Đổi mới tư duy và cách làm, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu bế mạc Hội nghị triển khai chương trình giám sát năm 2023 của Quốc hội. Ảnh: Lâm Hiển

Thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tôi ghi nhận và đánh giá cao các cơ quan của Quốc hội, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, các cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan đã phối hợp rất chặt chẽ, chuẩn bị kỹ lưỡng, chu đáo để hội nghị diễn ra thành công tốt đẹp.

Quán triệt các quan điểm, đường lối của Đảng, quy định của Hiến pháp và pháp luật, đặc biệt là thực hiện định hướng của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại phiên khai mạc Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội Khóa XV: “Tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát, nhất là giám sát chuyên đề, hoạt động chất vấn, phát huy dân chủ, tăng tính tranh luận, phân tích sâu, làm rõ những thành tích, ưu điểm, cũng như những tồn tại, khuyết điểm, tìm ra nguyên nhân, bài học kinh nghiệm và đề xuất các giải pháp xác đáng, khả thi. Chú trọng giám sát việc thực hiện các kết luận, kiến nghị sau giám sát”, từ đầu nhiệm kỳ Khóa XV đến nay, nhất là năm 2022 đã đánh dấu sự tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cả về tư duy và cách làm nhằm nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội. Quốc hội, UBTVQH, các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn ĐBQH đã triển khai đồng bộ các hoạt động giám sát theo quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND.

Hội nghị hôm nay là dịp để chúng ta cùng nhìn lại, đánh giá việc triển khai và kết quả thực hiện các nhiệm vụ giám sát năm 2022 và rộng hơn là từ đầu nhiệm kỳ đến nay; rút ra những bài học kinh nghiệm, những cách làm hay, cải tiến được đánh giá hiệu quả, sáng tạo; đồng thời, cùng trao đổi để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, cùng nhau rút kinh nghiệm, thống nhất nhận thức và hành động để thực hiện tốt hơn các nhiệm vụ đề ra trong Chương trình giám sát năm 2023 của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Qua các báo cáo và ý kiến tham luận, tôi nhấn mạnh một số nội dung.

Giám sát song hành - điểm rất mới, tạo chuyển biến ngay

Công tác giám sát tại Kỳ họp Quốc hội, phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã được tăng cường thông qua các hoạt động xem xét báo cáo giám sát chuyên đề chất vấn và trả lời chất vấn cùng với kết quả hoạt động giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và từng đại biểu Quốc hội với phạm vi giám sát tập trung vào những vấn đề lớn, quan trọng hoặc bức xúc của cuộc sống bao gồm hầu hết các lĩnh vực. Cụ thể là:

Thứ nhất,việc xem xét báo cáo của các cơ quan được thực hiện một cách thực chất, trách nhiệm, hiệu quả, có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả đối với hoạt động của các chủ thể được quy định trong Luật Tổ chức Quốc hội. Các báo cáo về tình hình kinh tế - xã hội, công tác phòng, chống dịch Covid-19, phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, công tác thi hành án, công tác phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri... được dành thời lượng thỏa đáng để thảo luận kỹ lưỡng. Báo cáo về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hoặc báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước trước đây thường ít được bố trí thời gian để thảo luận. Nhưng hiện nay, Quốc hội đã dành thời gian xem xét kỹ lưỡng, không coi đây là những “việc đã rồi”. Hầu hết các phiên được phát thanh, truyền hình trực tiếp thể hiện tính công khai, minh bạch trong hoạt động của bộ máy nhà nước.

