Gan nhiễm mỡ và suy gan cấp ở trẻ em nguy hại như nào?

Nhiều trẻ nhỏ hiện nay được chẩn đoán gan nhiễm mỡ từ rất sớm, trong khi các ca suy gan cấp do sốt xuất huyết vẫn liên tục ghi nhận tại bệnh viện. Hai tình trạng này cho thấy trẻ em ngày càng dễ tổn thương trước các bệnh lý gan. Các chuyên gia y tế nhấn mạnh việc phát hiện sớm, thay đổi lối sống và tăng cường năng lực điều trị là chìa khóa bảo vệ sức khỏe cho trẻ.

Thực trạng đáng báo động

Những năm gần đây, các bệnh lý gan ở trẻ em đang trở thành mối quan tâm lớn của ngành y tế và phụ huynh. Trong đó, hai tình trạng nổi bật và có xu hướng gia tăng nhanh chóng là gan nhiễm mỡ ở trẻ em và suy gan cấp. Nếu như gan nhiễm mỡ được coi là "căn bệnh âm thầm" do lối sống hiện đại, thì suy gan cấp lại là tình trạng nguy kịch có thể đe dọa tính mạng trong thời gian rất ngắn.

Điều đáng lo ngại là cả hai bệnh đều đang xuất hiện ở trẻ ngày càng nhỏ tuổi, phản ánh sự thay đổi trong thói quen sinh hoạt, dinh dưỡng cũng như bối cảnh dịch tễ hiện nay.

Bác sĩ siêu âm kiểm tra gan cho trẻ tại bệnh viện, phát hiện nhiều ca gan nhiễm mỡ từ độ tuổi tiểu học.Hình minh họa

Gan nhiễm mỡ – căn bệnh âm thầm từ lối sống

Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) vốn được coi là bệnh của người trưởng thành, nhưng hiện nay tỷ lệ trẻ mắc bệnh này ngày một tăng. Nghiên cứu trong khu vực và kinh nghiệm thực tế từ các bệnh viện cho thấy, khoảng 1/5 trẻ em có dấu hiệu gan nhiễm mỡ, và ở nhóm trẻ béo phì, con số này có thể lên tới 70%.

Nguyên nhân chủ yếu bắt nguồn từ lối sống ít vận động, trẻ dành nhiều thời gian cho thiết bị điện tử, thói quen ăn uống thiếu cân đối với nhiều đồ chiên rán, nước ngọt, thức ăn nhanh. Một số trẻ mới 8–9 tuổi đã có men gan tăng cao, gan nhiễm mỡ độ 2–3, cảnh báo nguy cơ xơ gan sớm nếu không được can thiệp kịp thời.

Điều nguy hiểm là gan nhiễm mỡ thường không biểu hiện rõ ràng. Nhiều phụ huynh chỉ phát hiện khi trẻ đi khám sức khỏe định kỳ hoặc có các triệu chứng mệt mỏi, vàng da, đau bụng. Nếu để tiến triển lâu dài, bệnh có thể dẫn tới xơ gan, suy gan hoặc thậm chí ung thư gan ở tuổi trưởng thành.

Suy gan cấp – tình trạng nguy kịch trong chớp mắt

Bên cạnh bệnh gan mạn tính, trẻ em còn đối diện với một "tử thần" khác: suy gan cấp. Đây là tình trạng gan mất đột ngột chức năng quan trọng như giải độc, tổng hợp protein, kiểm soát đông máu. Trẻ có thể chuyển biến từ bình thường sang nguy kịch chỉ trong vài ngày.

Thực tế ghi nhận nhiều ca suy gan cấp ở trẻ do sốt xuất huyết nặng. Virus Dengue tấn công gan, cộng hưởng với tình trạng sốc và rối loạn đông máu khiến gan bị tổn thương nặng nề. Nếu không được can thiệp kịp thời, trẻ có thể tử vong trong thời gian rất ngắn.

Những năm gần đây, sự phát triển của các kỹ thuật hồi sức hiện đại như lọc huyết tương (TPE) và lọc máu liên tục (CRRT) đã mang lại cơ hội sống cho nhiều bệnh nhi. Các bác sĩ cho biết, nhờ áp dụng đồng thời hai phương pháp này, tỷ lệ tử vong ở trẻ suy gan cấp đã giảm đáng kể. TPE giúp loại bỏ độc tố khỏi máu, còn CRRT hỗ trợ kiểm soát suy đa tạng đi kèm. Tuy nhiên, không phải bệnh viện nào cũng có điều kiện triển khai, và việc điều trị vẫn đòi hỏi sự phối hợp cấp cứu nhanh chóng, chính xác.

