Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam: Mở rộng quy mô, thúc đẩy phát triển Đồng bằng sông Cửu Long

Tán thành chủ trương đầu tư Dự án, đại biểu Nguyễn Quốc Hận, Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau nhận định, hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông hiện đại là nền tảng của một nước công nghiệp hiện đại, trong đó đường sắt là phương thức giao thông quan trọng trên các hành lang có khối lượng lưu thông lớn. Đất nước ta trải dài từ Bắc đến Nam với chiều dài chiếm ưu thế nên hành lang kinh tế Bắc - Nam chiếm vị trí quan trọng bậc nhất của cả nước. Việc kết nối hành lang này sẽ tạo được động lực lan tỏa phát triển kinh tế - xã hội. Với ưu thế vận tải khối lượng lớn, nhanh, an toàn, thuận tiện, đường sắt Bắc - Nam sẽ rút ngắn khoảng cách giữa các địa phương, vùng miền, mở ra không gian phát triển kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế, dịch vụ, du lịch, góp phần giảm chi phí logistics, tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Đại biểu phân tích, khu vực vùng núi phía Bắc và Đồng bằng sông Cửu Long có thể gọi là phên giậu của quốc gia, nơi đầu sóng ngọn gió hứng chịu nhiều "bão táp phong ba". Do đó, hai nơi này hiện đang gặp khó khăn, kinh tế chậm phát triển, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn. Dù có rất nhiều tiềm năng nhưng với vị trí xa xôi, hẻo lánh, việc đi lại khó khăn, vất vả nên dẫu có trải thảm đỏ thì các nhà đầu tư vẫn không mặn mà.

Đại biểu Nguyễn Quốc Hận, Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau phát biểu

Ở Đồng bằng sông Cửu Long, tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển làm mất đi hàng trăm hecta rừng... Điểm nghẽn lớn nhất của những vùng này là do hạ tầng giao thông thấp, kém, khó thu hút các nhà đầu tư.

Với lý do trên, đại biểu kiến nghị xác định phạm vi đầu tư của dự án với điểm đầu là Lạng Sơn và điểm cuối là mũi Cà Mau. Nhưng do nguồn lực có hạn nên chúng ta có thể phân kỳ chia ra từng giai đoạn để đầu tư: giai đoạn 2025-2035 đầu tư đoạn tuyến Hà Nội - Thành phố Hồ Chí Minh; giai đoạn 2035-2040 đầu tư các đoạn tuyến còn lại. Việc xác định phạm vi đầu tư này ngoài việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đồng bộ trong cả nước thì còn phù hợp với thị trường xuất khẩu của chúng ta sang nước bạn; tạo điều kiện vận chuyển hàng hóa khi Cảng nước sâu Hòn Khoai - Cà Mau và cảng biển Trần Đề - Sóc Trăng vận hành, đảm bảo quốc phòng, an ninh quốc gia.

Cùng quan điểm với đại biểu Nguyễn Quốc Hận, đại biểu Trần Thị Hoa Ry, Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu nhấn mạnh, với những ưu thế vượt trội của đường sắt cao tốc đối với phát triển kinh tế của đất nước, Quốc hội nên xem xét lại phạm vi đầu tư. Nếu kết nối được 2 địa đầu của đất nước là rất tốt, nhằm tạo điều kiện cho những địa phương có đường sắt cao tốc đi qua có điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch. Nếu chưa đảm bảo được nguồn lực thì ít nhất tuyến đường này cũng kết nối đến thành phố Cần Thơ với các lý do nêu sau:

Thứ nhất, vùng Đồng bằng sông Cửu Long có vị trí rất quan trọng trong phát triển kinh tế của đất nước. Dù có vị trí quan trọng về chính trị, về kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng và nằm trên tuyến hàng hải trung tâm của ASEAN, đồng bằng cũng có vai trò quan trọng trong hành lang của phía Nam đối với tiểu vùng sông Mekong mở rộng và kết nối khu vực Đông Nam Á với thế giới. Có thể nói với tiềm năng to lớn và lợi thế của mình, Đồng bằng sông Cửu Long hội tụ những yếu tố cần thiết để trở thành một vùng kinh tế trọng điểm của khu vực và cả nước.

