Đột phá từ mô hình hợp tác công tư trong lĩnh vực khoa học và công nghệ

Ông Nguyễn Thy Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Tài chính) trao đổi với báo chí.

Thưa ông, ngày 1/7/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 180/2025/NĐ-CP quy định chi tiết về hợp tác công tư (PPP) trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Vậy, đâu là những điểm đột phá trong Nghị định này?

Việc ban hành Nghị định 180/2025/NĐ-CP đã tạo hành lang pháp lý thông thoáng, thúc đẩy sự gắn kết giữa các bên liên quan, đồng thời huy động hiệu quả nguồn lực xã hội cho nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, góp phần đẩy mạnh tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Nghị định đã quy định cụ thể từng lĩnh vực và nhóm sản phẩm có thể hợp tác công tư trong lĩnh vực chuyên biệt như khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Ví dụ, các dự án chuyển đổi số, dự án nghiên cứu khoa học và thương mại hóa sản phẩm, dự án xây dựng hạ tầng số, phát triển công nghệ chiến lược theo quy định của Chính phủ.

Đồng thời, quy trình thủ tục và nội dung dự án được thiết kế theo hướng đơn giản hóa tối đa. Nghị định cho phép áp dụng các hình thức lựa chọn nhà đầu tư nhanh chóng và đơn giản nhất, như chỉ định nhà đầu tư hoặc lựa chọn nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt đối với các dự án đầu tư PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Quy trình thực hiện cũng cắt bỏ bước lập chủ trương đầu tư, giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị và thực hiện dự án.

Bên cạnh đó, Nghị định quy định nhiều cơ chế chính sách ưu đãi vượt trội cho lĩnh vực khoa học công nghệ, bao gồm ưu đãi về thuế, miễn giảm tiền sử dụng đất, và các ưu đãi liên quan đến bù doanh thu cho nhà đầu tư. Cụ thể, trong 3 năm đầu tiên, Nhà nước sẵn sàng bù 100% phần sụt giảm doanh thu so với kỳ vọng ban đầu của nhà đầu tư. Nếu sau thời gian này vẫn không đạt kỳ vọng, Nhà nước có thể mua lại dự án và thanh toán toàn bộ chi phí hợp lệ của nhà đầu tư.

Đối với các hình thức hợp tác công tư như sử dụng tài sản công để liên doanh, liên kết, Nghị định đã sửa đổi một số quy định để tạo thuận lợi hơn. Ví dụ, khi hợp tác không phải thành lập pháp nhân mới, không bắt buộc phải định giá tài sản công. Nghị định cũng quy định nguyên tắc phân chia lợi nhuận dựa trên tỷ lệ đóng góp tài sản, bao gồm cả tài sản vô hình như sở hữu trí tuệ, bản quyền phần mềm, hoặc dữ liệu, những vấn đề mà trước đây các đơn vị gặp khó khăn khi liên doanh, liên kết.

Nghị định còn thiết kế theo hướng phân cấp tối đa, phù hợp với chủ trương sửa đổi Luật Đầu tư PPP. Ví dụ, phân cấp cho người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ được tự quyết định việc định giá tài sản và phê duyệt đề án liên doanh, liên kết, tạo thuận lợi cho các đơn vị này khi sử dụng tài sản để hợp tác công tư.

Triển lãm các doanh nghiệp công nghệ tại TP Hồ Chí Minh. Ảnh minh họa: Huyền Trân/Báo Tin tức và Dân tộc

Cục Quản lý đấu thầu và Bộ Tài chính có những giải pháp gì để tiếp tục tháo gỡ vướng mắc, đồng hành cùng doanh nghiệp công nghệ trong việc triển khai các dự án PPP trong thời gian tới, thưa ông?

Trong quá trình xây dựng Nghị định, Bộ Tài chính, chủ trì là Cục Quản lý đấu thầu đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp công nghệ để có những chính sách vượt trội, phù hợp với thực tiễn. Sau khi Nghị định được ban hành, Bộ Tài chính đã đôn đốc các cơ quan, doanh nghiệp nghiên cứu và đề xuất các dự án PPP.

