Đối thủ nặng ký nhất của Gazprom lại từ trong nước Nga

Siêu tàu LNG Arc7

Trong khi theo đuổi mục tiêu phát triển Greenfield, bất kỳ sự chậm trễ nào trong chương trình đầu tư của Gazprom cũng có thể được bù đắp bởi NGP. Các NGP sẵn sàng để lấp đầy khoảng trống và tăng thị phần của họ trong một thị trường ngày càng cạnh tranh. Giai đoạn bây giờ có thể được thiết lập để tiếp tục chuyển đổi dần dần thị trường khí đốt của Nga, trong đó lợi ích của Gazprom và NGP có thể bổ sung hoặc có thể cạnh tranh với nhau.

Trong nhiều năm, Gazprom là nhà độc quyền sản xuất và vận hành hệ thống đường ống dẫn khí đốt, chỉ Gazprom có quyền xuất khẩu. Gazprom muốn rằng nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên và LNG của họ không bị cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Gazprom có lý do để lo sợ sự cạnh tranh lâu dài từ Novatek. Kể từ năm 2013, khi Tổng thống Vladimir Putin chấm dứt tình trạng độc quyền xuất khẩu khí đốt tự nhiên lâu nay của Gazprom, thị phần của Novatek trên thị trường nội địa và toàn cầu của Nga đã tăng lên. Trên thực tế, Novatek đã tăng gấp ba công suất LNG.

Gazprom cáo buộc Novatek cố gắng giành giật thị phần của mình ở châu Âu, mà còn sử dụng các biện pháp giảm thuế để tước đi nửa tỷ đô la doanh thu của chính phủ Nga. Những lời buộc tội, được đưa ra tại cuộc họp Hội đồng quản trị của Gazprom đã tạo ra một cuộc rung chuyển chưa từng có, tất cả đều gây sửng sốt hơn vì cả Gazprom và Novatek đều là những công ty được hậu thuẫn đắc lực trong Điện Kremlin.

Thực tế cho thấy Novatek đã vượt Gazprom trong lĩnh vực xuất khẩu LNG. Yamal LNG - do nhà sản xuất khí đốt tư nhân hàng đầu của Nga Novatek dẫn đầu, từ năm 2018 đến năm 2020 đã vận chuyển 33,5 triệu tấn LNG đến châu Âu, so với 8,8 triệu tấn được gửi đến châu Á – theo dữ liệu của Refinitiv Eikon.

Tuy nhiên, Novatek (9% cổ phần thuộc sở hữu của Gazprom) phủ nhận rằng họ gây ra mối đe dọa lớn cho thị trường châu Âu của Gazprom. Công ty này cho biết họ chỉ cung cấp 10% lượng LNG nhập khẩu của lục địa này vào năm 2018, tổng cộng chỉ chiếm 14% lượng khí đốt nhập khẩu của Châu Âu trong năm 2017. Tuy nhiên, vào tháng 2 năm 2019, Novatek đã cung cấp nhiều LNG cho châu Âu hơn bất kỳ công ty đơn lẻ nào khác trên thế giới với lô hàng kỷ lục 1,5 triệu tấn.

Một lý do cho sự thành công của Novatek là mối quan hệ chặt chẽ của các chủ sở hữu đa số với Điện Kremlin. Ngoài ra, Novatek đã quản lý, với tư cách là một công ty, thực hiện các biện pháp trừng phạt mà Hoa Kỳ đã áp dụng đối với hai chủ sở hữu chính của họ - tỷ phú Leonid Mikhelson và Gennady Timchenko. Hơn nữa, Mark Gyetvay, phó chủ tịch hội đồng quản trị của Novatek và là công dân Hoa Kỳ, đã huy động thành công số tiền từ người Trung Quốc mà công ty cần để mở rộng. Hơn nữa Novatek có được công nghệ cơ sở hạ tầng LNG từ Total của Pháp.

Sự tăng vọt ở châu Âu của Novatek một phần là do giá tiêu dùng trung bình đối với LNG ở châu Âu và châu Á thu hẹp sau khi nguồn cung từ Hoa Kỳ, Úc và thậm chí từ Gazprom và các đối thủ Nga của nó tăng vọt. Ngoài ra, Novatek đã bắt đầu sử dụng thế hệ tàu chở LNG mới — được chế tạo theo tiêu chuẩn Arc7 của Nga — có thể vận chuyển LNG đến châu Âu vào mùa đông. Các tàu công suất tương đối thấp, do Daewoo Shipbuilding & Marine Engineering của Hàn Quốc sản xuất, không cần tàu phá băng để đi qua vùng biển phía Bắc, do đó giảm chi phí vận chuyển.