Những đổi mới khi xem xét các báo cáo với các hình thức giải trình, tranh luận và những phát biểu mang tính phản biện đã tạo không khí sôi nổi trong phiên thảo luận, làm cho việc xem xét, đánh giá các nội dung báo cáo trở nên thực chất và hiệu quả hơn.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã quan tâm chỉ đạo Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Viện Nghiên cứu lập pháp, Thư viện Quốc hội tổ chức biên soạn, biên tập và cung cấp nhiều tài liệu, đề án chuyên đề để gửi các đại biểu Quốc hội nghiên cứu trước mỗi kỳ họp. Đây là nguồn tài liệu là rất phong phú, cung cấp thông tin cho đại biểu Quốc hội. Diễn đàn Kinh tế năm 2021 và Diễn đàn Kinh tế - Xã hội năm 2022 của Quốc hội được tổ chức với các chủ đề rất thiết thực, thu hút đông đảo các cơ quan, tổ chức, chuyên gia trong và ngoài nước, đã kịp thời cung cấp những luận cứ khoa học, thực tiễn phong phú, sát thực cho đại biểu Quốc hội trong quá trình xem xét, thảo luận các báo cáo của các cơ quan, các báo cáo về kinh tế - xã hội; thuận lợi cho đại biểu khi nhìn nhận, đánh giá tình hình kinh tế - xã hội để có những quyết sách phù hợp với thực tiễn của đất nước, sát hợp với những diễn biến rất nhanh chóng và khó dự báo của tình hình khu vực và quốc tế.

Thứ hai, hoạt động chất vấn tiếp tục được đổi mới, hoàn thiện, trở thành một hình thức giám sát có hiệu quả của Quốc hội, luôn thu hút sự quan tâm, theo dõi của các tầng lớp Nhân dân và để lại nhiều dấu ấn trong hoạt động giám sát. Với tinh thần chuẩn bị “từ sớm, từ xa”, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chủ tịch Quốc hội, các Phó Chủ tịch Quốc hội đã chủ động cho ý kiến bước đầu về cách thức tổ chức chất vấn, trình tự, thủ tục và việc quyết định lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn cũng như việc ban hành nghị quyết chất vấn của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Ngay việc lựa chọn vấn đề chất vấn từ năm ngoái đến năm nay cũng có những đổi mới. Thực tế cho thấy, có những lĩnh vực phải “hậu kiểm” nhưng có những vấn đề phải “tiền kiểm", song hành với quá trình triển khai thực hiện. Việc lựa chọn nội dung chất vấn cũng theo nguyên tắc này. Quốc hội đã tiến hành chất vấn tại Kỳ họp thứ Hai và thứ Ba, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức chất vấn tại phiên họp tháng 3.2022 và tháng 8.2022; tập trung vào các lĩnh vực thời sự, đang thực hiện, đang diễn ra rất sôi động, nổi cộm, được cử tri và Nhân dân cả nước đặc biệt quan tâm như: y tế; lao động, thương binh và xã hội; tài chính; ngân hàng; giao thông vận tải; công thương; tài nguyên và môi trường; giáo dục - đào tạo... Kết thúc chất vấn, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành rất kịp thời, nhanh chóng các nghị quyết về hoạt động chất vấn (Nghị quyết số: 41/2021/QH15; 62/2022/QH15; 499/NQ-UBTVQH15; 572/NQ-UBTVQH15), đặt ra yêu cầu, giải pháp cụ thể và thời hạn hoàn thành để các cơ quan, tổ chức thực hiện. Đây cũng là một trong những đổi mới quan trọng, giúp cho việc giám sát thực hiện lời hứa sau chất vấn được kịp thời, khả thi và có căn cứ.

Kết quả các phiên chất vấn tại Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV và năm 2022 cho thấy tinh thần “sát thực tế, thiết thực, tâm huyết, thẳng thắn, trách nhiệm cao của cả người chất vấn và người trả lời chất vấn, được các đại biểu Quốc hội, cử tri và Nhân dân cả nước ghi nhận, đồng tình, đánh giá cao. Các tham luận và các báo cáo đều khẳng định tinh thần này.

Thứ ba, hoạt động giám sát chuyên đề được chú trọng, có nhiều đổi mới cảtrong công tác tổ chức thực hiện, phương pháp giám sát... Năm 2022, Quốc hội lựa chọn 2 chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về công tác quy hoạch kể từ khi Luật Quy hoạch có hiệu lực thi hành” và “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2021” để giám sát tối cao. 2 chuyên đề“Việc thực hiện các nghị quyết của UBTVQH về sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã trong giai đoạn 2019-2021” và “Việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 1.7.2016 đến ngày 1..7.2021 giao cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát.

