó không thể thiếu hình ảnh những gánh hàng hoa trên phố Hà Nội vào mỗi buổi chợ sớm - một nét văn hóa đặc trưng của đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến.

“Chuyện phố thời bao cấp” kể một câu chuyện xảy ra trong một gia đình tứ đại đồng đường sống ở phố cổ Hà Nội với những vui buồn, mâu thuẫn và cả những hạnh phúc riêng tư phản ánh một phần đời sống của người Hà Nội nói chung. Song, vượt lên tất cả những khó khăn vật chất là tình yêu thương, san sẻ của mỗi thành viên trong gia đình. Sau tất cả, một đám cưới với hoa tươi đặc trưng của Hà Nội và những nụ cười ấm áp trong một không khí tưng bừng của âm nhạc là cái kết thật viên mãn, đem lại cảm xúc tươi mới, đẹp đẽ cho khán giả.

“Đặc sản” của hội họa

Không chỉ ở văn học và sân khấu, ký ức nghệ thuật về “Thời bao cấp” còn rất đậm nét, thậm chí còn được coi như một “đặc sản” qua các tác phẩm hội họa xuất hiện đâu đó trong các triển lãm về Hà Nội. Trong cuốn sách “Tập thể cũ Hà Nội - Ký họa và hồi ức” (Nhiều tác giả, NXB Hội Nhà văn) do nhóm Ký họa đô thị Hà Nội (Urban Sketchers Ha Noi) tổ chức thực hiện năm 2018 đã hiện lên một Hà Nội với “đặc sản” là những khu tập thể xưa cũ gắn với “Thời bao cấp” không thể nào quên.

Cuốn sách đã tập hợp được hàng trăm bài hồi ức, ký họa về những khu tập thể cũ của Hà Nội gắn với tuổi thơ hay cuộc đời của nhiều người như: Kim Liên, Phương Mai, Giảng Võ, Trung Tự, Khương Thượng, Ngọc Khánh, Láng Hạ, Bách Khoa, Thành Công, Nam Đồng, Nguyễn Công Trứ, Vĩnh Hồ, Kim Giang, Quỳnh Mai...

Theo chia sẻ của KTS Trần Thị Thanh Thủy, trưởng nhóm Ký họa đô thị Hà Nội: “Nhóm được thành lập từ năm 2016, cho đến nay đã thu hút được trên 3.000 thành viên tham gia gồm rất nhiều lứa tuổi, nghề nghiệp khác nhau như học sinh, sinh viên, nhân viên văn phòng, kiến trúc sư, họa sĩ... Chúng tôi vẽ và ghi chép lại những công trình cũ đang bị phá bỏ trong quá trình đô thị hóa, các công trình cũ, công trình cổ có giá trị nhằm tôn vinh các giá trị di sản.

Thông qua ký họa, chúng tôi mong muốn lưu giữ những giá trị kiến trúc đặc sắc qua các giai đoạn phát triển của Hà Nội, không gian cùng phong cách sống thanh lịch đặc trưng của người Hà Nội. Đồng thời, nâng cao ý thức cộng đồng về giá trị của đô thị, đặc biệt là Thủ đô Hà Nội, nơi có nền văn hiến lâu đời và đậm bản sắc riêng. Giá trị hình ảnh mà ký họa đem lại phản ánh hiện thực khách quan, giúp chúng ta dễ dàng nhìn nhận và định hướng cho sự phát triển đô thị trên nguyên tắc phát triển bền vững...”.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều chia sẻ trong lời tựa cuốn sách “Tập thể cũ Hà Nội - Ký họa và hồi ức” mà như lời nhắn nhủ với những nghệ sĩ lưu giữ ký ức nghệ thuật về thời bao cấp nói chung: “Những người viết và vẽ về các chung cư thuở xưa không phải dựng lại một lần nữa những khó khăn, những thiếu thốn của họ trong những tòa nhà ấy, mà dựng nên một đời sống tâm hồn. Những trang viết thật giản dị, trung thực nhưng xúc động lạ thường. Người đọc nhận ra rất rõ ràng một điều: những người viết đang trở về nơi chốn mình đã sống trước kia bằng một con đường trong tâm khảm. Con đường của những kỷ niệm, những buồn vui, những da diết, những thương nhớ và những suy ngẫm về chính đời sống của cá nhân mình...”.

Nguyệt Hà