Gazprom đang phải vật lộn để mở rộng năng lực xuất khẩu LNG

Gazprom đã phải vật lộn để mở rộng năng lực xuất khẩu LNG của mình kể từ năm 2009, khi giành quyền sở hữu dự án Sakhalin 2 ở vùng Viễn Đông của Nga từ các nhà phát triển ban đầu là Royal Dutch Shell và Mitsui và Mitsubishi của Nhật Bản. Các nhà phân tích cho rằng Gazprom đã lùi một bước trong vấn đề LNG, một phần vì Gazprom đánh giá thấp tác động mà sự gia tăng LNG do Mỹ dẫn đầu sẽ gây ra đối với thị trường khí đốt toàn cầu, do đó Gazprom đã không đáp ứng đủ, đúng thời điểm.

Trong thập kỷ trước, Gazprom đã đề xuất một số dự án thăm dò và sản xuất khí đốt cũng như các tổ hợp đầu cuối khí hóa được thiết kế để tăng công suất LNG. Dự án với Royal Dutch Shell, Mitsui và Mitsubishi vẫn chưa thực hiện được kế hoạch cho phần thứ hai của terminal Sabetta LNG trên bán đảo Yamal. Gazprom đã hoãn các dự án mỏ khí đốt ở Bắc Cực ở Vladivostok, Baltic và Shtokmanskoe.

Tuy nhiên, Gazprom đang có những động thái khác để tăng xuất khẩu LNG sang châu Âu. Một trong những quyết định lớn đầu tiên mà Yana Burmistrova đưa ra sau khi trở thành giám đốc xuất khẩu mới của công ty là phê duyệt việc xây dựng một nhà máy hóa dầu và hóa lỏng khí đốt tự nhiên trị giá 10 tỷ USD tại Ust-Luga, trên Vịnh Phần Lan. Dự án là sự kết hợp của hai dự án riêng biệt: một nhà máy xử lý khí đốt mà Gazprom đã xây dựng với Rusgazdobycha và một nhà máy đầu cuối LNG mà công ty này đã tạo ra với Shell. Hai người thân tín của Putin, hai anh em Arkady và Boris Rotenberg, sở hữu Rusgazdobycha. Khi thông báo về việc loại bỏ khu phức hợp Baltic LNG, Gazprom cho biết quy mô khổng lồ của khu phức hợp Ust-Luga đã khiến dự án Baltic trở nên dư thừa. Tin tức này là một cú sốc đối với Shell, công ty đã đàm phán nhiều năm với Gazprom về khu phức hợp Baltic.

Xuất khẩu khí đốt thông thường của Gazprom trong năm nay cũng gặp nhiều thách thức. Gazprom đã cam kết hoàn thành các đường ống Nord Stream 2, TurkStream và Power of Siberia vào cuối năm 2019. Nhưng việc hoàn thành hai đường ống sẽ kết nối với châu Âu — Nord Stream 2 ở phía bắc và TurkStream ở phía nam — sẽ không có nghĩa là tự động truy cập vào lục địa Châu Âu. Gazprom cũng sẽ phải đàm phán về việc tiếp cận với thị trường của từng nước Châu Âu, đồng thời đưa ra quan điểm dự phòng - đàm phán lại hợp đồng tiếp tục gửi khí đốt đến châu Âu thông qua các đường ống của Ukraine mặc dù Gazprom muốn chấm dứt quá cảnh Ukraine vì xung đột chính trị-quân sự giữa Moscow và Kyiv.

Nếu các điều kiện thị trường hiện tại được duy trì, Gazprom sẽ là một yêu cầu cao để bảo vệ 37% thị phần của mình ở châu Âu, đặc biệt là khi Hoa Kỳ dự kiến sẽ tăng gấp đôi lượng xuất khẩu LNG của mình lên 40 triệu tấn vào cuối năm 2019 (Eia.gov , Ngày 10 tháng 12 năm 2018). Để tiến gần đến việc duy trì thị phần hiện tại, Gazprom sẽ cần nhiều lựa chọn xuất khẩu hơn và sẽ phải hạ giá, đồng nghĩa với việc tăng chi phí vốn và giảm doanh thu.