Việc triển khai hoạt động của các Đoàn giám sát chuyên đề được Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo sát sao và có nhiều đổi mới nổi bật như:

Một là, lựa chọn chủ đề giám sát trên cơ sở thông tin dữ liệu tổng hợp các ý kiến, kiến nghị của các Đoàn đại biểu Quốc hội, từ tình hình thực tế, dư luận báo chí, các yêu cầu quản lý... Như các đại biểu đều khẳng định hôm nay là Quốc hội đã lựa chọn đúng và trúng các chủ đề giám sát.

Thời điểm lựa chọn chuyên đề giám sát như giám sát về quy hoạch, nhiều ý kiến đặt vấn đề tại sao Quốc hội lại tiến hành giám sát sớm như thế? Bởi lúc đó, cả nước mới chỉ ban hành được 1 quy hoạch cấp tỉnh, 1 quy hoạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long và 1 quy hoạch quốc gia về sử dụng đất đai. Hầu như mọi công tác quy hoạch theo Luật Quy hoạch mới chỉ ở giai đoạn khởi động. Vậy tại sao lại chọn nội dung này để giám sát? - Nếu chúng ta chỉ "hậu kiểm" hoàn toàn thì tác động vào cuộc sống rất chậm. Quốc hội đã cùng với Chính phủ nhận thấy công tác quy hoạch có nhiều tồn đọng, nhiều vướng mắc và phải rà soát lại các quy định pháp luật. Qua giám sát và Nghị quyết giám sát của Quốc hội ban hành tại Kỳ họp thứ Ba vừa qua đã góp phần quan trọng tháo gỡ vướng mắc trực tiếp, trước mắt và có những định hướng cho cả lâu dài, tạo được sự đồng thuận trong nhận thức từ Trung ương đến địa phương về công tác quy hoạch. Nhiều ý kiến cho rằng, Quốc hội vừa chọn giám sát thì đã tạo chuyển biến lớn, cả hệ thống chuyển động rất mạnh.

Với chuyên đề giám sát việc việc thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia cũng tương tự như vậy. Ngày 26.9 vừa qua, Thủ tướng, Phó Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì hội nghị toàn quốc về thúc đẩy giải ngân đầu tư công và các chương trình mục tiêu quốc gia. Nếu Quốc hội chỉ giám sát lại các chương trình cũ của 5 năm trước thì cũng rất tốt, nhưng những kết quả giám sát đưa vào cuộc sống sẽ rất chậm, tác động không nhiều. Nhưng khi Quốc hội giám sát song hành cùng với quá trình điều hành của Chính phủ để góp ý luôn, trực tiếp vào quá trình triển khai thực hiện thì tạo chuyển động ngay. Đây là nét rất mới.

Hai là, xem xét, cho ý kiến về kế hoạch chi tiết, đề cương báo cáo của Đoàn giám sát; xác định cụ thể hơn đối tượng, nội dung giám sát tại kế hoạch chi tiết theo ủy quyền của Quốc hội. Đây cũng là điểm mới. Theo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND thì phải trình Quốc hội quyết định cả chương trình, đề cương và kế hoạch chi tiết các chuyên đề giám sát. Nhưng thực tế, thời gian Chính phủ, Quốc hội chuẩn bị, xem xét, cho ý kiến về các nội dung này cũng rất ít. Vì vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã mạnh dạn trình Quốc hội trong khi chưa sửa đổi, bổ sung Luật thì nên chăng giao quyền này cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Ủy ban Thường vụ Quốc hội mất thời gian thêm rất nhiều, họp cả chính thức, không chính thức mới ra được đề cương, kế hoạch giám sát chi tiết, quá trình làm rất kỹ lưỡng, rất nhiều vòng, nhiều bước để chuẩn bị. Nếu chúng ta chuẩn bị tốt thì đã thành công được một nửa.

