Dư nợ margin lập đỉnh kỷ lục: Cơ hội bứt phá hay 'quả bom nổ chậm'

Sức nóng margin và cơn hưng phấn của thị trường

Cuối quý III/2025, thị trường chứng khoán Việt Nam khép lại một quý tăng trưởng rực rỡ với VN-Index đạt 1.661,7 điểm, tăng 31% so với đầu năm. Đi kèm là dư nợ cho vay ký quỹ lập kỷ lục mới, xấp xỉ 384.000 tỷ đồng, tăng hơn 54% so với đầu năm, mức cao chưa từng thấy trong lịch sử.

TTCK gặp áp lực giải chấp với dư nợ cho vay ký quỹ (margin) tăng mạnh. Ảnh biểu đồ minh họa

Theo thống kê của VietstockFinance, top 10 công ty chứng khoán nắm giữ tới 61% tổng dư nợ toàn ngành, tương đương 233.000 tỷ đồng. Hai “ông lớn” TCBS và SSI dẫn đầu với dư nợ lần lượt 41.700 và 39.200 tỷ đồng; theo sau là VPBankS, VPS, HSC. Đáng chú ý, VPBankS và VIX đều ghi nhận mức tăng trưởng dư nợ hơn 180% chỉ trong 9 tháng, minh chứng cho sức nóng của dòng vốn đòn bẩy trên thị trường.

Nhiều ý kiến cho rằng, hoạt động cho vay ký quỹ đang trở thành động lực lợi nhuận chính của ngành chứng khoán. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng hiện nay vượt xa khả năng hấp thụ vốn của hệ thống. Có thể thấy, doanh thu từ hoạt động cho vay margin quý III đạt gần 9.400 tỷ đồng, tăng hơn 50% so với cùng kỳ. Với mặt bằng lãi suất margin phổ biến từ 10 - 13%/năm, đây là nguồn thu mang lại biên lợi nhuận cao nhất cho các công ty chứng khoán hiện nay.

Trong khi đó, báo cáo của Vietdata Research cho thấy, tổng dư nợ cho vay toàn hệ thống (bao gồm cả margin và ứng trước tiền bán) đã đạt khoảng 383.000 tỷ đồng, trong đó riêng dư nợ margin chiếm 370.000 tỷ đồng, tương đương 120% vốn chủ sở hữu (VCSH) của toàn ngành, mức cao nhất kể từ năm 2022. Điều này cho thấy quy mô đòn bẩy tài chính của hệ thống chứng khoán đang ở giai đoạn “nóng” nhất trong ba năm gần đây.

Thế nhưng, theo luật hiện hành quy định, tổng cho vay margin không vượt 2 lần VCSH. Với con số trên, thị trường đã sử dụng hơn 60% năng lực cho vay hợp pháp. Trong bối cảnh dòng vốn F0 tăng mạnh và tâm lý đầu tư lạc quan lan rộng, điều này cho thấy đòn bẩy đang tiệm cận ngưỡng rủi ro, tiềm ẩn nguy cơ “quá tải vốn” nếu thị trường xuất hiện cú sốc bất ngờ.

TTCK ngày 20/10 đã lao dốc không phanh mất hơn 94 điểm với 150 mã nằm sàn do giải chấp margin. Ảnh chụp màn hình

Nhận định vấn đề này, ông Trương Hiền Phương, Giám đốc cấp cao CTCK KIS Việt Nam lo ngại: “Đòn bẩy margin giống như con dao hai lưỡi. Nó khuếch đại lợi nhuận khi thị trường tăng, nhưng cũng có thể khiến nhà đầu tư mất vốn nhanh gấp đôi khi giá cổ phiếu giảm chỉ 5 - 7%”.

Thực tế, cú sụt giảm gần 95 điểm của VN-Index ngày 20/10/2025 được xem là ví dụ điển hình của hiệu ứng “domino margin call”, khi hàng loạt tài khoản sử dụng đòn bẩy cao bị buộc bán ra do giá cổ phiếu giảm và không đủ tài sản đảm bảo. Các chuyên gia nhận định, đây là lời cảnh báo cho một thị trường đang vận hành trong trạng thái hưng phấn nhưng tiềm ẩn rủi ro kỹ thuật cao.

