Đồng Lộc - một thời hoa lửa, một thời thắm xanh…

Ngã ba của lửa đạn và ý chí

Tháng Tư lịch sử của dân tộc, trong niềm háo hức khi nghĩ về Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước 50 năm trước, người dân Hà Tĩnh lại rưng rưng nhớ về Ngã ba Đồng Lộc.

Chiến trường Đồng Lộc năm 1968. Ảnh tư liệu

Người ta dùng rất nhiều hình ảnh để nói về Ngã ba Đồng Lộc trong chiến tranh như: Tọa độ chết, tọa độ lửa, huyết mạch giao thông… nhưng tôi vẫn thích nhất là hình ảnh trái tim - “Nghìn vạn chuyến xe đi/ Qua trái tim Ngã ba Đồng Lộc/ Máu qua tim máu lọc/ Xe vượt ngã ba xe xốc tới miền Nam” (Huy Cận)… Đó là cách ví von đầy nhân văn, đầy lạc quan và hy vọng cho ngày toàn thắng. Trái tim Đồng Lộc còn đập thì miền Bắc sẽ tới được miền Nam. Bởi thế, dẫu Mỹ có xác định đây là “tọa độ lửa”, dẫu Mỹ có đặt mục tiêu xóa sổ tuyến giao thông này khỏi bản đồ thì ý chí chiến đấu của quân ta càng mạnh mẽ.

Lực lượng TNXP trên tuyến lửa Đồng Lộc những năm kháng chiến chống Mỹ. Ảnh tư liệu

Trong những năm kháng chiến khốc liệt, đặc biệt từ năm 1965-1968, đây là nơi ghi dấu quyết tâm và ý chí của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta. Mỹ càng đánh phá ác liệt bao nhiêu, ta càng nung nấu chí căm hờn, quyết tâm đánh trả, kiên cường giữ huyết mạch giao thông bấy nhiêu. Bởi thế, dù cho đế quốc Mỹ đã không kể ngày đêm, ném xuống đất này 42.900 quả bom phá, 12.000 bom từ trường, 96 bom bi mẹ các loại, 94 quả rốc-két, chúng ta vẫn kiên cường đáp trả.

Thế trận nhân dân được triển khai linh hoạt, hiệu quả; nhiều khẩu hiệu như: “Xe chưa qua, nhà không tiếc”, “Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường dũng cảm”, “Máu có thể đổ, đường không thể tắc”, “Địch phá ta sửa, địch lại phá ta lại sửa”, “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”… trở thành kim chỉ nam cho mọi hành động. Trong suốt 8 năm bị đánh phá ác liệt (1964-1972), quân ta đã bắn rơi 9 máy bay Mỹ, phá 1.780 quả bom, hiến hàng trăm ngôi nhà, góp hàng nghìn ngày công để thông đường, đảm bảo giao thông thông suốt, góp phần quan trọng trong việc chi viện cho chiến trường miền Nam.

Cũng tại đây, hàng trăm cán bộ, chiến sỹ bộ đội, TNXP, công nhân ngành GTVT đã chiến đấu anh dũng, viết nên nhiều huyền thoại của chiến tranh.

Cũng tại đây, hàng trăm cán bộ, chiến sỹ bộ đội, TNXP, công nhân ngành GTVT đã chiến đấu anh dũng, viết nên nhiều huyền thoại của chiến tranh. Đó là những anh hùng: La Thị Tám, Vương Đình Nhỏ, Nguyễn Tiến Tuẩn, Uông Xuân Lý, Võ Triều Chung… Đặc biệt nữa là huyền thoại 10 cô gái Ngã ba Đồng Lộc - biểu tượng bất tử của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam.

Sự cống hiến và hy sinh của các lực lượng tại Ngã ba Đồng Lộc mãi mãi là bản anh hùng ca bất diệt về lòng dũng cảm, sự hy sinh cho lý tưởng cao đẹp của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ.

Mạch sống thời bình

Đồng Lộc không chỉ là biểu tượng của một giai đoạn lịch sử bi tráng mà còn là minh chứng sống động cho khát vọng hòa bình, tinh thần đoàn kết và sự trường tồn của dân tộc Việt Nam. Từ trong chiến tranh ác liệt, ngã ba huyết mạch - tọa độ chết ngày nào đã trở thành nơi gặp gỡ giữa quá khứ và hiện tại, trở thành một vùng quê phát triển.

Đồng Lộc hôm nay. Ảnh Sĩ Hoàng

Từ khi xây dựng đến nay, Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp, ngành và toàn thể Nhân dân; không ngừng đổi mới trong tổ chức và phương thức hoạt động. Ngoài sự quan tâm của Nhà nước, rất nhiều tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp đã quyên góp, ủng hộ xây dựng nhiều công trình, hạng mục, tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa, đem đến nhiều bài học lịch sử sống động hơn ở khu di tích. Đặc biệt, những năm gần đây, hòa nhịp với sự phát triển của công nghệ số, Ban Quản lý (BQL) Khu di tích cũng tìm tòi, đầu tư thêm nhiều công trình, hạng mục nhằm đem đến sự tiện ích, văn minh cho du khách.