Ba là, khâu tổ chức thực hiện giám sát cũng là một nét mới. Chúng ta huy động cả Đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND tham gia triển khai giám sát, diện rất rộng để có những luận cứ, bằng chứng rất sát thực. Kết quả giám sát là dựa trên những chứng cứ, bằng chứng cụ thể, tình hình thực tế của các bộ, ngành, địa phương. Việc lựa chọn các cơ quan, đơn vị để giám sát trực tiếp cũng được chọn lọc rất kỹ lưỡng và chỉ xuống làm việc khi thật cần thiết. Chúng ta cũng huy động sự phối hợp tham gia giám sát của MTTQ Việt Nam cấp tỉnh, các tổ chức chính trị xã hội...

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng bố trí thời gian để cho ý kiến về dự thảo Báo cáo kết quả trong quá trình giám sát, kịp thời chỉ đạo, giải quyết những vướng mắc và khó khăn để đảm bảo nâng cao chất lượng hoạt động giám sát. Ví dụ, chuyên đề giám sát về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí rất quy mô. Tổng Thư ký Quốc hội cho biết có khoảng 2 tạ tài liệu, hàng trăm báo cáo và hàng nghìn trang tài liệu khác nhau. Ủy ban Thường vụ Quốc hội phải cho ý kiến chính thức 2 lần đối với dự thảo Báo cáo kết quả giám sát: lần đầu khởi động để thoát ra được “rừng số liệu” rồi trên cơ sở đó tập trung vào những vấn đề chính, vấn đề lớn của chuyên đề giám sát; lần thứ hai là cho ý kiến lại một lần nữa để chuẩn bị kỹ lưỡng trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến và ban hành Nghị quyết tại kỳ họp thứ 4 này.

Thứ tư, hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội đưa vào chương trình giám sát hằng năm theo lĩnh vực được phân công, phụ trách. Đặc biệt, để hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện thường xuyên, liên tục, ngày 22.7.2022, UBTVQH đã lần đầu tiên ban hành Nghị quyết số 560/NQ-UBTVQH15 về hướng dẫn việc tổ chức thực hiện hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật của HĐDT, Ủy ban của Quốc hội nhằm thống nhất về cách thức, trình tự, thủ tục tiến hành giám sát, là căn cứ để các cơ quan của Quốc hội giám sát văn bản quy phạm pháp luật một cách đồng bộ và có hệ thống hơn. Đây vốn là khâu yếu, các cơ quan cũng rất lúng túng. Vì thế, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã dày công nghiên cứu và lần đầu tiên ban hành Nghị quyết về vấn đề này để có một bộ cẩm nang cho Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Đây cũng là một trong những hình thức giám sát việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Làm thất thoát, lãng phí về tiền bạc chúng ta đo đếm được nhưng đôi khi việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật sai thẩm quyền, sai quy định, trái với hệ thống pháp luật lại bị xem rất nhẹ nhàng. Hy vọng sau thi có Nghị quyết, sang năm lĩnh vực giám sát này cùng với quá trình giám sát của Chính phủ thì hiệu lực thực thi của hệ thống pháp luật sẽ tốt hơn.

Thứ năm, giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của cử tri ngày càng được tăng cường và trở thành hoạt động thường xuyên. Điểm mới so với các nhiệm kỳ trước là Ủy ban Thường vụ Quốc hội định kỳ xem xét, thảo luận báo cáo về công tác dân nguyện tại phiên họp hằng tháng, đây là một đổi mới quan trọng được đại biểu Quốc hội, cử tri và Nhân dân cả nước đánh giá cao.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng chỉ đạo Ban Dân nguyện báo cáo, tham mưu việc giám sát những vụ việc nổi cộm, việc phân loại, xử lý các vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài ở Trung ương và địa phương, theo dõi, đôn đốc và đánh giá việc trả lời, kiến nghị cử tri của các Bộ, ngành Trung ương. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã tiến hành giám sát chuyên đề việc thực hiện chính sách, pháp luật về tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Tới đây, sẽ ban hành Nghị quyết có danh mục phụ lục kèm theo để tập trung giải quyết cho bằng được các vụ việc tồn đọng và hạn chế đến mức cao nhất việc phát sinh các vụ việc mới. Những đổi mới này đã góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác dân nguyện, cũng như chỉ đạo, phối hợp giải quyết dứt điểm các vụ việc phức tạp, kéo dài; góp phần hoàn thiện kết quả giám sát việc giải quyết trả lời kiến nghị của cử tri gửi đến Kỳ họp trình Quốc hội bảo đảm tính thời sự, khách quan, toàn diện, có số liệu chứng minh rõ ràng và kiến nghị cụ thể.

