Gia cố 'lá chắn vốn', siết rủi ro để tăng trưởng thận trọng

Sửa đổi tỷ lệ an toàn tài chính ngành chứng khoán:

Bộ Tài chính công bố quy định sửa đổi về tỷ lệ an toàn tài chính đối với các công ty chứng khoán, giữ nguyên ngưỡng tối thiểu 180% nhưng thay đổi sâu cách tính và hệ số rủi ro cho nhiều nhóm tài sản. Ảnh minh họa

Giữ “số 180%”, siết mạnh chất lượng tài sản

Theo quy định mới, tỷ lệ ATTC vẫn được tính theo công thức “vốn khả dụng/tài sản có rủi ro”, với ngưỡng tối thiểu 180%. Tuy nhiên, trọng tâm không còn nằm ở việc “vượt mốc 180%” mà chuyển mạnh sang chất lượng tài sản, mức độ tập trung rủi ro và khả năng hấp thụ tổn thất vốn.

Các thay đổi chính gồm: Trái phiếu DN: hệ số rủi ro tối đa tăng từ 40% lên 45%, và lần đầu gắn trực tiếp với kết quả xếp hạng tín nhiệm của từng tổ chức phát hành. Khoản tạm ứng cho khách hàng lớn: hệ số rủi ro tăng rất mạnh, từ 8% lên 50%, phản ánh nguy cơ tín dụng tập trung khi CTCK cấp vốn với quy mô lớn cho một số ít khách hàng. Hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC): hệ số rủi ro tối đa nâng từ 100% lên 150%, do đây là mảng ghi nhận nhiều khoản phải thu khó đòi, gắn với các DN có đòn bẩy cao, dòng tiền yếu. Phần vốn góp vào công ty TNHH, đầu tư tập trung: khoản góp vốn vào một tổ chức vượt 10% vốn chủ sở hữu sẽ bị cộng thêm hệ số rủi ro từ 10 –30% tùy mức độ tập trung, nhằm hạn chế “đặt cược” quá lớn vào một đối tác. Khoản đầu tư mất khả năng thanh toán: phải loại trừ khỏi vốn khả dụng, thay vì “treo” trên sổ sách như trước đây.

Điểm mới quan trọng là xếp hạng tín nhiệm (từ tổ chức trong nước hoặc quốc tế) được đưa vào làm căn cứ chính để xác định hệ số rủi ro trái phiếu DN, phù hợp với Luật Chứng khoán 2024 – vốn đã yêu cầu xếp hạng tín nhiệm với nhiều đợt phát hành trái phiếu.

Theo Bộ Tài chính, mục tiêu là khiến chỉ tiêu ATTC phản ánh đầy đủ hơn rủi ro trong hoạt động của CTCK và công ty quản lý quỹ, tương thích tốc độ mở rộng về quy mô, độ phức tạp của thị trường chứng khoán giai đoạn gần đây. Từ năm 2020 đến hết 9 tháng đầu 2025, tổng tài sản của 30 CTCK lớn nhất tăng với tốc độ kép khoảng 34%/năm – mức cao hơn nhiều so với tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống.

Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) Hà Duy Tùng từng nhấn mạnh, đối với CTCK, quản trị rủi ro đóng vai trò như “người gác cổng”, giúp DN chủ động nhận diện, phòng ngừa và ứng phó trước biến động thị trường, tránh tổn thất hệ thống khi rủi ro tín dụng dồn nén.

Trong báo cáo chuyên đề mới công bố, Công ty CP Xếp hạng Tín nhiệm Đầu tư Việt Nam (VIS Rating) đánh giá các sửa đổi ATTC sẽ có tác động tích cực đến năng lực tín nhiệm chung của ngành chứng khoán. Các CTCK được khuyến khích chuyển hướng sang hoạt động cốt lõi an toàn hơn, giảm rủi ro tập trung và hạn chế các nghiệp vụ không phải “đất diễn” chính, như các khoản phải thu BCC rủi ro cao. Ông Phan Duy Hưng - Giám đốc, chuyên gia phân tích cao cấp VIS Rating cho rằng, Thông tư 102/2025/TT-BTC và các quy định ATTC sửa đổi “đang định hình lại cách CTCK sử dụng vốn, cân bằng giữa lợi nhuận và rủi ro thay vì tối đa hóa quy mô tài sản bằng mọi giá”, qua đó xây dựng nền tảng phát triển bền vững hơn cho thị trường.

