Đổi mới tạo chuyển biến lớn trong cách dạy, cách học Ngữ văn

Dạy học Ngữ văn tại Trường THCS Nguyễn Du, Nam Từ Liêm, Hà Nội.

Những thay đổi quan trọng về chương trình

PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống, Chủ biên Chương trình Ngữ văn 2018 cho biết: Chương trình Ngữ văn 2018 có nhiều điểm mới và đã tạo ra nhiều thay đổi quan trọng. Có thể nêu khái quát một số điểm mới sau đây:

Lần đầu tiên xây dựng một chương trình thống nhất trục phát triển theo yêu cầu năng lực, lấy các hoạt động giao tiếp ( đọc, viết, nói và nghe) làm trục chung cho cả môn học, xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 12.

Lần đầu tiên nêu nội dung chương trình theo những yêu cầu cần đạt dưới dạng các biểu hiện của năng lực; không theo kiểu liệt kê các kiến thức tiếng Việt, các tác giả, tác phẩm… cần dạy (như các chương trình trước).

Lần đầu tiên chương trình được thiết kế theo hướng mở, chỉ bắt buộc dạy và học một số ít tác giả, tác phẩm, bộ phận văn học thiết yếu; còn lại để các tác giả SGK, giáo viên trực tiếp dạy học chủ động lựa chọn các tác giả, tác phẩm, miễn là đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực đã nêu trong chương trình.

Lần đầu tiên chương trình nêu lên định hướng dạy học đọc hiểu, viết, nói và nghe theo hướng phát triển năng lực; giáo viên phải thông qua tổ chức các hoạt động, yêu cầu học sinh tham gia làm, thực hành để tự phát triển.

Lần đầu tiên chương trình chủ trương thực hiện kiểm tra đánh giá theo yêu cầu và tiêu chí năng lực, nhất là năng lực viết bài nghị luận văn học bằng cách không sử dụng lại các văn bản đã học trong các SGK nhằm đánh giá chính xác năng lực đọc hiểu và viết của học sinh; khắc phục được hiện tượng học thuộc và chép văn mẫu.

PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống chia sẻ tại tập huấn xây dựng câu hỏi thi, đề thi phục vụ Kỳ thi tốt nghiệp THPT theo Chương trình GDPT 2018.

Những thay đổi quan trọng về chỉ đạo dạy học và đánh giá

PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống chỉ ra những thay đổi quan trọng trong chỉ đạo dạy học và đánh giá như sau:

Lần đầu tiên triển khai và thực hiện chủ trương 1 chương trình nhiều bộ SGK một cách thực sự, đúng ý nghĩa (trước đây cũng đã có một số lần có 2-3 bộ SGK, nhưng không giống lần thay đổi của Chương trình GDPT 2018). Đây là một chủ trương đúng đắn, phù hợp với xu thế quốc tế, được ghi rõ trong Nghị quyết 88 của Quốc hội.

Việc triển khai 1 chương trình nhiều bộ SGK đã tác động nhiều đến các hoạt động trong nhà trường từ quản lý, chỉ đạo đến cách dạy và học.

Giáo viên có thể tham khảo lựa chọn nhiều cách dạy, cách tiếp cận, có nhiều thông tin hơn; tăng cường trách nhiệm trong việc lựa chọn SGK và lựa chọn văn bản ngữ liệu phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện thực tế của nhà trường…

Lần đầu tiên việc chuẩn bị, triển khai, thông báo các yêu cầu thay đổi về thi, kiểm tra đánh giá theo định hướng mới được Bộ GD&ĐT tiến hành rất sớm, rất kịp thời và bài bản.

Văn bản chương trình công bố cuối năm 2018 trong đó nêu rõ định hướng đánh giá năng lực; các đợt bồi dưỡng giáo viên toàn quốc (Chương trình Etep) cũng có modul về kiểm tra-đánh giá theo năng lực.

Tiếp đến, trong các đợt bồi dưỡng giáo viên thay SGK mới từ lớp 1 đến lớp 12 đều có nội dung đổi mới kiểm tra - đánh giá. Vụ Giáo dục Trung học (Bộ GD&ĐT có hẳn 1 công văn riêng (công văn 3175/ BGDĐT- GDTrH) về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá với môn Ngữ văn.

Cuối năm 2023, Bộ GD&ĐT công bố cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 bằng quyết định 764/QĐ-BGDĐT.

Tháng 10/2024 bộ GD&ĐT tiếp tục công bố đề thi minh họa Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, trong đó có đề thi môn Ngữ văn…

Ngoài ra, cần thấy việc đổi mới kiểm tra- đánh giá trong môn Ngữ văn đã kế thừa và thay đổi rất phù hợp.

Đổi mới kiểm tra- đánh giá theo hướng năng lực đã được Bộ GD&ĐT triển khai thực hiện từ 2014 (sau khi có Nghị quyết 29 của Trung ương và Nghị quyết 88 của Quốc hội).

Trong cấu trúc đề thi đã nêu rất rõ 2 phần: đọc hiểu văn bản và viết. Trong đọc hiểu đã yêu cầu ngữ liệu mới (không có trong SGK); trong viết có yêu cầu viết nghị luận xã hội (NLXH).

Như thế từ 2014, cả đọc hiểu và viết NLXH đều đã khắc phục được tình trạng học thuộc và chép văn mẫu.

Riêng câu viết nghị luận văn học (NLVH) cho đến Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2024 đề thi vẫn như cũ, chưa đổi mới do chưa thay đổi cách dạy, cách học. Hạn chế trong việc viết câu NLVH của Chương trình GDPT 2006 đã được Chương trình môn Ngữ văn 2018 khắc phục bằng quy định đề thi sử dụng ngữ liệu mới (không có trong SGK).

Việc đổi mới triệt để cả 2 phần đọc hiểu và viết của Chương trình GDPT 2018 đã tạo ra một chuyển biến lớn trong cách dạy và cách học. Giáo viên, học sinh không còn dạy và học theo cách đoán mò các tác phẩm sẽ có trong đề thi, chuẩn bị các bài văn mẫu để học sinh học thuộc và chép lại nếu gặp trong đề thi tốt nghiệp….

Với phạm vi và cấu trúc của cách thi kiểm tra đánh giá mới, không ai có thể đoán biết được đề sẽ yêu cầu đọc hiểu văn bản gì và viết về tác phẩm nào. Giáo viên, học sinh chỉ có thể dạy và học cách đọc hiểu văn bản theo thể loại và cách viết một kiểu bài, với THPT là kiểu bài văn và đoạn nghị luận.

Dạy và học được đưa trở lại đúng quỹ đạo: dạy phương pháp học, học cách học, cách giải quyết vấn đề, phát huy sự chủ động, sáng tạo của người học… Đánh giá đúng được năng lực đọc và viết của học sinh, tạo ra sự công bằng và khuyến khích được năng lực sáng tạo, năng động của cả người dạy và người học…

Hải Bình