Xây dựng khung pháp lý mới rõ ràng, hiệu quả để ngăn chặn lãng phí

Sáng 22/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi toàn diện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí).

Bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí

Theo tờ trình của Chính phủ, việc xây dựng Luật mới nhằm tạo khung khổ pháp lý thống nhất, rõ ràng, hiệu quả để phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý các hành vi lãng phí; đồng thời nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và xây dựng văn hóa tiết kiệm trong xã hội.

Dự thảo Luật gồm 6 chương, 37 điều, quy định về tiết kiệm, chống lãng phí trong các lĩnh vực: quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; tổ chức bộ máy và sử dụng lao động khu vực nhà nước; quản lý tài nguyên, năng lượng; hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân. Đối tượng áp dụng của Luật bao gồm cơ quan Đảng, Nhà nước, lực lượng vũ trang, doanh nghiệp nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức và các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng trình bày tại phiên họp.

Dự thảo Luật quy định cụ thể 7 nhóm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức và 6 nhóm quyền, trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức. Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm cá nhân khi để xảy ra lãng phí, ví dụ không ban hành hoặc chậm ban hành chương trình, kế hoạch tiết kiệm, chống lãng phí; không báo cáo hoặc báo cáo không đầy đủ, chính xác… .

Lần đầu tiên, dự thảo luật thể chế hóa đầy đủ Quy định số 231-QĐ/TW về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Tất cả cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; người đứng đầu phải kiểm tra, xử lý và công khai kết quả. Chính phủ được giao quy định chi tiết biện pháp bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí và người thân của họ .

Dự thảo đưa ra 9 nhóm hành vi gây lãng phí và 9 nhóm hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện, kèm chế tài xử lý. Đây là bước hoàn thiện quan trọng so với luật hiện hành, giúp tránh tình trạng “khoảng trống pháp lý” trong xử lý các hành vi lãng phí.

Luật quy định công khai bắt buộc kế hoạch, báo cáo về tiết kiệm, chống lãng phí; hành vi gây lãng phí và kết quả xử lý. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí để cập nhật, theo dõi tình hình trên toàn quốc, phục vụ công tác quản lý, thanh tra, giám sát .

Ngoài ra, dự thảo luật còn quy định ngày 31/5 hằng năm là “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí”.

Tại báo cáo thẩm tra, Ủy ban Kinh tế và Tài chính tán thành với sự cần thiết ban hành Luật, đồng thời đề nghị bổ sung nguyên tắc đánh giá tiết kiệm, chống lãng phí dựa trên cả định mức và kết quả đầu ra, gắn trách nhiệm với hiệu quả sử dụng nguồn lực, giúp chuyển từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý theo kết quả”; hạn chế lãng phí tiềm ẩn do cơ chế đánh giá hình thức, máy móc.

Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị phân biệt hành vi gây lãng phí do vi phạm pháp luật với rủi ro khách quan trong đổi mới, tránh “đánh đồng” để cán bộ dám nghĩ, dám làm. Như vậy, sẽ vừa kiểm soát được lãng phí vừa khuyến khích tính chủ động, năng động của cán bộ, công chức.

Liên quan đến quy định về xử lý vi phạm và bồi thường, khắc phục thiệt hại, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị bổ sung các quy định về áp dụng các biện pháp khắc phục theo hướng phục hồi, tái cơ cấu, chuyển đổi mục đích sử dụng, nhằm tận dụng tối đa giá trị còn lại của tài sản công, dự án, cơ sở hạ tầng…

“Quy định như vậy sẽ bảo đảm phù hợp với nguyên tắc quản trị bền vững, góp phần hạn chế tổn thất kép về ngân sách và xã hội, đồng thời gia tăng trách nhiệm tái sử dụng hiệu quả tài chính, tài sản công. Đây cũng là biện pháp khắc phục tích cực để tránh lãng phí chồng lãng phí, bên cạnh các biện pháp xử lý kỷ luật, bồi thường” - Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi cho hay.

Ngoài ra, Ủy ban đề nghị thiết lập cơ chế kiểm soát rủi ro và đánh giá nội bộ để phòng ngừa lãng phí, gắn trách nhiệm với năng lực quản trị, đồng thời xác định rõ ranh giới giữa lỗi chủ quan và rủi ro khách quan để làm căn cứ xem xét trách nhiệm nhằm gắn trách nhiệm với năng lực quản trị rủi ro, không cào bằng vi phạm.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi trình bày báo cáo thẩm tra.

Đảm bảo tính đồng bộ với các luật chuyên ngành

Thảo luận tại phiên họp, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đóng góp nhiều ý kiến để hoàn thiện dự thảo. Các ý kiến đề nghị rà soát, hoàn thiện phạm vi, đối tượng áp dụng, làm rõ các khái niệm, giải thích từ ngữ để dễ hiểu, rõ nghĩa. Các hành vi gây lãng phí, vi phạm trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và chế tài xử lý, bồi thường thiệt hại phải được quy định đầy đủ, minh bạch, thống nhất, coi đây là những nội dung cốt lõi của đạo luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng đề nghị tiếp tục rà soát để bổ sung làm rõ hơn phạm vi điều chỉnh và nghiên cứu, nếu cần thiết có thể nhấn mạnh một số lĩnh vực để xảy ra tiêu cực lãng phí trong các văn kiện của Đảng đã nêu như đấu thầu, đấu giá, tín dụng; rà soát hành vi gây lãng phí…, qua đó thể chế hóa đầy đủ Hướng dẫn số 63-HD/BCĐTW, ngày 28/4/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Phát biểu giải trình, Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng cảm ơn các ý kiến đã đóng góp cả ở góc độ quy định pháp luật và góc độ triển khai thực hiện để bảo đảm tính khả thi của dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí.

Thứ trưởng khẳng định, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục rà soát để bảo đảm sự đồng bộ giữa dự thảo Luật với các luật chuyên ngành, đặc biệt trong việc thi hành Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và các quy định liên quan đến phân bổ chi thường xuyên cũng như chi cho các đơn vị sự nghiệp. Việc tách bạch rõ ràng giữa khung quy định và hướng dẫn thực hiện chi tiết sẽ giúp bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ trong áp dụng pháp luật

Về quan điểm đánh giá tiết kiệm, chống lãng phí theo định mức kết hợp với đánh giá tổng thể, Thứ trưởng cho biết đây là nội dung nhận được nhiều ý kiến đóng góp trong quá trình soạn thảo. Theo Thứ trưởng, cần có định mức làm cơ sở, song việc đánh giá cũng phải linh hoạt, gắn với thực tiễn triển khai và căn cứ vào quy định của các luật chuyên ngành. Do đó, dự thảo Luật đã giao Chính phủ hướng dẫn cụ thể, bảo đảm tính khả thi và phù hợp với từng tình huống thực tế.

Về vai trò giám sát của nhân dân, Thứ trưởng cho biết nội dung này đã được quy định tại Điều 5. Tuy nhiên, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục hoàn thiện câu chữ để nhấn mạnh hơn nữa quyền và trách nhiệm giám sát của nhân dân. Ngoài ra, các nội dung có tính kỹ thuật, hình thức cũng sẽ được Bộ Tài chính phối hợp với Ủy ban Kinh tế và Tài chính và các cơ quan hữu quan rà soát, chỉnh lý để dự thảo Luật hoàn thiện, thống nhất.

Hoàng Yến