Đừng chủ quan khi có biểu hiện 'đi chợ quên mua đồ, nấu ăn cháy cả nồi'
Những biểu hiện hay quên, mất ngủ, đau đầu kéo dài ngày càng gặp nhiều ở người trung niên và cao tuổi. Theo các chuyên gia, đây có thể là dấu hiệu sớm của rối loạn nhận thức và cần được phát hiện, can thiệp sớm, không nên coi là hệ quả tất yếu của tuổi già.
Bác sĩ đang điều trị cho bệnh nhân nội trú bị rối loạn nhận thức
Những dấu hiệu dễ bị bỏ qua
Tại Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, bà N.T.H. (56 tuổi, Hưng Yên) đến khám trong tình trạng mất ngủ kéo dài kèm theo đau đầu và cảm giác "nhớ trước quên sau". Ban đầu, bà chỉ định đi khám vì đau đầu và khó ngủ, nhưng trong quá trình trò chuyện, nhiều biểu hiện khác dần được bộc lộ.
"Có hôm tôi định đi chợ mua đồ, lên xe rồi lại quên mất là mình đi mua gì. Có lần đang luộc nồi rau thì quên, để cạn nước cháy cả nồi. Lúc thì nhớ, lúc thì quên, nhiều khi chính mình cũng không để ý"- bà H. chia sẻ với phóng viên Báo Phụ nữ Việt Nam.
Theo lời bà, tình trạng mất ngủ đã kéo dài nhiều tháng, mỗi đêm chỉ ngủ được 2–3 tiếng. Tuy nhiên, do nghĩ rằng đó là chuyện bình thường của tuổi tác nên bà chủ yếu tự mua thuốc uống, chỉ đến viện khi các con lo lắng và đưa đi kiểm tra.
Thực tế, không ít người cao tuổi có tâm lý tương tự nhưng xem nhẹ những thay đổi về trí nhớ, giấc ngủ hay khả năng tập trung, cho rằng "già rồi thì phải thế". Chính điều này khiến việc phát hiện rối loạn nhận thức thường bị chậm trễ.
TS.BS Nguyễn Thị Phương Mai, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết rối loạn nhận thức không chỉ đơn thuần là hay quên. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, quản lý tài chính, dễ nhầm lẫn khi tính toán hoặc đưa ra các quyết định không phù hợp.
"Có người quên trả tiền điện, tiền nước, nói trước quên sau, làm sai những việc vốn rất quen thuộc. Nặng hơn, họ có thể lạc đường ở những nơi quen biết, khó theo dõi cuộc trò chuyện, dùng từ không chính xác, hoặc không còn hứng thú với các hoạt động từng yêu thích"- TS. Phương Mai phân tích.
TS.BS Nguyễn Thị Phương Mai thăm khám, tư vấn cho bệnh nhân bị rối loạn nhận thức
Đáng chú ý, rối loạn nhận thức còn làm tăng nguy cơ tai nạn và lừa đảo tài chính. Khả năng phân tích, đánh giá thông tin suy giảm khiến người bệnh dễ tin theo những thông tin sai lệch, đặc biệt trong bối cảnh không gian mạng phát triển mạnh.
Phân biệt lão hóa và rối loạn nhận thức
Theo các chuyên gia, không phải mọi biểu hiện hay quên đều là bệnh lý. Lão hóa bình thường có thể khiến người lớn tuổi thỉnh thoảng quên tên người quen hay quên đồ vật, nhưng sau đó vẫn nhớ lại và không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt hàng ngày.
Ngược lại, rối loạn nhận thức thường có xu hướng quên ngày càng nhiều, khó ghi nhớ thông tin mới, không hoàn thành được những công việc quen thuộc và ảnh hưởng rõ rệt đến khả năng tự chăm sóc cũng như chất lượng cuộc sống.
"Điều quan trọng là phải quan sát sự thay đổi theo thời gian. Bản thân người bệnh đôi khi không nhận ra mình đang suy giảm, mà chính người thân mới là người phát hiện ra những bất thường"- TS. Phương Mai Mai nhấn mạnh.
PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, rối loạn nhận thức là một quá trình bệnh lý, không hoàn toàn đồng nghĩa với lão hóa sinh lý.
PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần
Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi bao gồm tuổi tác và di truyền. Nguy cơ suy giảm nhận thức tăng rõ rệt sau 65 tuổi và tăng dần theo thời gian. Những người có người thân bậc một (cha mẹ, anh chị em ruột) mắc sa sút trí tuệ sẽ có nguy cơ cao hơn.
Bên cạnh đó, nhiều yếu tố nguy cơ có thể thay đổi như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, béo phì, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn không lành mạnh, ít vận động, căng thẳng kéo dài, trầm cảm và đặc biệt là mất ngủ mạn tính.
"Một số bệnh lý có thể gây ra các triệu chứng giống rối loạn nhận thức như thiếu vitamin B12, suy giáp… Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng, chức năng nhận thức có thể được cải thiện"- PGS.TS Tuấn cho biết thêm.
Số người rối loạn nhận thức có xu hướng gia tăng
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, tuổi thọ trung bình ngày càng tăng là một trong những nguyên nhân chính khiến số ca rối loạn nhận thức gia tăng. Ngoài ra, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, chuyển hóa, cùng với stress, ô nhiễm môi trường và chấn thương sọ não (tai nạn giao thông, chấn thương nghề nghiệp…) cũng góp phần làm tăng nguy cơ.
Một yếu tố khác là nhận thức của người dân về sức khỏe tâm thần đã được cải thiện. Trước đây, nhiều người coi suy giảm trí nhớ là chuyện "đương nhiên của tuổi già" nên không đi khám. Hiện nay, khi thông tin y tế được truyền thông rộng rãi hơn, người bệnh và gia đình chủ động tìm đến các cơ sở chuyên khoa sớm hơn.
Tuổi thọ trung bình cao là một trong những nguyên nhân chính khiến số ca rối loạn nhận thức gia tăng
Khi bản thân hoặc người thân có các dấu hiệu nghi ngờ, đặc biệt từ độ tuổi trung niên trở lên, cần chủ động đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám, đánh giá và can thiệp kịp thời. Phát hiện sớm sẽ giúp cải thiện chất lượng sống và làm chậm tiến triển bệnh.
PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn
Các chuyên gia nhấn mạnh, não bộ cũng giống như các cơ quan khác của cơ thể, cần được chăm sóc và rèn luyện thường xuyên. Việc duy trì lối sống lành mạnh có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm nhận thức.
Một số biện pháp được khuyến nghị gồm: vận động thể chất đều đặn (đi bộ, tập thể dục nhẹ nhàng 30–50 phút, 2–3 lần/tuần) rèn luyện trí não qua đọc sách, chơi các trò chơi trí tuệ, tính toán đơn giản; học kỹ năng hoặc kiến thức mới để kích thích não bộ.
Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng khoa học với nhiều rau xanh, trái cây, cá giàu omega-3, hạn chế chất béo bão hòa, ngủ đủ giấc, quản lý căng thẳng và duy trì kết nối xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe não bộ.
