Dòng sông mang khát vọng hòa bình khát bình

Nhịp cầu nối đôi bờ Thạch Hãn -Ảnh: TRẦN TUYỀN

Mười lăm năm trước, tôi nhớ mấy ngày trước khi diễn ra lễ hội, đông đảo các cựu chiến binh trở về. Họ quần tụ bên nhau, thay nhau hát, đọc thơ gần như suốt cả đêm không ngủ về một chủ đề rất cũ. Nhiều người ở tận những miền quê xa, nhưng khi được hỏi về quê quán không ngần ngại trả lời: Thành Cổ.

Cỏ lau Thành Cổ đã sinh thành những chiến binh làm thơ, viết nhạc. Như thể không làm khác đi được, cho dù đó là những dòng thơ nhạc dung dị, mộc mạc, đôi khi còn dễ dãi trong câu chữ, nhưng khi ai đọc lên đều bằng một rung cảm lạ thường, đủ sức lay động tâm hồn người khác, chí ít trong không gian giữa ngàn lau Thành Cổ. Và chính những người làm thơ, đọc thơ ấy chỉ là những người lính bình thường nhưng đã từng “làm chấn động người đọc Mỹ” (Nguyễn Quang Thiều).

Bởi đó là nỗi ám ảnh kinh khủng của cả đời người về chiến tranh, niềm nhớ thương chưa bao giờ quên lãng với đồng đội, sự gian khổ của một thời tuổi trẻ, sự bầm tím tâm can để tiếp tục sống trong khắc khoải, nên chỉ có nghệ thuật mới cơ may giải thoát nỗi niềm uẩn khúc của người chiến sĩ...

Chuyện kể hằng năm trong những ngày này ai cũng biết. Những chiến sĩ năm xưa mang hoa huệ trắng thả đầy trên dòng sông Thạch Hãn để tỏ lòng tiếc thương đồng đội. Điều muốn nói thêm là chuyện của người dân thị xã. Bao nhiêu năm đã sống trên đất “huân chương khó đủ từng viên gạch” (thơ Trần Bạch Đằng), nên trong tâm tưởng của người dân luôn cảm nhận đây là vùng đất tâm linh.

Họ sống bằng tâm thức của sự ngưỡng vọng và niềm tri ân, nên chính họ đã tự mình dâng hoa thả trắng cả dòng sông tưởng niệm. Những đêm lễ hội hoa đăng cũng thế, không chỉ của ban tổ chức lễ hội, của cựu chiến binh mà còn có hoa đăng của người dân đôi bờ đã góp phần tăng thêm sự huyền ảo, trang nghiêm cho dòng sông sử thi Thạch Hãn.

Cũng trong những ngày lễ, khói hương không chỉ nghi ngút ở đài tưởng niệm mà còn ngào ngạt giữa dân gian trong niềm xác tín rằng đây là ngày lễ trọng. Tất cả đều tự nguyện. Không có nghi ngờ gì nữa, họ đã chọn thái độ sống của cả một đời dân bằng trách nhiệm và sự tôn trọng với quá khứ. Cách hành xử ấy đã tạo nên không gian văn hóa tâm linh của người dân thị xã Quảng Trị, để có thể gọi tên đó là bảo tàng sống của văn hóa chiến tranh Thành Cổ.

Những năm gần đây, không chỉ là ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7 mà đều đặn đêm 14 âm lịch hằng tháng trên sông Thạch Hãn, chính quyền và Nhân dân thị xã Quảng Trị đều tổ chức thả hoa đăng. Dòng sông ngập tràn hoa đăng từ hai bên bờ thắp lên sắc màu huyền hoặc của không gian hoài niệm nhưng cũng thể hiện cảnh sắc của một thành phố hòa bình, một khát vọng đầy tính nhân văn.

Người Quảng Trị hơn ai hết đều hiểu sự mất mát hy sinh, nỗi kinh hoàng khốn khổ mà chiến tranh mang đến nên sâu thẳm trong lòng luôn khát khao hòa bình. Gần đây, tôi rất hạnh phúc khi được góp một tiếng nói nhỏ với anh em Chi hội Nhà văn Quảng Trị tổ chức xuất bản cuốn sách Khát vọng hòa bình trong dịp Lễ hội Vì Hòa bình lần đầu tiên được tổ chức trên quê hương Quảng Trị. Tôi thực sự xúc động khi đọc lại toàn bộ nội dung tập sách.

Những bài viết đều nhắc đến sự nghiệt ngã, khốc liệt, đau thương, ám ảnh bởi chiến tranh nhưng đằng sau những trang viết ấy là nỗi khát khao cháy bỏng của người dân quê tôi, đã đi qua cuộc chiến tranh bằng sự chịu đựng bền bỉ nhưng kiên định trong giấc mơ hòa bình.

Tôi hoạt động trong ngành xuất bản sách đã nhiều năm, tiếp cận cả hàng ngàn đầu sách nhưng thú thật tập sách Khát vọng hòa bình luôn để lại trong tôi một cảm xúc thật kỳ lạ. Bỗng dưng lại nhớ hai câu thơ của nhà thơ Chế Lan Viên: “Có phải quê hương gọi ta về đấy nhỉ/Dặn dò ta, khuyên nhủ ta thêm...”.

Nhiều đêm trở lại bên bờ sông, tôi thường ngồi trên chiếc cầu mới bắc qua đôi bờ Thạch Hãn, cứ nhìn dòng hoa đăng trôi lặng lờ, trong một nỗi êm ả, bình yên. Lòng mình như chùng xuống bởi niềm yêu thương và tự hào về một nét đẹp văn hóa đáng trân trọng, vĩnh hằng của quê hương.

Hồ Sĩ Bình