Dự án Luật Thương mại điện tử: Thiết lập hành lang pháp lý mới cho kinh tế số

Tận dụng “cơ hội vàng” từ thị trường nội địa Đòn bẩy để thương mại điện tử phát triển

Toàn cảnh phiên họp

Thách thức trong việc hoàn thiện khung pháp lý

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, Chính phủ phác thảo một khung pháp lý tiến bộ để điều chỉnh thương mại điện tử, nhấn mạnh đổi mới, bảo vệ người tiêu dùng, và phát triển bền vững. Dự thảo luật được xây dựng dựa trên một số trụ cột cốt lõi, phản ánh tham vọng kinh tế và công nghệ của Việt Nam.

Trước hết, dự thảo luật thiết lập phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng rõ ràng, bao quát tất cả tổ chức và cá nhân, cả trong nước và nước ngoài, tham gia hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam. Phạm vi này đảm bảo các nền tảng, dù là bán hàng trực tiếp, trung gian, hay dựa trên mạng xã hội, đều chịu sự điều chỉnh thống nhất. Dự thảo Luật định nghĩa thương mại điện tử là việc thực hiện một phần hoặc toàn bộ quy trình thương mại trong môi trường điện tử, bao gồm các hoạt động như giao kết hợp đồng trực tuyến, bán hàng qua livestream và tiếp thị liên kết. Định nghĩa này được mở rộng có chủ ý để thích ứng với các mô hình kinh doanh đang phát triển.

Thứ hai, dự thảo luật đưa ra các trách nhiệm nghiêm ngặt đối với các nền tảng thương mại điện tử. Các chủ thể quản lý nền tảng phải đảm bảo tính minh bạch của thông tin, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, và tuân thủ các tiêu chuẩn pháp lý. Ví dụ, các nền tảng có chức năng đặt hàng trực tuyến phải cho phép người mua rà soát và sửa đổi chi tiết đơn hàng trước khi hoàn tất giao dịch, đảm bảo sự rõ ràng và công bằng. Ngoài ra, các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài phải thành lập hoặc ủy quyền cho một pháp nhân tại Việt Nam có đủ năng lực pháp lý, nhân sự, và kỹ thuật để xử lý tranh chấp và phối hợp với cơ quan chức năng trong việc gỡ bỏ nội dung vi phạm pháp luật.

Thứ ba, dự thảo luật nhấn mạnh vào bảo vệ người tiêu dùng và quyền sở hữu trí tuệ. Các nền tảng phải cung cấp thông tin chính xác và minh bạch về hàng hóa và dịch vụ, giải quyết các vấn đề như hàng giả và quảng cáo sai lệch. Dự thảo luật cũng đưa ra các chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm, như huy động vốn trái phép, lừa đảo, hoặc kinh doanh hàng hóa bị cấm. Để chống lại các vi phạm sở hữu trí tuệ, đặc biệt trong bán hàng qua livestream, dự thảo luật áp dụng các hình phạt nặng và yêu cầu các nền tảng giám sát theo thời gian thực, xử lý nhanh các vi phạm.

Thứ tư, Chính phủ ưu tiên phát triển thương mại điện tử bền vững. Dự thảo luật khuyến khích các nền tảng áp dụng các tiêu chuẩn xanh, như logistics tiết kiệm năng lượng và bao bì thân thiện với môi trường, phù hợp với cam kết của Việt Nam về kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Các chính sách đặc thù được đề xuất cho các nhóm yếu thế, bao gồm doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ, và các dân tộc thiểu số, nhằm thúc đẩy tăng trưởng bao trùm. Các cơ chế hỗ trợ bao gồm trợ cấp hạ tầng số, đào tạo, và hỗ trợ tiếp cận thủ tục hành chính, đặc biệt tại các khu vực vùng sâu, vùng xa.

Ngoài ra, dự thảo luật đề cao phân cấp, phân quyền. Chính phủ sẽ giám sát các chiến lược thương mại điện tử quốc gia, trong khi Bộ Công Thương đóng vai trò đầu mối triển khai. Các Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh chịu trách nhiệm quản lý tại địa phương, bao gồm hỗ trợ cơ sở hạ tầng logistics và thực hiện các chính sách phù hợp. Điều này phù hợp với Nghị quyết số 04/NQ-CP (2022) về phân cấp, đảm bảo tính linh hoạt và trách nhiệm địa phương.