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry, Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu phát biểu

Tuy nhiên, thời gian qua đồng bằng lại chưa phát triển tương xứng với lợi thế vốn có, thu nhập bình quân đầu người ở đây vẫn còn thấp hơn so với cả nước, kết cấu hạ tầng xã hội còn nhiều hạn chế, thiếu những hạ tầng quan trọng làm động lực phát triển. Khi đánh giá sự phát triển của Đồng bằng sông Cửu Long, các chuyên gia cũng chỉ rõ nguyên nhân và điểm nghẽn lớn nhất đối với phát triển vùng này chính là kết cấu hạ tầng, trọng tâm chính là hạ tầng để kết nối Đồng bằng sông Cửu Long với Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh ở vùng Đông Nam Bộ. Hiện nay tuyến cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh đến Cần Thơ đã trở thành tuyến huyết mạch của cửa ngõ phía Tây để Thành phố Hồ Chí Minh kết nối với các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Mặc dù cao tốc này đã giải phóng con đường độc đạo của Quốc lộ 1 nhưng do quy mô 2 làn xe và lưu lượng phương tiện tăng cao nên thường xuyên ùn tắc vào các dịp lễ, Tết và có khi xảy ra tai nạn.

Thứ hai, Bộ Chính trị cũng xác định các điểm nghẽn về hạ tầng chưa tương xứng với sự phát triển của Đồng bằng sông Cửu Long. Từ vị trí, vai trò, thực trạng về kết cấu hạ tầng vùng, đại biểu tha thiết đề nghị trong chủ trương đầu tư này nên nối dài đường sắt tốc độ cao đến thành phố Cần Thơ. Điều này sẽ có ý nghĩa rất quan trọng nhằm góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết 13 của Bộ Chính trị đối với sự phát triển của vùng, để Đồng bằng sông Cửu Long không bị bỏ lại so với các vùng khác và phát triển tương xứng với tiềm năng vốn có của mình.

Cùng cho ý kiến về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Thị Lệ, Đoàn ĐBQH Tp. Hồ Chí Minh nêu rõ, khu vực phía Nam với trung tâm là Thành phố Hồ Chí Minh đóng góp hơn 40% GDP cả nước. Tuy nhiên, các tỉnh ở miền Tây Nam Bộ như Cần Thơ, An Giang, Kiên Giang, những vùng có tiềm năng lớn về nông nghiệp, thủy sản và du lịch lại chưa được kết nối hiệu quả với hệ thống đường sắt quốc gia. Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, đầu tư vào hạ tầng giao thông có thể làm tăng trưởng GDP từ 1,5 đến 2% mỗi năm. Việc kết nối Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ và các tỉnh miền Tây sẽ giảm chi phí logistics và thúc đẩy chuỗi giá trị nông sản xuất khẩu.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ, Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh phát biểu

Theo ước tính, với tốc độ cao 200 đến 250km/h, năng suất vận chuyển có thể đạt 50 triệu hành khách/năm và 15 triệu tấn hàng hóa/năm cho tuyến Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ, có thể giảm chi phí vận chuyển hàng hóa từ Đồng bằng sông Cửu Long lên Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 15 đến 20%, tăng khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam, rút ngắn thời gian di chuyển giữa Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ xuống còn 1 giờ so với 3 đến 4 giờ bằng đường bộ như hiện nay. Nâng cao chất lượng cuộc sống, mở ra cơ hội tiếp cận giáo dục, y tế và việc làm cho người dân vùng sâu, vùng xa.

Từ phân tích trên, đại biểu đề xuất chúng ta nên quan tâm việc ưu tiên đầu tư xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao Thành phố Chí Minh - Cần Thơ. Đây cũng là tuyến có ý nghĩa chiến lược trong việc kết nối Đồng bằng sông Cửu Long với Thành phố Hồ Chí Minh, sau đó mở rộng tuyến đường sắt đến các tỉnh cực Nam như Kiên Giang và Cà Mau.