Đến nay, Bộ Tài chính đã nhận được đề xuất danh mục dự án từ khoảng 10 bộ, ngành và hơn 20 địa phương, với khoảng 60 - 70 dự án. Bộ đang làm việc trực tiếp với các đơn vị này để xác định tính khả thi của dự án. Ví dụ, Bộ đã làm việc với UBND TP Đà Nẵng về dự án "Bản sao số" và Sàn giao dịch khoa học và công nghệ... Thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục hướng dẫn, đồng hành cùng các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp, hỗ trợ pháp lý và chuyên gia để thúc đẩy triển khai dự án.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính đang xây dựng Sổ tay hướng dẫn về hợp tác công tư, tập trung vào các nhóm dự án như khai thác dữ liệu, phát triển hạ tầng số, và trung tâm dữ liệu. Đồng thời, Bộ phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ để thúc đẩy mô hình hợp tác "ba nhà": Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp, ví dụ như dự án phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo tại các khu công nghệ cao.

Tuy nhiên, hiện nay, các doanh nghiệp tham gia PPP vẫn còn e ngại về quy trình thủ tục kéo dài, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ có tốc độ thay đổi nhanh. Điều này có thể gây nản lòng nhà đầu tư. Do đó, các cơ quan chức năng đang tích cực sửa đổi quy định để đơn giản hóa thủ tục, coi tiến độ là một ưu tiên hàng đầu.

Lãnh đạo Bộ Tài chính thường xuyên quan tâm, yêu cầu Cục Quản lý Đấu thầu và các đơn vị liên quan sẵn sàng hỗ trợ, lắng nghe khó khăn, vướng mắc và ban hành các văn bản, chính sách mới nếu cần thiết. Bộ Tài chính mong muốn các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp công nghệ phối hợp chặt chẽ để triển khai các chính sách đã ban hành, biến chúng thành các dự án thực tiễn.

Thưa ông, trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026 - 2030, hợp tác công tư (PPP) trong lĩnh vực khoa học công nghệ được kỳ vọng đóng vai trò như thế nào trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội thời gian tới?

Mô hình hợp tác công tư không chỉ tận dụng được nguồn lực vốn từ khu vực tư nhân mà còn khai thác năng lực quản trị, vận hành và ý tưởng sáng tạo. Nhà nước có thể đặt hàng doanh nghiệp nghiên cứu các sản phẩm công nghệ chiến lược "Make in Vietnam", sau đó doanh nghiệp tham gia thương mại hóa. Điều này khắc phục hạn chế của các đề tài nghiên cứu khoa học trước đây ít được ứng dụng thực tiễn. Với sự tham gia của doanh nghiệp ngay từ đầu, từ khâu đề xuất dự án, đầu tư, nghiên cứu và chia sẻ lợi nhuận, PPP hứa hẹn mang lại lợi ích lớn cho khoa học công nghệ và phát triển kinh tế.

Dự án tiêu biểu thành công về PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là hệ thống Mạng đấu thầu quốc gia, một sản phẩm của dự án BOT do Cục Quản lý đấu thầu triển khai. Hệ thống này hiện vận hành 100% các gói thầu qua mạng, công khai thông tin và được nhà đầu tư vận hành suôn sẻ, giảm thiểu trục trặc so với trước đây khi do cơ quan Nhà nước đảm nhiệm. Ngoài ra, nhiều trường đại học, viện nghiên cứu cũng hợp tác với cơ quan Nhà nước để giải quyết bài toán khoa học công nghệ và khai thác dữ liệu.

Nhìn chung, với nhiều Nghị quyết của Đảng và Nhà nước về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, đặt mục tiêu Việt Nam tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026 - 2030 và trở thành nước phát triển thu nhập cao vào năm 2045, hình thức PPP và Nghị định 180 được kỳ vọng sẽ phát huy đòn bẩy quan trọng.

Hợp tác công tư được đánh giá là rất tiềm năng, góp phần vào sự phát triển chung, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học công nghệ, nơi doanh nghiệp công nghệ đóng vai trò nhân tố quan trọng. Việc tham gia vào các dự án lớn của Nhà nước với tư cách đối tác, cùng thiết kế quy định và đề xuất ý tưởng sáng tạo, công nghệ mới, sẽ giúp hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một quốc gia tiên tiến về khoa học công nghệ vào năm 2045.

Trân trọng cảm ơn ông!

Thế Đoàn/Báo Tin tức và Dân tộc