Ghép gan – cánh cửa cuối cùng

Với những trường hợp gan bị tổn thương không thể phục hồi, ghép gan là lựa chọn duy nhất. Tại Việt Nam, kỹ thuật này đã có bước tiến vượt bậc trong vài năm gần đây. Nhiều bệnh nhi, thậm chí mới chỉ 8 tháng tuổi, cân nặng chưa tới 7kg, đã được ghép gan thành công và hồi phục tốt.

Tuy vậy, thách thức lớn nhất vẫn là nguồn tạng hiến. Hiện nay, hàng trăm trẻ em đang chờ ghép gan, trong khi số ca tử vong do không kịp ghép vẫn còn cao. Dù đã có những trung tâm ghép gan nhi hoạt động mạnh mẽ, nhưng nhu cầu thực tế vượt xa khả năng đáp ứng. Việc phát triển mạng lưới hiến tạng, nâng cao nhận thức cộng đồng về hiến tạng sau khi qua đời là yếu tố then chốt để cứu sống thêm nhiều trẻ nhỏ.

Biện pháp phòng ngừa

Trong bối cảnh bệnh gan ở trẻ em ngày càng phức tạp, phụ huynh chính là "lá chắn" đầu tiên bảo vệ con trẻ. Các chuyên gia khuyến cáo:

Đối với gan nhiễm mỡ:

Cho trẻ khám sàng lọc từ 9–11 tuổi, đặc biệt nếu thừa cân, béo phì.
Xây dựng chế độ ăn lành mạnh, hạn chế đồ chiên rán, nước ngọt, thức ăn nhanh.
Tăng cường hoạt động thể chất tối thiểu 60 phút mỗi ngày.
Hạn chế thời gian dùng thiết bị điện tử, đặc biệt vào buổi tối.

Đối với suy gan cấp:

Theo dõi chặt chẽ các triệu chứng khi trẻ mắc sốt xuất huyết hoặc bệnh truyền nhiễm khác.
Đưa trẻ đi khám ngay nếu có biểu hiện vàng da, rối loạn tri giác, chảy máu bất thường, nôn ói nhiều.
Không tự ý dùng thuốc hạ sốt hoặc thảo dược không rõ nguồn gốc, vì có thể gây độc cho gan.

Bệnh nhi suy gan cấp được chăm sóc tích cực trong phòng hồi sức, cho thấy mức độ nguy hiểm của bệnh lý gan ở trẻ em. Hình minh họa

Hướng đi cho y tế nhi khoa

Để ứng phó hiệu quả với gánh nặng bệnh gan ở trẻ em, hệ thống y tế cần có những bước đi mạnh mẽ:

Đẩy mạnh chương trình sàng lọc gan nhiễm mỡ ở trẻ em trong trường học và cộng đồng.
Trang bị đầy đủ kỹ thuật hồi sức hiện đại tại các bệnh viện nhi lớn, sẵn sàng can thiệp khi có ca suy gan cấp.
Phát triển mạnh mẽ hơn các trung tâm ghép gan, đồng thời xây dựng ngân hàng tạng hiến cho trẻ em.
Tăng cường tuyên truyền về lối sống lành mạnh và phòng tránh nguy cơ béo phì – yếu tố gốc rễ của gan nhiễm mỡ.

Gan nhiễm mỡ và suy gan cấp ở trẻ em là hai vấn đề nổi bật của y tế hiện đại, phản ánh sự thay đổi thói quen sống và gánh nặng dịch bệnh. Một bên là căn bệnh âm thầm nhưng dai dẳng, một bên là tình trạng cấp cứu nguy kịch trong tích tắc. Dù khác nhau về diễn tiến, cả hai đều có thể để lại hậu quả nặng nề nếu không được phát hiện và xử trí sớm.

Việc phòng bệnh từ gia đình, nâng cao năng lực cấp cứu của bệnh viện và phát triển mạng lưới ghép gan chính là những giải pháp căn bản để bảo vệ thế hệ trẻ trước những thách thức sức khỏe ngày càng gia tăng.

Bs. Hoàng Mai Thanh