Độc đáo Tết cổ truyền của người Hà Nhì ở Lai Châu

Linh thiêng trong đời sống người Hà Nhì

Trên những con đường đất đỏ uốn quanh triền núi, người dân từ các bản Ka Lăng, Pa Vệ Sử, Thu Lũm… trong trang phục rực rỡ đổ về trung tâm xã. Tiếng khèn, tiếng trống hòa cùng tiếng cười nói ríu ran như xua tan cái lạnh vùng biên, đón mùa xuân sớm nơi Tây Bắc Tổ quốc.

Ông Lê Thanh Tâm, Chủ tịch UBND xã Thu Lũm, tỉnh Lai Châu cho biết, ngày hội Văn hóa gắn liền với Tết cổ truyền dân tộc Hà Nhì là dịp để đồng bào và du khách gặp gỡ, giao lưu, giới thiệu nét đẹp văn hóa truyền thống. Đồng thời, quảng bá hình ảnh con người và vùng đất Thu Lũm gắn với tiềm năng phát triển du lịch, xây dựng nông thôn mới.

Trình diễn cách thức làm bánh dày truyền thống dân tộc Hà Nhì, xã Thu Lũng.

Ngày hội năm nay có sự tham dự của đại diện các sở, ban, ngành tỉnh Lai Châu; lãnh đạo huyện Mường Tè (cũ) qua các thời kỳ; cán bộ, chiến sĩ đồn biên phòng cùng đông đảo nhân dân và du khách. Ai nấy đều hân hoan, tự hào khi được chứng kiến một lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa Hà Nhì lần đầu tiên được tổ chức quy mô ngay trên mảnh đất quê hương mình.

Với người Hà Nhì, Tết Hồ Sự Chà thường diễn ra vào tháng 10 âm lịch (năm nay bắt đầu từ ngày 7/11 dương lịch). Đây là lễ quan trọng nhất trong năm, mang ý nghĩa tạ ơn trời đất, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho bản làng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đồng thời, đó cũng là thời khắc đoàn viên, sum họp, mọi người cùng nhau cầu chúc một năm mới ấm no, hạnh phúc.

Trong những ngôi nhà trình tường vững chãi, nghi thức mổ lợn “xem gan đầu năm” là phần không thể thiếu. Tùy điều kiện, mỗi gia đình mổ một con lợn từ 40 đến hơn 100kg để dâng cúng và đãi khách.

Trình diễn nghi thức mổ lợn Tết xem gan đầu năm mới Tết cổ truyền của người Hà Nhì ở Lai Châu.

Trước khi mổ, chủ nhà tiến hành nghi thức “làm lý” - một nghi lễ cổ truyền thể hiện sự tôn trọng đối với vật nuôi. Chủ nhà chuẩn bị gạo, muối, nước và rượu, vảy mỗi thứ một ít vào miệng con lợn, miệng khấn rằng: “Cầu cho năm tới vật nuôi sinh sôi, con cháu khỏe mạnh, làm ăn tấn tới”.

Sau khi làm sạch, người lớn tuổi trong bản cẩn thận xem lá gan lợn - phần quan trọng nhất trong nghi thức. Theo quan niệm, lá gan tươi, căng, không rách là dấu hiệu của năm mới thuận lợi, gia đình an khang. Nếu túi mật đầy đặn, tròn trịa thì đó là điềm báo cho mùa màng bội thu, cuộc sống sung túc.

Những nét tín ngưỡng mộc mạc ấy, qua bao đời, vẫn được gìn giữ, như một sợi dây thiêng liêng gắn kết con người với thiên nhiên và thần linh.

Rộn ràng sắc màu lễ hội

Trong khuôn khổ ngày hội Văn hóa, hàng loạt nghi thức và hoạt động văn hóa nghệ thuật đặc sắc được tái hiện: từ làm bánh dày truyền thống, trích đoạn lễ cúng tổ tiên chúc Tết ông bà, cha mẹ, đến trình diễn nghề thủ công, chế tác nhạc cụ, trang phục truyền thống.

Tiếng khèn, tiếng trống, điệu múa xòe của các chàng trai, cô gái Hà Nhì như hòa nhịp cùng nhịp đập của núi rừng. Các tiết mục văn nghệ dân gian được trình diễn xen kẽ giữa các nghi thức, mang đến cho du khách những trải nghiệm vừa lạ lẫm, vừa gần gũi, ấm áp.

Đông đảo bà con tham gia trò chơi kéo co trong ngày hội Tết cổ truyền của người Hà Nhì ở Lai Châu.

Không chỉ có phần lễ, phần hội cũng sôi động không kém. Nhiều trò chơi dân gian được tổ chức như bập bênh, đánh cầu đuôi gà, tù lu, kéo co... thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Mỗi tiếng hò reo, mỗi tràng cười rộn rã đều chất chứa niềm vui sum vầy, tinh thần đoàn kết cộng đồng.

Chiều cùng ngày, lễ hội ẩm thực dân tộc Hà Nhì được tổ chức với 15 mâm cỗ truyền thống. Từ xôi nếp nương, bánh dày, thịt lợn muối chua, đến rượu ngô thơm nồng, tất cả tạo nên bức tranh ẩm thực đậm đà bản sắc.

Du khách hào hứng thưởng thức từng món ăn, nghe người bản địa kể về cách chọn nguyên liệu, cách ủ rượu, làm bánh, những bí quyết được truyền lại qua nhiều thế hệ. Mỗi món ăn không chỉ đơn thuần là hương vị, mà còn là ký ức, là linh hồn của người Hà Nhì nơi biên giới.

Những năm gần đây, xã Thu Lũm trở thành điểm sáng trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Ngày hội văn hóa Tết cổ truyền dân tộc Hà Nhì lần thứ nhất không chỉ là dịp để đồng bào vui Tết, mà còn mở ra cơ hội quảng bá hình ảnh con người, cảnh sắc và nét văn hóa độc đáo của vùng biên Lai Châu đến với du khách gần xa.

Hà Thắng