Thứ sáu, việc giám sát, hướng dẫn hoạt động của HĐND đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội quan tâm và đạt được nhiều kết quả. Lần đầu tiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức Hội nghị tổng kết công tác HĐND các tỉnh, thành phố ở 3 miền Bắc, Trung, Nam; phối hợp tổ chức thành công Hội nghị Thường trực HĐND các tỉnh, thành phố các khu vực trong cả nước. Đặc biệt, đã ban hành Nghị quyết số 594/NQ-UBTVQH15 ngày 12.9.2022 về hướng dẫn hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, Ban của HĐND, Tổ đại biểu HĐND và đại biểu HĐND, góp phần tạo điều kiện để HĐND phát huy tốt hơn vai trò của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương. Nghị quyết 594 được HĐND các địa phương hồ hởi đón nhận. Như đồng chí Chủ tịch HĐND TP. Hà Nội đã chia sẻ tại Hội nghị, sau nhiều năm chờ đợi bây giờ mới có Nghị quyết này để hoạt động giám sát, chất vấn và trả lời chất vấn... của HĐND có những bước đổi mới như của Trung ương, còn trước đây, các hoạt động này cũng có nhiều lúng túng.

Thứ bảy, công tác chỉ đạo, điều hòa phối hợp hoạt động giám sát được quan tâm, bảo đảm tránh trùng lặp, chồng chéo về nội dung, thời gian giám sát. Điển hình vào đầu tháng 8.2022, sau khi tổng hợp kế hoạch giám sát, khảo sát cụ thể các tháng cuối năm 2022, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã yêu cầu Tổng Thư ký Quốc hội có văn bản đề nghị cơ quan của Quốc hội điều chỉnh kế hoạch công tác tại địa phương để tập trung cho các phiên họp tháng 9, tháng 10 của UBTVQH và Kỳ họp thứ Tư của Quốc hội. Đồng thời, yêu cầu các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn ĐBQH bám sát Chương trình giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2022, chủ động cải tiến, đổi mới, triển khai hoạt động giám sát của mình để vừa đạt được kết quả giám sát cao nhất nhưng cũng đỡ phiền hà cho các đơn vị được giám sát. Đây cũng là nguyên tắc “đa mục tiêu” trong hoạt động giám sát của Quốc hội.

Ảnh: Lâm Hiển

Giám sát mà cứ nói chung chung thì không ai nghe cả

Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động giám sát của Quốc hội, UBTVQH vẫn còn một số hạn chế như đã nêu trong báo cáo của Tổng Thư ký Quốc hội và các ý kiến tại hội nghị. Trong đó, tôi nhấn mạnh thêm một số nội dung như:

Khó khăn trong việc cân đối thời gian, bảo đảm nguồn lực cho hoạt động giám sát trong điều kiện khối lượng công việc xây dựng pháp luật của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội hết sức nặng nề. Việc tổ chức giám sát còn có lúc, có nơi mang tính hình thức hoặc chưa sâu.

Phương pháp, cách thức tổ chức giám sát chuyên đề, nhất là việc kết hợp giữa giám sát trực tiếp với việc nghiên cứu, sử dụng các thông tin, tài liệu do các cơ quan chức năng cung cấp hiệu quả chưa cao. Việc huy động sự tham gia của HĐND, các Đoàn ĐBQH cần tiếp tục nghiên cứu đổi mới hơn.

