EVN đề xuất đưa khoản lỗ lũy kế vào giá điện có hợp lý?

Đưa khoản lỗ lũy kế vào giá điện bán lẻ bình quân

Bộ Công Thương đang lấy ý kiến cho dự thảo sửa đổi Nghị định 72/2025 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Sửa đổi Nghị định này, Bộ Công Thương đề xuất đưa tổng các chi phí khác chưa được tính vào giá điện, là các khoản chi phí được phép tính nhưng chưa tính đầy đủ vào giá điện - được tính phân bổ vào giá bán lẻ điện bình quân.

Tại tờ trình dự thảo Nghị định, Bộ Công Thương dẫn báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết giai đoạn 2022–2023, chi phí mua điện tăng cao do biến động địa chính trị toàn cầu, khiến tập đoàn lỗ lũy kế hơn 50.000 tỉ đồng. Đến cuối năm 2024, Công ty mẹ EVN vẫn còn lỗ khoảng 44.792 tỉ đồng.

EVN cho rằng tình trạng này làm giảm vốn đầu tư nhà nước tại tập đoàn, không bảo toàn được vốn. Nếu khoản lỗ không được tính toán để thu hồi qua giá điện, Nhà nước khó bù đắp kịp thời phần vốn đã hao hụt.

Theo chuyên gia, cần làm rõ nguyên nhân khiến EVN kinh doanh lỗ gần 50 nghìn tỷ đồng.

Do đó, EVN kiến nghị Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng cho phép đưa khoản lỗ lũy kế này vào chi phí hợp lệ, phân bổ dần vào giá bán lẻ điện bình quân.

Chuyên gia năng lượng Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), cho rằng điều quan trọng nhất hiện nay là phải xem xét lại cách tính giá bán lẻ điện bình quân.

Theo ông Lâm, công thức tính hiện hành đã bao gồm toàn bộ chi phí của hệ thống điện - từ phát điện, truyền tải, phân phối đến cả phần lợi nhuận hợp lý. Nghĩa là giá bình quân đã phản ánh đầy đủ chi phí rồi.

Một bất cập khác trong cách tính giá điện hiện nay là giá điện sinh hoạt đang áp dụng theo bậc thang lũy tiến, dẫn đến bù trừ giữa người dùng ít và người dùng nhiều. Ông Lâm cho rằng cách làm này chưa thật sự phù hợp với cơ chế thị trường.

Vì vậy, trước khi đưa khoản lỗ hơn 44.000 tỉ đồng của EVN vào giá điện, cần tính toán lại cơ chế giá điện bình quân cho minh bạch, hợp lý. Nếu áp đặt ngay, người dân có thể phản ứng vì cảm giác độc quyền, áp giá một chiều. "Việc quan trọng nhất là minh bạch lại giá điện bình quân, sau đó mới bàn đến cách xử lý khoản lỗ của EVN", ông Lâm nhấn mạnh.

TS Huỳnh Thanh Điền, Đại học Nguyễn Tất Thành, cho rằng, có 2 tình huống mà Nhà nước có thể can thiệp trong trường hợp lỗ này: Thứ nhất, Nhà nước bù lỗ cho EVN. Thứ hai, Nhà nước cho EVN tăng giá điện.

Trên thục tế, EVN không phải là một doanh nghiệp bình thường trong nền kinh tế thị trường với giá cả mặt hàng do cung cầu quyết định. Trái lại, EVN độc quyền phân phối mặt hàng và Nhà nước có can thiệp giá. Do đó, nếu Nhà nước không để EVN tăng giá điện thì cần có động thái bù lỗ bằng ngân sách.

Tuy vậy cũng cần kiểm toán rõ khoản lỗ trên của EVN là do đâu. Nếu doanh nghiệp đã tiết kiệm chi phí ở mức tối đa và không để xảy ra lãng phí, thất thoát thì Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ. Mặt khác, nếu khoản lỗ trên đến từ lãng phí, thất thoát hoặc quản lý yếu kém thì phải loại trừ. Cần xác định rõ khoản lỗ trên có liên quan đến thất thoát, lãng phí nguồn lực do quản lý yếu kém hay không.

Cần làm rõ nguyên nhân của khoản lỗ

TS Hà Đăng Sơn, Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh - cho hay việc sửa đổi quy định tại nghị định 72 là cần thiết, để đảm bảo làm rõ các chi phí được đưa vào giá điện. Đặc biệt là các chi phí phục vụ trực tiếp cho việc sản xuất, truyền tải, cung ứng, phân phối điện chưa được bù đắp đầy đủ vào giá bán lẻ, cùng với chi phí chênh lệch tỉ giá đánh giá lại chưa được phân bổ.

Việc này nhằm đảm bảo chi phí hợp lý, hợp lệ được bù đắp đầy đủ và bảo toàn, phát triển vốn nhà nước tại EVN, cũng như đảm bảo cho sự phát triển ngành điện, an ninh năng lượng quốc gia. Tuy vậy, ông Sơn cho rằng đề xuất "tính hết" khoản lỗ vào giá điện trong khi tập đoàn này chưa có một báo cáo, giải trình đẩy đủ về nguyên nhân gây ra các khoản lỗ là "chưa thỏa mãn".

"Cơ cấu giá thành sản xuất kinh doanh điện được tính toán dựa vào các yếu tố gồm sản xuất, truyền tải, phân phối điện, chi phí dịch vụ quản lý ngành... Trong các yếu tố này, nguyên nhân gây ra khoản lỗ cho EVN chưa được tách bạch rõ đâu là nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân khách quan do chính sách điều hành giá hay do yếu tố quản lý điều hành còn bất cập", ông Sơn nói.

Điện là ngành độc quyền khi EVN vẫn sản xuất nguồn điện hơn 30% và có vai trò chính trong truyền tải, phân phối điện. Trong khi trước đó, giá điện đã liên tục được điều chỉnh tăng ba lần liên tiếp từ năm 2023 trở lại đây, giờ lại đề xuất được hạch toán vào chi phí khác với khoản lỗ hơn 44.000 tỉ đồng, sẽ đặt ra hoài nghi và người tiêu dùng cảm thấy không minh bạch.

Khách hàng cần được giải thích rõ hơn khoản lỗ ấy xuất phát từ các yếu tố nào, chủ quan hay khách quan, có phải do chậm điều chỉnh giá, biến động giá đầu vào, hay do đầu tư chưa hợp lý, quản lý vận hành chưa phù hợp?

Các chuyên gia cho rằng, xét về bối cảnh kinh tế vĩ mô, đây chưa phải là thời điểm thích hợp để tăng giá điện, đặc biệt là các khoản lỗ cũ vào giá. Mặc dù nửa đầu năm có những tín hiệu kinh tế tích cực, nhưng nền kinh tế Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rủi ro trong giai đoạn còn lại của năm 2025, đặc biệt là khi Mỹ áp dụng mức thuế đối ứng mới. Điều này sẽ làm tăng chi phí đầu vào cho doanh nghiệp và tạo sức ép lên tỷ giá, gây ảnh hưởng đến sự ổn định vĩ mô và việc kiểm soát lạm phát. Quan trọng hơn, mức sống và thu nhập của người lao động chưa thực sự phục hồi sau khó khăn.

Tô Hội