Đổi mới mô hình tăng trưởng: Khi kinh tế tuần hoàn trở thành động lực

Quang cảnh chuyên đề kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn – động lực cốt lõi của chuyển đổi xanh

Kinh tế tuần hoàn – trụ cột của mô hình tăng trưởng mới Trong bối cảnh Việt Nam đứng trước yêu cầu tăng trưởng cao gắn với phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn đang nổi lên như một trụ cột chiến lược của mô hình tăng trưởng mới, đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi xanh và tái cấu trúc nền kinh tế.

Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, triển vọng 2026 – phiên chuyên đề về kinh tế tuần hoàn với chủ đề “Thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng cao và phát triển bền vững”, ngày 16/12/2025, ông Phạm Đại Dương, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương nhấn mạnh: để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược mà Đảng đã đề ra, Việt Nam cần một cú hích đổi mới mạnh mẽ về mô hình tăng trưởng, hướng tới tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026–2030.

Theo ông Phạm Đại Dương, mô hình tăng trưởng mới không chỉ chạy theo tốc độ, mà phải bảo đảm tính bền vững, toàn diện và bao trùm, với trọng tâm là chất lượng tăng trưởng, hiệu quả sử dụng nguồn lực và sức cạnh tranh dài hạn của nền kinh tế. Trong đó, ba chuyển đổi mang tính cách mạng được xác định là động lực trung tâm gồm: chuyển đổi số để hình thành nền kinh tế số và xã hội số; chuyển đổi xanh để phát triển hài hòa với thiên nhiên, thích ứng với biến đổi khí hậu; và thực hiện các cam kết quốc tế, đặc biệt là mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

“Chuyển đổi số và chuyển đổi xanh không phải là lựa chọn, mà là yêu cầu khách quan của thực tiễn phát triển. Hai quá trình này gắn kết chặt chẽ, bổ trợ lẫn nhau, tạo thành ‘chuyển đổi kép’ – động lực tăng trưởng toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới”, ông Phạm Đại Dương khẳng định.

Trong bức tranh chuyển đổi kép, kinh tế tuần hoàn được xác định là động lực quan trọng của chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên số, gắn liền với phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Khác với mô hình tăng trưởng tuyến tính dựa trên khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ, kinh tế tuần hoàn hướng tới tối ưu hóa vòng đời tài nguyên, biến chất thải thành tài nguyên, qua đó giảm áp lực môi trường và nâng cao hiệu quả tăng trưởng.

Ông Phạm Đại Dương

Theo ông Phạm Đại Dương, kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thứ cấp, mà còn mở ra các ngành công nghiệp mới có giá trị gia tăng cao như tái chế, công nghiệp sinh thái, năng lượng tái tạo. Quan trọng hơn, mô hình này góp phần thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao, nâng cấp vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Việt Nam đã xây dựng được hệ thống định hướng và hành lang pháp lý khá toàn diện cho phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 cùng Luật Bảo vệ môi trường đã tạo nền móng quan trọng.

Các nghị định như Nghị định số 08, Nghị định số 05 đã cụ thể hóa quy định về kinh tế tuần hoàn, quản lý chất thải, mua sắm xanh và phát triển công nghiệp môi trường. Đặc biệt, Nghị định số 06 và Nghị định số 119 sửa đổi đã làm rõ khung pháp lý phát triển thị trường carbon, tạo cơ chế trao đổi, bù trừ carbon trong nước và quốc tế. Quyết định số 232 phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon tiếp tục lồng ghép kinh tế xanh vào quá trình hoàn thiện các luật quan trọng như Luật Tài nguyên nước và Luật Đất đai.

Một dấu mốc đáng chú ý khác là Quyết định số 21 của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí môi trường và xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh. Theo đó, 45 loại hình dự án được chia thành bảy nhóm lĩnh vực, từ năng lượng, giao thông, nông nghiệp đến xử lý chất thải, tạo khung tham chiếu cho các tổ chức tín dụng, nhà đầu tư và cơ quan quản lý trong định hướng dòng vốn xanh.

Việt Nam cũng là một trong những quốc gia tiên phong tại ASEAN ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035. Riêng trong nông nghiệp, Đề án thúc đẩy kinh tế tuần hoàn gắn với khoa học, công nghệ và chuyển giao ứng dụng đến năm 2030 thể hiện rõ quyết tâm chuyển đổi mô hình tăng trưởng của ngành.