Việc nghiên cứu đổi mới công tác biên tập, báo cáo, tờ trình, dự thảo nghị quyết giám sát chuyên đề vẫn là khâu cần chú trọng. Có những chuyên đề giám sát có cả “rừng số liệu”, cả “núi tài liệu” thì viết báo cáo như thế nào để không “chỉ thấy cây mà không thấy rừng, nhìn thấy chi tiết mà không nhìn thấy tổng thể”, hoặc không đạt được mục tiêu chung vẫn là vấn đề cần tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng. Bên cạnh đó, còn tình trạng một số yêu cầu tại các nghị quyết về giám sát chưa được thực hiện nghiêm túc, việc theo dõi, đôn đốc kết luận, kiến nghị giám sát cũng có lúc chưa thực sự quyết liệt.

Thông tin số liệu, cơ sở dữ liệu cho công tác giám sát còn rời rạc, phân tán, thiếu thống nhất và cập nhật. Vấn đề này các đại biểu nói rất đúng. Có những đơn vị Đoàn giám sát phải yêu cầu báo cáo đến 4 lần. Nếu chúng ta có cơ sở dữ liệu “đúng, đủ, sạch, sống” thì rất dễ nhưng riêng báo cáo tổng số cả nước có bao nhiêu dự án treo đến giờ vẫn mới chỉ dẫn “theo báo cáo thì có chừng này”. Hay đất nông nghiệp cả nước có bao nhiêu ha đang bỏ hoang cũng chưa thống kê được... Tới đây, trong nghị quyết giám sát Quốc hội cũng phải giao cho Chính phủ tiếp tục thống kê, báo cáo chính thức.

Một tồn đọng nữa cũng cần phải xem xét thêm, đó là trách nhiệm giải trình, nhất là của người đứng đầu đối với tình hình và kết quả giám sát tuy đã được chú trọng hơn, nhưng nhìn chung cũng chưa đáp ứng được yêu cầu. Giám sát của Quốc hội khác với các cơ quan chức năng khác, gắn rất chặt với trách nhiệm giải trình. Chúng ta đi giám sát mà cuối cùng nếu cứ nói chung chung thì không ai nghe cả; hoặc giám sát xong mà không biết người ta thực hiện hay không, thực hiện thế nào và trách nhiệm giải trình ra sao thì không ổn. Hiệu lực giám sát cuối cùng nằm ở khâu này, do đó, vẫn phải tiếp tục gia công vấn đề này. Một số nội dung khác đã được các đại biểu đề cập, đề nghị các cơ quan lưu ý tập trung khắc phục trong thời gian tới để đáp ứng tốt hơn sự mong đợi của cử tri và nhân dân cả nước.

Quang cảnh Hội nghị. Ảnh: Lâm Hiển

Tăng cường giám sát của Quốc hội về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí

Năm 2023 là năm giữa nhiệm kỳ, năm bản lề triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Chương trình hành động của Đảng đoàn Quốc hội, chương trình, kế hoạch nhiệm kỳ của Quốc hội; là năm tập trung cho triển khai thực hiện các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ về phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội. Căn cứ đặc điểm tình hình năm 2023 và đề xuất của các cơ quan, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 47 ngày 6.6.2022 về Chương trình giám sát của Quốc hội năm 2023; UBTVQH đã ban hành Nghị quyết số 23 về Chương trình giám sát của UBTVQH năm 2023 và Kế hoạch số 248 ngày 4.8.2022 nhằm triển khai thực hiện đồng bộ, thống nhất.

Theo đó, năm 2023, Quốc hội, UBTVQH sẽ tiến hành các hoạt động xem xét các báo cáo, chất vấn và trả lời chất vấn, giám sát chuyên đề, lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn, xem xét việc thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về giám sát chuyên đề và chất vấn, giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân… Quốc hội tiến hành giám sát tối cao 2 chuyên đề: “Việc huy động, quản lý và sử dụng các nguồn lực phục vụ công tác phòng, chống dịch COVID-19; việc thực hiện chính sách, pháp luật về y tế cơ sở, y tế dự phòng” (tại Kỳ họp thứ Năm) và “Việc triển khai thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” (tại Kỳ họp thứ Sáu). UBTVQH giám sát 2 chuyên đề “Việc thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 và Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông” (tại phiên họp tháng 8.2023) và “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021” (tại phiên họp tháng 9.2023).