Các báo cáo tài chính của các công ty chứng khoán cũng chỉ ra, rủi ro hệ thống không chỉ đến từ hoạt động margin mà còn từ sự liên kết giữa margin và đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. Điều này đã tạo thành chuỗi tín dụng chéo giữa chứng khoán - ngân hàng - trái phiếu. Khi thị trường trái phiếu biến động, giá trị tài sản của các công ty chứng khoán sụt giảm, kéo theo việc thu hẹp hạn mức margin, dễ dẫn đến vòng xoáy bán giải chấp dây chuyền, một rủi ro mà giới chuyên môn cảnh báo có thể lan rộng nếu không được kiểm soát kịp thời.

Cuộc đua tăng vốn và “nút thắt margin”

Để duy trì dư địa cho vay, nhiều công ty chứng khoán đang gấp rút tăng vốn điều lệ. Đáng chú ý, VPBankS đã công bố kế hoạch IPO 375 triệu cổ phiếu để nâng vốn lên 18.750 tỷ đồng; trong khi SSI, TCBS, VPS cũng đang mở rộng quy mô nhằm giữ vị thế đầu bảng cho vay ký quỹ.

Nếu giả định toàn ngành đạt tổng vốn chủ sở hữu khoảng 331.000 tỷ đồng, khả năng cung ứng margin tối đa theo quy định là 663.000 tỷ đồng, tức dư địa vẫn còn gấp 1,7 lần mức hiện tại. Tuy nhiên, với tốc độ tăng bình quân 80.000 tỷ đồng mỗi quý, nguồn vốn này có thể nhanh chóng cạn kiệt nếu không được bổ sung.

“Thị trường hiện chưa “căng margin” nhưng đà tăng trưởng này khó duy trì dài hạn nếu không tăng vốn tương ứng. Khi nhu cầu vay vượt hạn mức, áp lực bán ra từ các công ty siết margin là khó tránh”, chuyên gia của SSI Research cảnh báo.

Margin tăng cao cũng khiến áp lực giải chấp tăng. Ảnh minh họa

Trước tốc độ tăng nóng, giới chuyên môn cho rằng cơ quan quản lý cần kiểm soát chặt rủi ro đòn bẩy bằng các biện pháp “làm nguội mềm”. Việc sửa đổi Thông tư 91/2020/TT-BTC nâng hệ số rủi ro với các khoản cho vay “ngoài chuẩn” và tạm ứng lớn là bước đi quan trọng nhằm ngăn hiện tượng “margin ẩn”, vốn từng gây bất ổn trong giai đoạn 2021 - 2022.

Ở góc độ nhà đầu tư, các chuyên gia khuyến nghị không nên sử dụng đòn bẩy vượt tỷ lệ 1:1, duy trì ký quỹ tối thiểu 40 - 50%, tập trung vào các mã blue-chip, ngân hàng, chứng khoán và đầu tư công, nhóm có nền tảng cơ bản và thanh khoản tốt. Việc lạm dụng đòn bẩy trong bối cảnh thị trường biến động mạnh có thể khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ dễ bị “cuốn vào vòng xoáy giải chấp”.

Báo cáo Vietdata Research cũng nhấn mạnh, rủi ro lớn nhất của thị trường Việt Nam hiện không nằm ở yếu tố vĩ mô mà ở khả năng tự điều chỉnh quá mức do áp lực bán giải chấp.

Tuy nhiên, tín hiệu tích cực vẫn còn, kinh tế Việt Nam dự kiến tăng trưởng 8% năm 2025, trong khi FTSE Russell đã chính thức đưa Việt Nam vào danh sách nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp từ tháng 9/2026, hứa hẹn thu hút hàng tỷ USD vốn ngoại. Nhưng để biến cơ hội thành lợi thế bền vững, thị trường cần một hệ thống kiểm soát rủi ro đủ mạnh nhằm đảm bảo dòng vốn margin không trở thành “quả bom kỹ thuật” đe dọa sự ổn định chung.

Dù vậy, với áp lực giải chấp vừa qua cho thấy, dư nợ margin kỷ lục là tấm gương phản chiếu niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán Việt Nam, nhưng cũng là phép thử bản lĩnh quản trị rủi ro của toàn hệ thống tài chính. Giữa “cơ hội vàng” và “rủi ro bong bóng”, bài toán cân bằng đòn bẩy đang là chìa khóa quyết định sự bền vững của chu kỳ tăng trưởng mới.

Hải Yên/Báo Tin tức và Dân tộc