'Độc lập là của quý giá vô ngần'

Qua nhiều kênh khác nhau (tư liệu, tài liệu lưu trữ, hồi ức, hồi ký của người trong cuộc…), đặc biệt là qua các bài tường thuật chi tiết của một số tờ báo thời đó (Đông Phát, Cứu Quốc, Nước Nam, Trung Bắc tân văn…), chúng ta như được chứng kiến toàn bộ diễn biến của buổi lễ Độc lập kéo dài hơn 3 tiếng rưỡi đồng hồ. Đồng thời, chúng ta thấy được hình ảnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (được miêu tả chi tiết, sống động) trong lần đầu ra mắt quốc dân, tại Vườn hoa Ba Đình, ngày 2/9/1945.

Toàn cảnh Lễ Độc lập 2/9/1945

Báo Nước Nam số 282, ra ngày 8/9/1945, có bài Ngày độc lập ở Hà Nội thông tin 14h30 lễ chào cờ được cử hành trang nghiêm. Vào lúc 15h, “Hồ Chủ tịch ngỏ lời chào quốc dân và tuyên bố nền độc lập hoàn toàn của nước Việt Nam” với bản Tuyên ngôn độc lập. 15h30, đại diện Tổng bộ Việt Minh Nguyễn Lương Bằng “hô hào đồng bào nên đoàn kết chặt chẽ để xây dựng nền độc lập của Tổ quốc”. Sau phần tuyên thệ của quốc dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh lần nữa phát biểu, khuyên đồng bào “nhất tâm đoàn kết” giữ vững nền độc lập của nước Việt Nam mới.

Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, ngày 2/9/1945. Ảnh: Bảo tàng Hồ Chí Minh.

Báo Cứu quốc số 18-35, ra ngày 5/9/1945 có bài Cuộc mít tinh và biểu tình tại Vườn hoa Ba Đình trong buổi lễ Ngày Độc lập của tác giả Hồng Hà tường thuật chi tiết Lễ Độc lập ngày 2/9/1945.

Bài báo cho biết 14 giờ, các nhân viên của Chính phủ tới để khai mạc cuộc lễ. Trật tự quanh diễn đàn lúc ấy rất nghiêm.

Buổi lễ Độc lập bắt đầu với lá cờ màu đỏ sao vàng được từ từ kéo lên ngọn cột cờ, cùng lúc đội quân nhạc cử bài Tiến quân ca. Trên kỳ đài, các nhân viên Chính phủ đầu trần giơ nắm tay chào. Bên dưới một rừng cánh tay cũng giơ lên.

Ông Nguyễn Hữu Đang, đại biểu ban tổ chức ngày lễ Độc lập, đứng trước máy truyền thanh đọc chương trình buổi lễ và giới thiệu Chính phủ lâm thời. Sau lời giới thiệu của ông Đang, Chủ tịch Chính phủ lâm thời đứng lên đọc bản Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Dứt lời tuyên ngôn đanh thép có giá trị lịch sử lớn lao, tất cả quốc dân dưới đài đều đồng thanh cất tiếng hoan hô như sấm vang trong một sự nhiệt liệt, say sưa chưa bao giờ thấy.

Tiếp đến là cuộc tuyên thệ của Chính phủ. Đứng trước Quốc kỳ, trước quốc dân, các nhân viên Chính phủ lâm thời bỏ mũ, đứng thẳng người, thề rằng: “Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do, hạnh phúc cho dân tộc; trong lúc giữ nền độc lập, sẽ quyết vượt qua mọi nỗi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”.

Sau khi Chính phủ tuyên thệ, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đứng lên nói về tình hình trong nước và những chính sách mới của Chính phủ.

Sau Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền Trần Huy Liệu đã tường trình việc ông và Phái đoàn của Chính phủ lâm thời vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại. Đồng thời ông đưa ra trình với quốc dân chiếc ấn quốc bảo và thanh kiếm vàng của vua Bảo Đại đã trao cho đại diện Chính phủ.

Tiếp theo, ông Nguyễn Lương Bằng, đại biểu của Tổng bộ Việt Minh, thuật qua cuộc đấu tranh đầy gian lao, khó khăn mà Việt Minh đã theo đuổi trong mấy năm để giải phóng cho dân tộc và kêu gọi đồng bào thống nhất, đoàn kết để ủng hộ Chính phủ.