Để triển khai có hiệu quả Chương trình giám sát của Quốc hội, UBTVQH năm 2023, đề nghị Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn ĐBQH và từng ĐBQH, các cơ quan, tổ chức hữu quan quan tâm thực hiện tốt các giải pháp đã nêu trong Báo cáo của đồng chí Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội. Đồng thời chắt lọc những kiến nghị hợp lý, xác đáng của các tham luận đã phát biểu ngày hôm nay. Tôi xin nhấn mạnh thêm một số vấn đề chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, đặc biệt là yêu cầu tại văn kiện Đại hội lần thứ XIII về “đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, phát huy dân chủ, pháp quyền, tăng tính chuyên nghiệp trong tổ chức và hoạt động của Quốc hội”; xác định việc nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát là một nội dung quan trọng, khâu then chốt trong quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội Việt Nam theo quan điểm, đường lối của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

Đồng thời, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng hoạt động giám sát của Quốc hội; về mối quan hệ biện chứng giữa chức năng giám sát và chức năng lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước; mối quan hệ biện chứng giữa hoạt động giám sát với công tác xây dựng, thi hành pháp luật, nhất là các lĩnh vực có nhiều vướng mắc, bất cập; gắn kết chặt chẽ, bảo đảm kết nối và kế thừa hiệu quả giữa kết quả hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội tiến hành với kết quả các hoạt động kiểm tra, kiểm soát chất lượng văn bản quy phạm pháp luật do Chính phủ thực hiện.

Thứ hai, tiếp tục nghiên cứu xác định rõ hơn phạm vi, đối tượng, phương pháp, hình thức giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; nâng cao chất lượng xây dựng chương trình giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội; tổ chức thực hiện có hiệu quả các quy định của pháp luật về tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong triển khai hoạt động giám sát.

Trong đó, thực hiện nghiêm chỉ đạo, điều hòa, phối hợp hoạt động giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo hướng chủ động, thống nhất, tránh trùng lặp và phù hợp với từng chuyên đề giám sát, từng hoàn cảnh cụ thể. Tăng cường tính tranh luận, đi sâu làm rõ vấn đề, trách nhiệm trong thảo luận, xem xét các báo cáo. Tiếp tục nâng cao chất lượng giám sát chuyên đề; tăng cường sử dụng thông tin từ các kết quả của các cuộc giám sát có liên quan, các thông tin từ cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, chuyên gia, nhà nghiên cứu; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát chuyên đề.

Tiếp tục đổi mới phương thức, cách thức tổ chức chất vấn và trả lời chất vấn; tăng cường hoạt động chất vấn và ban hành nghị quyết về chất vấn tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Thường xuyên xem xét các kiến nghị giám sát chưa được thực hiện. Bố trí nguồn lực để tiến hành thường xuyên hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật theo đúng quy định tại Nghị quyết 560 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Ngay sau Hội nghị này, các Đoàn giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2023 khẩn trương nghiên cứu, tiếp thu ý kiến góp ý để hoàn thiện các dự thảo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trình Chủ tịch Quốc hội ký ban hành để tổ chức thực hiện ngay trong năm 2022.