Du khách quét mã QR để nhận các thông tin về Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc.

Anh Đặng Quốc Vũ - Giám đốc BQL Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc và Khu tưởng niệm Lý Tự Trọng chia sẻ: “Với mục tiêu xây dựng Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc không chỉ làm điểm dâng hương, tri ân mà còn là điểm đến tham quan, giáo dục truyền thống, nghiên cứu lịch sử cho thế hệ trẻ và Nhân dân cả nước, BQL đã xây dựng hệ thống không gian thực tế ảo, hệ thống infographic, video clip song ngữ Việt - Anh; tổ chức các triển lãm tư liệu, hiện vật như: “Hà Tĩnh điểm hẹn”, “Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh: Từ huyền thoại đến tương lai”; xây dựng các điểm check-in trong khuôn viên khu di tích; nâng cấp hệ thống sa bàn điện tử, phòng chiếu phim tư liệu, bảo tàng để phục vụ du khách tham quan.

Chúng tôi cũng đã xây dựng và vận hành hiệu quả các trang Facebook, Tiktok, Youtube của đơn vị; phối hợp xây dựng phóng sự, bản tin, quay các MV ca nhạc... nhằm đưa các câu chuyện lịch sử, tư liệu, hiện vật đến với Nhân dân bằng nhiều kênh”.

Các hiện vật được trưng bày tại khu di tích luôn thu hút sự quan tâm của giới trẻ. Trong ảnh: Các cựu chiến binh Tiểu đoàn 8 pháo cao xạ kể với các em nhỏ về những thành tích của chiếc pháo tiểu đội vận hành trong kháng chiến chống Mỹ.

Thời gian qua, nhằm tránh ùn tắc, giảm đi sự trang nghiêm tại các địa điểm dâng hương, BQL Khu di tích cũng đã chuyên nghiệp hóa hoạt động tiếp đón, hướng dẫn du khách. Ngoài ra, tại khu mộ 10 nữ TNXP Ngã ba Đồng Lộc, BQL đã triển khai thắp hương vòng tại phần mộ các chị, đồng thời tuyên truyền, quán triệt du khách chỉ dâng hương ở ban thờ chính. Qua đó, vừa đảm bảo tính trang nghiêm, giữ gìn môi trường, vừa tránh gây tắc nghẽn cục bộ tại phần mộ các nữ anh hùng.

Lịch sử không chỉ dừng lại ở những chứng tích chiến tranh, lịch sử của mảnh đất này còn được người dân nơi đây viết tiếp bằng niềm tin và ý chí dựng xây. Từ chủ trương san đồi, lấp hố bom, khôi phục đường sá, cải tạo đồng ruộng trong những năm hậu chiến, những vết thương chiến tranh dần bị xóa mờ, thay vào đó là những vườn đồi, những cánh đồng ngút ngát màu xanh; là những con đường mở rộng thênh thang, những trường học ắp đầy mơ ước… Trải qua nhiều nỗ lực, xã Đồng Lộc đã vươn mình thành thị trấn Đồng Lộc và từ đầu năm 2025, địa phương này đã có thêm nhiều cơ hội phát triển KT-XH khi sáp nhập thêm xã Trung Lộc.

Trên tọa độ lửa năm xưa, những vết thương chiến tranh dần bị xóa mờ, thay vào đó là những vườn đồi trĩu quả, những cánh đồng ngút ngát màu xanh.

Ông Bùi Nguyễn Hà - Bí thư Đảng ủy thị trấn Đồng Lộc chia sẻ: “Sau khi sáp nhập với xã Trung Lộc, thị trấn Đồng Lộc có diện tích tự nhiên 24,61 km2, dân số 12.017 người. Mặc dù còn nhiều khó khăn nhưng Đồng Lộc đã có cơ hội phát triển khi không gian được mở rộng, tiềm năng được bổ sung. Thực hiện chủ trương về sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, địa phương sẽ phối hợp triển khai kịp thời, hiệu quả nhằm tiếp tục mở rộng quy mô, không gian phát triển để Đồng Lộc mãi xứng đáng với những chiến công hiển hách của các thế hệ cha ông đã không tiếc máu xương cho mảnh đất này”.

Đồng Lộc không chỉ là điểm đến trong hành trình tri ân, nơi đây còn là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt Nam - biết đấu tranh, biết vượt lên khó khăn, xây dựng đời sống mới. Những bước đi của Đồng Lộc hôm nay, dẫu không phải là những bước hành quân vào chiến trận nhưng cũng đầy khí thế, đầy ý chí và quyết tâm; để trên mảnh đất của những huyền thoại chiến tranh, màu xanh của cuộc sống mới lại thắm xanh mỗi ngày…

Tuệ Mẫn