Thách thức và những đột phá cần thiết

Ở cấp độ doanh nghiệp, ông Khuất Quang Hưng, Phó Tổng Giám đốc Nestlé Việt Nam cho biết, Tập đoàn Nestlé xác định phát triển các hệ thống lương thực – thực phẩm tái sinh là trọng tâm chiến lược toàn cầu. Tại Việt Nam, chuyển đổi xanh được triển khai xuyên suốt chuỗi giá trị cà phê, từ canh tác, sản xuất đến tiêu dùng bền vững.

Ông Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Cả bốn nhà máy của Nestlé tại Việt Nam đều ứng dụng khoa học công nghệ và kinh tế tuần hoàn, hướng tới mục tiêu không phát thải chôn lấp. Nhà máy chế biến cà phê lớn nhất đã tái sử dụng bã cà phê làm nhiên liệu sinh khối, vật liệu xây dựng hoặc phân bón vi sinh; đồng thời tái chế và tái sử dụng khoảng 60–65% nước thải trong các hoạt động sản xuất.

Trong khâu tiêu dùng, doanh nghiệp hợp tác với các đối tác để thúc đẩy thu gom, tái chế bao bì, cải tiến thiết kế sản phẩm nhằm nâng cao khả năng tái chế, hoàn thiện mô hình kinh tế tuần hoàn trong toàn chuỗi giá trị.

Theo ông Khuất Quang Hưng, đáng chú ý, từ năm 2011, chương trình NESCAFÉ Plan được triển khai tại Tây Nguyên theo mô hình nông nghiệp tái sinh. Hiện có hơn 23.000 hộ nông dân tham gia, thu nhập tăng từ 30% đến 150%, giảm 20% phân bón hóa học và tới 60% lượng nước tưới. Chương trình không chỉ nâng cao sinh kế cho nông dân mà còn góp phần biến đất canh tác thành “bể hấp thụ carbon”, hướng tới nền nông nghiệp phát thải thấp.

Theo bà Francesca Nardini, Phó Trưởng Đại diện Thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam, trong mô hình kinh tế tuyến tính, giá trị vật liệu bị “rò rỉ” xuyên suốt chuỗi sản xuất – tiêu dùng, trong khi chất thải gia tăng và kéo theo nhiều hệ lụy môi trường. Kinh tế tuần hoàn ra đời nhằm khắc phục điểm yếu này, giữ lại giá trị trong hệ thống và nâng cao hiệu quả tăng trưởng.

Các dự báo quốc tế cho thấy, kinh tế tuần hoàn có thể giúp Việt Nam giảm 30–34% chất thải đô thị, cắt giảm 40–70% phát thải khí nhà kính trong giai đoạn 2030–2060, đồng thời tạo thêm việc làm và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu.

UNDP cho rằng, kinh tế tuần hoàn cần được triển khai thông qua các mô hình thí điểm để lượng hóa rủi ro và lợi ích, từ đó nhân rộng. Thực tiễn tại Huế cho thấy, áp dụng cách tiếp cận tuần hoàn có thể giúp GDP khu vực tăng 4,5% vào năm 2030 và giảm tới 41% phát thải khí nhà kính vào năm 2050.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, theo ông Lê Công Thành, quá trình chuyển đổi xanh tại Việt Nam vẫn đối mặt không ít thách thức. Nhiều doanh nghiệp và hộ sản xuất còn duy trì phương thức truyền thống; đầu tư xanh thiếu cân đối; thị trường carbon và các công cụ tài chính xanh chưa vận hành đồng bộ.

Để tạo đột phá, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định một số hướng đi trọng tâm: tiếp tục quán triệt phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường; thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế tuần hoàn, coi chất thải là tài nguyên; tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng xanh, đa giá trị; đầu tư hạ tầng phục vụ nông nghiệp sinh thái và kinh tế xanh; đồng thời hoàn thiện thể chế, hình thành hành lang pháp lý cho các thị trường mới như thị trường carbon và tín chỉ sinh học.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn không chỉ là xu thế, mà là con đường duy nhất để Việt Nam đạt tăng trưởng cao đi đôi với phát triển bền vững. Khi Nhà nước, doanh nghiệp và người dân cùng đồng hành, kinh tế tuần hoàn sẽ trở thành nền tảng cho một Việt Nam xanh, thịnh vượng và có khả năng cạnh tranh dài hạn trong nền kinh tế toàn cầu.

Hải Yến