Thứ ba, tăng cường giám sát của Quốc hội trong hoạt động phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí theo hướng: Triển khai các hoạt động giám sát (chất vấn, giám sát chuyên đề, giải trình, giám sát văn bản quy phạm pháp luật, giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, kiến nghị của cử tri...), Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn ĐBQH và ĐBQH phải chú trọng nội dung phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, xác định đây là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng và được tiến hành toàn diện, công khai, có trọng tâm, trọng điểm; tập trung vào các lĩnh vực dễ phát sinh tiêu cực, dư luận quan tâm về tham nhũng, tiêu cực, về suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Phát huy cơ chế tham gia của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, các ban chỉ đạo cấp tỉnh, MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp, Nhân dân và cơ quan truyền thông, báo chí trong hoạt động giám sát, trong đó có giám sát việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Căn cứ tình hình thực tế, nghiên cứu lồng ghép nội dung về phòng, chống tiêu cực trong báo cáo về công tác phòng, chống tham nhũng. Theo đó, hằng năm, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao phải báo cáo Quốc hội về nội dung này, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội chủ trì, phối hợp với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban khác của Quốc hội tiến hành thẩm tra. Tại các Kỳ họp cuối năm, trường hợp cần thiết, có thể bố trí để Quốc hội xem xét báo cáo công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cùng với xem xét báo cáo thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Thứ tư, hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Quốc hội với các tổ chức đảng, MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội trong hoạt động giám sát để phát huy vai trò giám sát của mỗi cơ quan, cùng tạo sức cộng hưởng thúc đẩy, nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm soát quyền lực. Tăng cường mối quan hệ phối hợp, cung cấp thông tin giữa Quốc hội với Ủy ban Kiểm tra các cấp của Đảng, MTTQ Việt Nam, Kiểm toán Nhà nước trong hoạt động kiểm soát quyền lực. Tăng cường sự liên thông và phân định rõ nội dung giám sát giữa hoạt động giám sát của Quốc hội với giám sát của HĐND, giám sát xã hội của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội, giám sát trực tiếp của Nhân dân.

Thứ năm, triển khai Kết luận số 843 của Đảng đoàn Quốc hội về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, sớm rà soát, tổng kết, đánh giá và nghiên cứu đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật về hoạt động giám sát, đặc biệt là Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND để phù hợp với yêu cầu kiểm soát quyền lực trong tình hình mới. Bảo đảm tính tối cao trong hoạt động giám sát của Quốc hội đối với hoạt động của bộ máy nhà nước. Tổ chức tốt việc lấy phiếu tín nhiệm với các chức danh do Quốc hội bầu, phê chuẩn, theo kế hoạch sẽ tiến hành tại Kỳ họp thứ Sáu. Mới đây, Bộ Chính trị cũng đã chỉ đạo các cấp, các ngành, trong đó có Đảng đoàn Quốc hội nghiên cứu việc kết hợp hoạt động giám sát, xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng quốc gia của Quốc hội trong kiểm soát quyền lực nhà nước. Đảng đoàn Quốc hội đã và đang tập trung chỉ đạo nghiên cứu vấn đề này theo yêu cầu của Trung ương và Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội là vấn đề đã và đang được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thực hiện và thể hiện thông qua những thay đổi trong tư duy và cách làm nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước và tổ chức thực hiện có hiệu quả đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Giám sát phải trên tinh thần hết sức xây dựng. Giữa “xây” và “chống” thì xây vẫn là căn bản, lâu dài; chống là quyết liệt, triệt để, cấp bách. Phải phát huy được những mô hình tốt, những cách làm hay, gương người tốt, việc tốt; đánh giá cân bằng, khách quan để tiếp tục hoàn thiện thể chế, hệ thống pháp luật, tiếp tục nâng cao hiệu quả khâu tổ chức thực hiện để mọi việc tốt hơn, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng đất nước. Xây dựng pháp luật là để kiến tạo phát triển. Công tác giám sát cũng phải vì mục tiêu kiến tạo phát triển.

Quốc hội luôn tự đổi mới chính bản thân mình. Do vậy, mỗi cơ quan của Quốc hội phải thực hiện tốt việc tự giám sát, mỗi đại biểu Quốc hội phải tự mình kiểm soát hoạt động của chính mình trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm trước cử tri để thực sự "mở ra một giai đoạn mới đầy triển vọng tốt đẹp trong hoạt động của Quốc hội", như chỉ đạo và kỳ vọng của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh tại phiên khai mạc Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội Khóa XV.

Ngay sau Hội nghị này, đề nghị đồng chí Tổng Thư ký, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội khẩn trương nghiên cứu, tiếp thu ý kiến phát biểu, tham luận để hoàn thiện các văn kiện của Hội nghị, kịp gửi cho đại biểu Quốc hội, các cơ quan, tổ chức hữu quan.

____________

* Đầu đề do Báo Đại biểu Nhân dân đặt

Quỳnh Chi ghi