15 giờ 30, toàn thể quốc dân tuyên thệ.

Chân dung vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời lần đầu ra mắt quốc dân

Không chỉ tường thuật chi tiết Ngày lễ độc lập 2/9/1945, các bài báo còn khắc họa chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh trong lần đầu ra mắt quốc dân, tại Vườn hoa Ba Đình, ngày 2/9/1945.

Chủ tịch Hồ Chí Minh bước xuống Lễ đài sau khi đọc Tuyên ngôn Độc lập. Ảnh: Nguyễn Bá Khoản. Nguồn: Trung tâm di sản các nhà khoa học Việt Nam.

Theo miêu tả của nhà báo Hồng Hà (bài Cuộc mít tinh và biểu tình tại Vườn hoa Ba Đình trong buổi lễ Ngày Độc lập), trong Lễ Độc lập 2/9/1945, tất cả sự chú ý của đám đông khổng lồ tới dự lễ đều dồn cả vào vị Chủ tịch của Chính phủ, lần đầu tiên ra mắt quốc dân,

Vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời dáng gầy yếu nhưng thần thái uy nghi vẫn lộ ra trong bộ điệu ung dung, trong vầng trán cao cao mênh mông và đôi mắt sáng ngời. Ông vận một bộ quần áo bằng vải vàng đã bạc màu, đã nhàu cũ, có lẽ vẫn là y phục của ông mang theo về từ những ngày bôn ba ở hải ngoại.

“Hình ảnh của ông đúng vẹn như cái hình ảnh mà mọi người trong nước vẫn vẽ trong trí tưởng tượng về nhà trí sĩ đầu tóc hoa râm đã bao năm rong ruổi phương xa, mưu tính sự Tự do, Độc lập cho Tổ quốc”, tác giả bài viết nhận định.

Cũng miêu tả chi tiết sống động hình ảnh Bác trong Ngày Độc lập 2/9/1945, tác giả Tùng Hiệp trong bài báo Hôm nay Ngày Độc lập: Muôn năm độc lập; Độc lập muôn năm (Báo Trung Bắc Tân Văn, số 261, ra ngày 9/9/1945 viết:

“Mãi tới 2 giờ 25 phút giữa muôn vạn tiếng hoan hô dậy trời, dậy đất đoàn ôtô mới tiến tới gần khán đài. Đột nhiên yên lặng, một triệu người nín thở để nhìn một người Người ấy điểm lĩnh bước lên khán đài".

Nói về thời khắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, nhà Báo Hồng Hà viết: “Bằng một giọng rành mạch, giản dị, vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời thỉnh thoảng lại hỏi xuống: “Tôi nói thế này đồng bào có nghe rõ không?”. Câu hỏi tỏ ra mỗi lời nói của ông lúc này đều rất nghiêm trọng, và ông muốn quốc dân không để lọt mất lời nào”.

Trước khi buổi lễ kết thúc, nhà báo Hồng Hà cho biết vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời lại bước ra kỳ đài nói với quốc dân thêm một lời tâm huyết, với một giọng tha thiết, thấm thía vô cùng “Độc lập là của quý giá vô ngần, nay ta đã khổ sở đau đớn trong bao nhiêu lâu mới giành được nó, cần phải cố gắng, dù phải hy sinh đến bậc nào đi cũng phải quyết giữ được nó”. Đám đông im phăng phắc, trầm ngâm nghe lời căn dặn.

Còn tác giả Tùng Hiệp viết: Trước khi giải tán, Chủ tịch Hồ chí Minh có căn dặn quốc dân mấy lời chót: “Của quý nhất của quốc dân, của thế giới là sự Độc lập. Giờ đây chúng ta đã được độc lập rồi ta phải cố giữ gìn lấy. Tất cả quốc dân phải đoàn kết lại, xin đồng - bào chớ vội tin rằng đã thái bình hẳn. Chúng ta sẽ còn phải trải qua nhiều sự gian lao, đau khổ hơn nữa, đồng bảo phải ủng hộ Chính phủ, sau này sẽ còn nhiều cuộc khánh chúc thắng lợi nữa!”.

Minh Châu