Dự thảo luật cũng đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm từ 15 xuống 9 thủ tục cho một số loại hình nền tảng, với tất cả thủ tục được thiết kế để thực hiện trực tuyến hoàn toàn. Việc giảm này, cùng với việc sử dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo và blockchain để giám sát và thực thi, thể hiện cam kết của Chính phủ trong việc giảm chi phí tuân thủ và nâng cao hiệu quả quản lý.

Tạo hành lang pháp lý toàn diện cho thương mại điện tử

Thẩm tra sơ bộ dự án luật, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đã nêu bật điểm mạnh và các lĩnh vực cần cải thiện. Ủy ban ủng hộ sự cần thiết của luật nhưng bày tỏ lo ngại về tính thống nhất với hệ thống pháp luật Việt Nam và các cam kết quốc tế, đồng thời đưa ra các khuyến nghị cụ thể để hoàn thiện khung pháp lý.

Ủy ban nhấn mạnh sự cần thiết phải làm rõ phạm vi và định nghĩa của luật. Mặc dù định nghĩa rộng về hoạt động thương mại điện tử là đáng khen ngợi, nhưng nó có nguy cơ chồng lấn với các luật khác, như Luật An ninh mạng và dự thảo Luật Chuyển đổi số sắp tới. Ủy ban đề xuất tinh chỉnh định nghĩa thương mại điện tử để phân định rõ ranh giới với các ngành khác, đảm bảo không xảy ra xung đột pháp lý. Chẳng hạn, các hoạt động như đấu thầu hoặc đấu giá trực tuyến, hiện được loại trừ theo Nghị định số 52/2013/NĐ-CP, cần được đề cập rõ ràng để tránh nhầm lẫn.

Một mối quan ngại khác là sự thống nhất của dự thảo luật với các luật hiện hành và sắp ban hành. Ủy ban lưu ý về khả năng chồng lấn với các quy định về cạnh tranh, bảo vệ người tiêu dùng, và sở hữu trí tuệ. Để giải quyết, ủy ban đề nghị rà soát kỹ lưỡng để loại bỏ các quy định trùng lặp và đảm bảo tính nhất quán. Ủy ban cũng yêu cầu làm rõ thứ tự áp dụng pháp luật, xác định khi nào Luật Thương mại điện tử có ưu tiên hơn các luật khác và khi nào các quy định ngành cụ thể được áp dụng. Điều này rất quan trọng để tránh xung đột pháp lý, đặc biệt trong các lĩnh vực chuyên biệt như tài chính hoặc viễn thông.

Ủy ban còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ các cam kết quốc tế. Việc Việt Nam tham gia các hiệp định như CPTPP và RCEP đòi hỏi tuân thủ các tiêu chuẩn toàn cầu về bảo vệ dữ liệu, quyền người tiêu dùng, và thương mại xuyên biên giới. Đồng thời đề nghị Chính phủ cung cấp các so sánh chi tiết để chứng minh cách dự thảo luật tích hợp các nguyên tắc từ Luật Mẫu của Liên Hợp Quốc về Thương mại Điện tử và các khung quốc tế khác. Sự phù hợp này là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường thương mại điện tử toàn cầu.

Về thủ tục hành chính, ủy ban ghi nhận việc giảm thủ tục nhưng cảnh báo về việc đưa ra các thủ tục mới cho các mô hình mới nổi như thương mại điện tử dựa trên mạng xã hội mà không có lý do rõ ràng. Ủy ban đề xuất tiếp tục đơn giản hóa để giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp, phù hợp với chỉ đạo của Nghị quyết số 66-NQ/TW về tránh các rào cản hành chính không cần thiết. Ủy ban cũng kêu gọi tăng cường các quy định về an ninh quốc gia và bảo vệ dữ liệu, do các rủi ro từ các nền tảng xuyên biên giới và vi phạm dữ liệu.

Ngoài ra, ủy ban nhấn mạnh sự cần thiết của việc lập kế hoạch nguồn lực rõ ràng. Mặc dù dự thảo luật phác thảo các nguồn lực con người và tài chính để triển khai, ủy ban yêu cầu đánh giá tài chính chi tiết hơn để đảm bảo tính khả thi. Ủy ban cũng ủng hộ việc sử dụng công nghệ trong thực thi, như giám sát bằng trí tuệ nhân tạo, nhưng nhấn mạnh rằng các công cụ này phải tuân thủ luật bảo vệ dữ liệu và không gây ra chi phí bất hợp lý cho doanh nghiệp.

Trần Hương