Tái định hình cuộc chơi

Nhiều chuyên gia tài chính nhận định, thay vì “phanh” đà phát triển, việc sửa đổi ATTC đang tái định hình cuộc chơi trong ngành chứng khoán theo hướng an toàn và minh bạch hơn.

Về phía cơ quan quản lý, Bộ Tài chính nhiều lần nhấn mạnh, mục tiêu của Thông tư 102/2025/TT-BTC là tính toán chỉ tiêu ATTC bao quát hơn rủi ro trong hoạt động CTCK, đồng thời tạo khung giám sát linh hoạt, giúp cơ quan quản lý phát hiện sớm các tổ chức có cấu trúc tài sản rủi ro cao để can thiệp kịp thời, thay vì chỉ xử lý khi vi phạm ngưỡng 180%.

Từ góc độ DN, quy định mới đang “gợi ý” một số hướng điều chỉnh chiến lược: Tập trung vào hoạt động cốt lõi an toàn như cho vay ký quỹ với tài sản bảo đảm là cổ phiếu niêm yết thanh khoản cao, kinh doanh trái phiếu chính phủ và giấy tờ có giá ít rủi ro sẽ tiếp tục là “vùng an toàn”. Hệ số rủi ro mới khiến việc đẩy vốn vào trái phiếu DN không có xếp hạng hoặc BCC với DN yếu kém trở nên kém hấp dẫn hơn. Giảm mạnh các khoản phải thu BCC, tạm ứng khách hàng lớn, khi hệ số rủi ro của khoản tạm ứng khách hàng lớn tăng hơn 6 lần, còn BCC lên tới 150%, các CTCK buộc phải rà soát lại danh mục, thu hồi hoặc tái cấu trúc các khoản đầu tư “ngoài lõi”, giảm cho vay cấu trúc phức tạp cho một số ít khách hàng.

Đa dạng hóa danh mục, tránh tập trung vào một tổ chức: việc áp thêm hệ số rủi ro với các khoản đầu tư quá 10% vốn chủ sở hữu vào một tổ chức buộc CTCK phải phân tán rủi ro, thay vì “bắt tay” quá sâu với một nhóm khách hàng hoặc một hệ sinh thái DN.

Tăng vai trò của xếp hạng tín nhiệm trong quyết định đầu tư: khi hệ số rủi ro trái phiếu gắn trực tiếp với xếp hạng tín nhiệm, CTCK sẽ phải sử dụng nhiều hơn dịch vụ của các tổ chức xếp hạng trong nước như VIS Rating, đồng thời xây dựng khung nội bộ để “dịch” kết quả xếp hạng thành hạn mức và giá vốn phù hợp.

Dù đánh giá chung là tích cực, giới phân tích cũng chỉ ra một số thách thức trong giai đoạn đầu thực thi: Một số CTCK có danh mục trái phiếu, BCC và khoản phải thu rủi ro cao sẽ phải tăng vốn, cơ cấu lại tài sản, chấp nhận giảm biên lợi nhuận ngắn hạn. Nhu cầu về hệ thống đo lường rủi ro, mô hình tính vốn sẽ tăng mạnh, đòi hỏi đầu tư công nghệ và nhân sự.

Cơ quan quản lý cần tiếp tục hướng dẫn chi tiết cách áp dụng hệ số rủi ro với các cấu trúc sản phẩm phức tạp, tránh khoảng trống dẫn tới cách hiểu khác nhau. Về dài hạn, nhiều ý kiến cho rằng, cần song hành giữa siết chỉ tiêu ATTC với: Nâng cao chất lượng kiểm toán, kiểm soát nội bộ tại CTCK; Tăng cường chia sẻ dữ liệu rủi ro giữa UBCKNN, Sở Giao dịch, Trung tâm Lưu ký; Đẩy mạnh đào tạo quản trị rủi ro cho đội ngũ quản lý CTCK, để quy định không chỉ nằm trên giấy mà thực sự ngấm vào văn hóa điều hành.

Ngô Sơn