Gia đình Giáo sư Từ Giấy

Bố và con đều đi bộ đội

GS Từ Giấy (1921-2009) quê ở làng Khê Hồi, xã Hà Hồi, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Đông (nay là Hà Nội). Xuất thân trong một gia đình nghèo, mồ côi bố từ nhỏ, dù tuổi thơ vất vả nhưng Từ Giấy học rất giỏi. Tốt nghiệp tú tài xuất sắc tại Trường Bưởi, Hà Nội, năm 1943, ông trúng tuyển vào Trường Đại học Y-Dược Hà Nội. Cách mạng Tháng Tám thành công, chàng sinh viên y khoa tình nguyện nhập ngũ khi đang học đại học.

Vợ chồng Giáo sư Từ Giấy, năm 2000.

Cuộc đời hoạt động cách mạng của GS Từ Giấy trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cứu nước. Cụ từng phụ trách tờ Vui sống-tờ báo sức khỏe đầu tiên của nước ta, là món ăn tinh thần không thể thiếu của cán bộ, chiến sĩ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Sau đó lần lượt đảm nhiệm nhiều chức vụ khác nhau: Trưởng phòng Phòng bệnh Cục Quân y, Trưởng ban Phòng bệnh quân đội tại Mặt trận Điện Biên Phủ; giảng viên, Chủ nhiệm Khoa Vệ sinh quân đội, Đại học Quân y (nay là Học viện Quân y), rồi Phó cục trưởng Cục Quân nhu kiêm Viện trưởng Viện Nghiên cứu ăn-mặc quân đội (nay là Viện Nghiên cứu ứng dụng quân nhu, Cục Quân nhu)...

Trong thời gian quân ngũ, bác sĩ Từ Giấy đã dành nhiều tâm sức nghiên cứu các vấn đề vệ sinh và dinh dưỡng, đặc biệt là cải thiện bữa ăn cho bộ đội. Nhiều công trình khoa học do cụ Từ Giấy chủ trì từng nổi tiếng một thời như: Công thức làm lương khô N70, N71, sản phẩm gạo 4 túi thả trên sông tiếp tế cho bộ đội trong chiến tranh, các loại rau rừng và mô hình sản xuất nông nghiệp trong hệ sinh thái khép kín-VAC... đóng góp quan trọng vào việc xây dựng ngành vệ sinh quân đội, nâng cao sức khỏe, sức chiến đấu cho bộ đội, ngành quân nhu và dinh dưỡng Việt Nam.

Khi đã ở tuổi ngoài 60, GS, bác sĩ Từ Giấy, trên cương vị Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia (Bộ Y tế) đã góp nhiều công sức vào việc xây dựng chiến lược quốc gia, tổ chức nhiều hội thảo quốc tế về dinh dưỡng thu hút sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài và thực hiện một số dự án góp phần cải thiện dinh dưỡng ở nước ta... GS Từ Giấy đã được Tạp chí Những vấn đề dinh dưỡng lâm sàng châu Á-Thái Bình Dương bình chọn là “Nhà dinh dưỡng xuất sắc nhất châu Á” năm 1993; là “Nhà khoa học đã suốt đời cống hiến cho sự nghiệp dinh dưỡng” do Ủy ban Dinh dưỡng Liên hợp quốc trao tặng và được tôn vinh là một trong 20 huyền thoại sống của ngành dinh dưỡng thế giới tại Hội nghị quốc tế về dinh dưỡng năm 2009.

Bên cạnh sự nghiệp thành công, GS Từ Giấy còn có một gia đình hạnh phúc. Người vợ của ông là bà Nguyễn Thị Hiếu, sinh năm 1925 ở Hà Nội. Bà là người phụ nữ xinh đẹp, vừa giỏi việc nước lại đảm việc nhà, một hậu phương thực sự vững chắc cho chồng con. Ông bà sinh được 3 người con trai: Từ Đễ (sinh năm 1949), Từ Linh (sinh năm 1950) và Từ Ngữ (sinh năm 1952). Cả 3 người con trai của GS Từ Giấy sau khi tốt nghiệp phổ thông đều tham gia quân đội bảo vệ Tổ quốc.