Novatek tiết lộ những kế hoạch đầy tham vọng

Nhà sản xuất khí đốt tư nhân lớn nhất của Nga Novatek đã vạch ra kế hoạch tăng gấp đôi đầu tư, thúc đẩy sản lượng và xuất khẩu, đồng thời khai trương thêm các cơ sở khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG). Việc mở rộng hoạt động kinh doanh của công ty vẫn chưa thể theo ý muốn của Gazprom. Do đó, Giám đốc điều hành Novatek đang nỗ lực hết sức để chứng minh rằng khối lượng khí đốt do công ty của ông bán ra không phải là sự cạnh tranh cho những sản lượng được giao dịch bởi gã khổng lồ năng lượng nhà nước.

Nhà máy LNG Yamal khổng lồ ở Bắc Cực của Novatek

Leonid Mikhelson nói với các phóng viên bên lề Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos: “Không có mâu thuẫn nào giữa Novatek và Gazprom về sự cạnh tranh ở châu Âu về đường ống và khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Ông nói: “Bất kỳ người tiêu dùng nào cũng không muốn mua từ một nhà sản xuất: họ muốn mua từ Gazprom, Algeria, Na Uy, bao gồm cả LNG trong danh mục đầu tư của họ,... có Novatek hoặc không, họ vẫn sẽ mua LNG, vì vậy hãy để nó tốt hơn LNG của Nga. Gazprom hiểu điều này”. Novatek cung cấp khí đốt tự nhiên hóa lỏng cho 28 quốc gia, với hơn 50% sản lượng được cung cấp cho các thị trường châu Á chứ không phải châu Âu.

Mikhelson lưu ý rằng tất cả các hợp đồng dài hạn với Yamal LNG sẽ đi vào hoạt động vào tháng 3 và tháng 4 năm 2020, và chúng chủ yếu tập trung vào thị trường châu Á. Kế hoạch của Novatek là tăng sản lượng khí đốt và ngưng tụ lên 1,5–2% vào năm 2020. Vào năm 2019, tổng sản lượng khí đốt của Novatek đạt 74,7 tỷ mét khối (bcm), tăng 8,6%, trong khi công ty khai thác 12,15 triệu tấn hydrocacbon, đánh dấu mức tăng 2,9%. Sản lượng bán khí tự nhiên, bao gồm cả khối lượng LNG bán ra, tổng cộng là 78,45 bcm, tăng 8,8% so với năm 2018. Sự gia tăng số liệu sản xuất của Novatek bắt nguồn từ việc công ty thực hiện thành công các dự án LNG mới nhất của mình. Ngay từ tháng 12 năm 2019, Mikhelson cho biết đến năm 2020 Novatek sẽ có số lượng đầu tư nhiều gấp đôi so với số tiền đã thực hiện trong suốt năm 2019.

Trước đó, Leonid Mikhelson đã nói rằng trong hai năm tới, Novatek đã lên kế hoạch nâng mục tiêu sản lượng LNG năm 2030 lên 70 triệu tấn. Với công suất khoảng 1 triệu tấn, con tàu đầu tiên Nga sử dụng công nghệ LNG trong nước, nhằm nâng công suất của nhà máy lên khoảng 19 triệu tấn hàng năm. Novatek dự định xây dựng một cơ sở mới bằng cách sử dụng công nghệ Arctic Cascade do Nga sản xuất. Công ty đang tìm cách khởi động con tàu đầu tiên của nhà máy chế biến LNG Obskiy vào cuối năm 2022 và đầu năm 2023, tiếp theo là con tàu thứ hai vào khoảng sáu đến chín tháng sau đó, mỗi tàu có công suất dự kiến 2,5 triệu tấn. Nga đã tập trung vào việc thiết kế và phát triển các phương pháp và công nghệ của mình. Vào ngày 11 tháng 1, Bộ trưởng Bộ Công nghiệp và Thương mại Nga Denis Manturov cho biết Rosneft, Gazprom và Novatek đã ký một thỏa thuận để cùng phát triển công nghệ và thiết bị sản xuất LNG. Mikhelson lưu ý rằng các cuộc đàm phán đang được tiến hành về nguồn vốn bên ngoài cho nhà máy LNG-2 ở Bắc Cực. Cần thêm 9–11 tỷ đô la để hoàn thành dự án.

Ngọc Linh