Đồng thời, đường sắt tốc độ cao cần được quy hoạch trong mối quan hệ chặt chẽ với các loại hình giao thông khác như đường bộ, đường thủy, đường hàng không. Việc này đảm bảo tính liên thông trong vận tải và tối ưu hóa hiệu quả khai thác, kết nối các trung tâm kinh tế lớn với các khu vực sản xuất, khu công nghiệp, cảng biển và sân bay để tạo thành một hệ thống giao thông liên hoàn.

Do đó, Quốc hội cần xác định rõ các tuyến đường ưu tiên đầu tư dựa trên mật độ dân cư, nhu cầu vận tải và tiềm năng phát triển kinh tế như tuyến Hà Nội - Vinh, Thành phố Hồ Chí Minh - Nha Trang và tiếp là Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ, rồi đến các tuyến khác. Mục tiêu của chúng ta là hướng đến một mạng lưới đường sắt tốc độ cao kết nối cả nước từ Bắc vào Nam, song song với việc phát triển các tuyến kết nối liên vùng. Đường sắt tốc độ cao không chỉ phục vụ giao thông mà còn là động lực để phát triển kinh tế vùng, thu hẹp khoảng cách giữa các khu vực phát triển và khu vực khó khăn. Vì vậy, cần đảm bảo tuyến đường sắt đi qua các khu vực kinh tế tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả để kích thích phát triển.

Đại biểu Lý Tiết Hạnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định phát biểu

Qua nghe các ý kiến thảo luận, đại biểu Lý Tiết Hạnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định đề xuất nên có tính toán mở rộng không gian phát triển của các ga đường sắt trung tâm tại hai đầu Bắc – Nam của đất nước. Ví dụ, đối với các tỉnh phía Bắc đã có đường sắt, cần kết nối với đường sắt hiện hữu, các phương tiện giao thông, cảng hàng không để thu hút lượng khách đến và đi. Còn đối với các tỉnh Nam Bộ, trong đó có vùng kinh tế trọng điểm của Đồng bằng sông Cửu Long, hiện nay phương tiện giao thông vẫn còn rất hạn chế. Khi xây dựng một công trình trọng điểm quốc gia lớn như vậy, thì chúng ta phải tính toán để giải được bài toán khó khăn, điểm nghẽn về giao thông ở các tỉnh cực Nam của Tổ quốc. Như vậy, đối với các tỉnh phía Nam, chúng ta có thể thiết kế hệ thống đường sắt kết nối tới trung tâm của vùng, kết nối với sân bay, cảng biển để khai thác tối đa hiệu quả của tuyến đường sắt này. Do đó, cơ quan soạn thảo cần phải nghiên cứu thêm về vấn đề này.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng cho biết, từ thực tiễn các tỉnh miền Trung như ở Bình Định, địa hình có độ dốc cao, thường xuyên hứng chịu thiên tai, bão lũ. Vì vậy, rất cần có phương án thiết kế phù hợp để khi có lũ lụt thì tuyến đường này phải vượt qua được đỉnh lũ và đảm bảo giao thông thông suốt. Việc xây dựng hệ thống cầu cảng của đường sắt cần kiên cố và kết hợp như những đoạn kè vững chãi để vừa nâng đường sắt vượt qua đỉnh lũ, đồng thời cũng là một kè kiên cố để chống sụt lún, sạt lở đất.

Cùng bàn về quy mô của dự án, đại biểu Phạm Văn Hòa – Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp nêu rõ, từ Thành phố Hồ Chí Minh về tới Cần Thơ chỉ có 100 km. Hiện nay, Dự án đã thiết kế xây dựng hơn 1.000 km rồi, tại sao thêm 100 km nữa mà chúng ta không đầu tư? Nếu chúng ta tính toán, làm tiếp đoạn tuyến nối tới Cần Thơ thì người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long rất phấn khởi. Hiện nay đường cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ chỉ có một con đường duy nhất. Do đó, đại biểu đề nghị Chính phủ nên nghiên cứu để có phương án xây dựng thêm tuyến Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ với độ dài 100 km.

Hồ Hương