Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện?

Chuyên gia về giá Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho rằng, giá điện của chúng ta đang có 4 bất cập rất lớn. Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường. Nghĩa là chúng ta đều biết toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường. Giá thị trường thế giới thế nào, trong nước thế nào đều phản ánh vào giá hết. Thế nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó.

“Có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện. Cho nên sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn. Số liệu mới nhất 2 năm 2022 – 2023 gần đây thì chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới”, ông Nguyễn Tiến Thỏa nói.

Các vị khách mời tham dự tọa đàm.

Thứ hai, giá điện hiện nay đang gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu, tức là muốn tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát, trong đó có những mục tiêu ngược chiều nhau.

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, xử lý các mục tiêu đó rất khó hài hòa, không đảm bảo được mong muốn mà đặt ra. Vì thế cần có tính toán hợp lý vai trò của giá điện, cái nào là mũi nhọn.

Thứ ba là bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng. Cụ thể là bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định.

Điểm bất cập thứ tư là giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội. Chúng ta chưa dứt khoát trong thực hiện các chính sách xã hội, nhất là với người thu nhập thấp.

Chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Nêu quan điểm về giá điện của Việt Nam hiện nay, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi, chuyên gia kinh tế, năng lượng cho hay, mỗi nước có cách tính giá điện khác nhau, không có cách tiếp cận chuẩn, đúng cho tất cả hệ thống điện, dù là tiếp cận theo chi phí bình quân hay tiếp cận theo chi phí biên vì ngành điện rất đặc thù.

Tuy nhiên, các nước đều phải xem xét để tính đúng, tính đủ trong chi phí mà hộ tiêu thụ gây ra cho hệ thống điện. Ở nhiều nước trên thế giới, cơ cấu biểu giá điện thường mang 2 thành phần: Một là tính toán chi phí công suất mà chúng ta gọi là giá công suất (giá thuê bao); hai là chi phí điện năng, thuê bao xong rồi, dùng bao nhiêu trả bấy nhiêu.

Trong khi đó tại Việt Nam, theo PGS. TS Bùi Xuân Hồi, cách tính giá điện là theo giá bán lẻ điện bình quân. Vị chuyên gia này cho rằng, cách tính giá này có hạn chế, nhưng không phải là cốt lõi của những khó khăn của ngành điện hiện nay mà mấu chốt nhất vẫn là câu chuyện điều hành giá.

“Nếu chúng ta cố gắng dần dần tách bạch những hoạt động công ích và hoạt động thị trường, thì sẽ có cơ chế điều tiết giá phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường”, ông Bùi Xuân Hồi nói.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cũng đồng tình với các ý kiến trên. Theo ông Phan Đức Hiếu, cơ chế giá điện, cơ chế điều hành giá điện chậm thay đổi, Quyết định 28 chưa thực sự khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm, thị trường điện chưa cạnh tranh… Đây là những điểm cần quan tâm khi sửa Luật Điện lực và các văn bản liên quan. Ông Phan Đức Hiếu khuyến nghị, cần phải có quan điểm về tính giá thành điện, tính đúng tính đủ. Đồng thời không nên đưa quá nhiều mục tiêu chính sách trong cơ chế giá điện. Cơ chế tài chính cần minh bạch hơn, thúc đẩy thị trường và tăng tính cạnh tranh trong tất cả các khâu. Như vậy sẽ kiểm soát độc quyền và người tiêu dùng có cơ hội hưởng giá cả cạnh tranh hơn.

Theo các chuyên gia, cách tính giá điện và hoạt động đầu tư vào lĩnh vực điện năng là hai mặt của một vấn đề có quan hệ mật thiết. Giá điện chưa phù hợp một mặt khiến ngành điện khó có đủ nguồn lực để đầu tư, phát triển; không tạo sức ép để các doanh nghiệp phải đổi mới công nghệ, máy móc, trang thiết bị ít tiêu hao năng lượng, nâng cao năng lực quản trị. Ngược lại, giá điện được tính đúng, tính đủ sẽ tạo ra nguồn lực lớn cho hoạt động tái đầu tư và mở rộng đầu tư của ngành điện cũng như thúc đẩy sử dụng năng lượng điện tiết kiệm, hiệu quả, hợp lý.

Lưu Hiệp