Động lực thúc đẩy quốc gia phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới

Những năm qua, Việt Nam đã nỗ lực hoàn thiện hệ thống thể chế với hàng loạt chính sách mới ra đời, nhiều cơ chế cũ được sửa đổi, bổ sung, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Tuy nhiên, trước những thách thức mới của hội nhập sâu rộng, kinh tế số và phát triển bền vững, hệ thống thể chế hiện hành vẫn bộc lộ những điểm nghẽn cần tháo gỡ để giải phóng mạnh mẽ hơn các nguồn lực.

GS.TS. Hoàng Thế Liên, Chủ nhiệm Chương trình KX.05/21-30.

Nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách đó, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã phê duyệt Chương trình khoa học xã hội và nhân văn cấp quốc gia mã số KX.05/21-30 theo Quyết định số 1030/QĐ-BKHCN ngày 20/6/2022. Chương trình tập trung vào mục tiêu xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện hệ thống thể chế, bảo đảm tính dân chủ, đồng bộ, hiện đại và khả thi; qua đó tạo động lực phát triển nhanh và bền vững đất nước giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Nền tảng khoa học cho đổi mới thể chế

GS.TS. Hoàng Thế Liên, Chủ nhiệm Chương trình KX.05/21-30 cho biết, chương trình hướng đến việc nghiên cứu sâu rộng những vấn đề lý luận cơ bản về thể chế, cấu trúc và các loại hình thể chế, cũng như mối quan hệ tương tác giữa các loại thể chế và giữa thể chế với phát triển. Đây là cơ sở khoa học quan trọng cho việc kiến tạo hệ thống thể chế phù hợp với bối cảnh mới, đáp ứng các yêu cầu của phát triển quốc gia trong dài hạn.

Một trọng tâm lớn của chương trình là nhận diện những yếu tố mới đang tác động mạnh mẽ đến hệ thống thể chế như chuyển đổi số, kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế sâu rộng, thay đổi mô hình quản trị xã hội, yêu cầu dân chủ hóa và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Những yếu tố này vừa tạo cơ hội, vừa đặt ra thách thức đối với mô hình thể chế truyền thống, đòi hỏi tư duy mới và giải pháp mới trong hoạch định chính sách.

Cùng với đó, chương trình tiến hành tổng kết và đánh giá toàn diện hệ thống thể chế hiện hành, nhận diện các ưu điểm, những bất cập và đặc biệt là các “điểm nghẽn” trong thiết kế, tổ chức thực hiện chính sách. Trên cơ sở đó, chương trình đề xuất hệ quan điểm, phương hướng và giải pháp đổi mới thể chế theo hướng kiến tạo phát triển, nhằm giải phóng mọi tiềm năng và nguồn lực xã hội.

Làm rõ cơ chế "Đảng lãnh đạo - Nhà nước quản lý - Nhân dân làm chủ"

Một trong những nội dung trọng tâm được các chuyên gia nhấn mạnh là yêu cầu đổi mới, hoàn thiện cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ", một nguyên tắc xuyên suốt trong hệ thống chính trị Việt Nam.

Theo GS.TS. Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cần đánh giá đầy đủ, toàn diện và có hệ thống những nút thắt, hạn chế trong cơ chế này. Từ đó, xác định hệ quan điểm, mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp đổi mới, nhằm phát huy cao nhất vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước và bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân. Đây là cơ sở quan trọng để tạo động lực phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh đất nước đang đứng trước yêu cầu hội nhập sâu rộng và cạnh tranh gay gắt trên nhiều lĩnh vực.

Quang cảnh khai mạc Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ngày 23/1/2025 với mục tiêu Hoàn thiện thể chế, tạo nền tảng chính trị vững chắc đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới.

TS. Hà Quang Trường, Viện Khoa học tổ chức Nhà nước nhận định, trong điều kiện mới, động lực phát triển quốc gia được xác định từ nhiều yếu tố: Đại đoàn kết toàn dân tộc, dân chủ XHCN, công bằng xã hội, phát triển nhân tố con người, giáo dục, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Để các trụ cột này phát huy hiệu quả, đổi mới thể chế chính trị là yêu cầu trọng tâm; trong đó nâng cao năng lực lãnh đạo và cầm quyền của Đảng đóng vai trò quyết định. Song song, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN hiện đại được coi là nền tảng bảo đảm thực thi pháp luật nghiêm minh và nhất quán.

Trong lĩnh vực kinh tế, yêu cầu hoàn thiện thể chế được xác định là nhiệm vụ cấp thiết, trọng tâm là mô hình quan hệ Nhà nước - thị trường - xã hội dựa trên nguyên tắc: Nhà nước mạnh, thị trường hiệu quả, xã hội năng động và sáng tạo. Mô hình này hướng đến sự cộng hưởng giữa ba chủ thể, tận dụng vai trò của từng thành phần và giảm thiểu các rủi ro, méo mó thị trường.

Chương trình cũng đặt trọng tâm vào hoàn thiện thể chế phát triển xã hội. Theo đó, cần xây dựng, bổ sung các cơ chế chính sách nhằm phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và cộng đồng dân cư trong tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước và hoạt động tự chủ - tự quản theo pháp luật.

Một hướng nghiên cứu quan trọng là đánh giá thực trạng hiệu quả, tính nghiêm minh và sự nhất quán của việc thực hiện pháp luật. Các chuyên gia nhấn mạnh cần phân tích sâu các vấn đề liên quan đến phổ biến, giáo dục pháp luật; hoạt động thanh tra, kiểm tra; xử lý vi phạm hành chính; hoạt động tố tụng; thi hành án dân sự và hình sự. Trên cơ sở đó, chương trình sẽ nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, so sánh và đề xuất bài học phù hợp cho Việt Nam.

Kết quả của Chương trình KX.05/21-30 cung cấp luận cứ khoa học quan trọng phục vụ hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; góp phần xây dựng hệ thống thể chế đồng bộ, hiện đại, minh bạch và kiến tạo phát triển. Tầm nhìn đến năm 2045, chương trình kỳ vọng đóng góp vào việc xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng nhanh, bền vững và nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

XL/Báo Tin tức và Dân tộc