Con trai cả Từ Đễ vào bộ đội không quân khi mới 16 tuổi. Nhờ có sức khỏe tốt, ông được cử đi học lái máy bay ở Liên Xô. Khi học ở Liên Xô, Từ Đễ được đánh giá là một học viên bay giỏi, sau này là một trong những phi công xuất sắc của Không quân nhân dân Việt Nam và được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ông nghỉ hưu với quân hàm đại tá, nguyên Phó cục trưởng Cục Quân huấn, Bộ Tổng Tham mưu. Người con thứ hai Từ Linh nhập ngũ năm 1968 vào đơn vị pháo binh, rồi cũng được cử đi học chuyên ngành pháo binh tại Liên Xô, sau này là thiếu tướng, nguyên Giám đốc Trung tâm Thông tin Khoa học quân sự, Bộ Quốc phòng. Còn người con út Từ Ngữ vào học Trường Thiếu sinh quân từ lúc 13 tuổi. Học hết phổ thông thì thi đỗ vào Học viện Quân y. Tốt nghiệp Học viện Quân y chuyên ngành bác sĩ đa khoa, bác sĩ Từ Ngữ được phân công về công tác ở Quân khu 7. Sau này, ông chuyển về Viện Dinh dưỡng Quốc gia theo con đường sự nghiệp của cụ Từ Giấy. Hiện nay, Tiến sĩ, bác sĩ Từ Ngữ là Phó chủ tịch, Tổng thư ký Hội Dinh dưỡng Việt Nam.

Nêu gương sáng cho đời sau

Trong căn nhà của TS Từ Ngữ hiện nay còn treo rất nhiều bức ảnh và những kỷ vật của bố mẹ ông lúc sinh thời. Nhưng có lẽ kỷ vật mà ông thích nhất là hai câu đối treo trang trọng ở phòng khách: “Vệ sinh vị quốc quốc dân an/ Dinh dưỡng vị dân dân sinh lạc”. Đây là món quà của bạn bè tặng GS Từ Giấy lúc còn công tác, như một sự tổng kết về hai lĩnh vực mà bố ông vô cùng tâm huyết: “Vệ sinh và dinh dưỡng”.

Giáo sư Từ Giấy (thứ hai, từ trái sang) và 3 con trai, năm 1980. Ảnh do gia đình nhân vật cung cấp

Cho đến bây giờ, TS Từ Ngữ vẫn nhớ mãi kỷ niệm hồi ông mới lên 10 tuổi. Đó là mỗi lần ăn xôi buổi sáng thì anh cả Từ Đễ được bố chan thêm ít nước mỡ, còn mình thì lại không được chan nên ông cứ so bì, tị nạnh với anh mãi. Sau này, đi học nghề y ông mới hiểu rằng, thời điểm đó anh Đễ đang ở tuổi dậy thì nên bố cho ăn thêm ít chất béo còn mình bé hơn thì chưa cần thiết. Bởi mỡ động vật là một trong những chất cần được bổ sung cho con trong độ tuổi dậy thì... Một kỷ niệm khác là trên bức tường nhà ở 51 Quán Thánh (Ba Đình, Hà Nội), bố ông vạch lên rất nhiều đường kẻ, thỉnh thoảng lại bảo 3 anh em đứng sát vào tường để đo chiều cao. Mỗi lần đo xong, ông lại vạch một nét để đánh dấu, rồi ghi lại chiều cao và ngày, tháng đo bên cạnh... Đó là một cách quan tâm đến sự phát triển của các con của một nhà khoa học, một chuyên gia về dinh dưỡng.

Cùng với phát triển tri thức văn hóa và thể chất, GS Từ Giấy cũng rất quan tâm đến phát triển kỹ năng, năng khiếu của các con. 3 người con trai, mỗi người một tính cách, sở trường khác nhau. Từ Đễ khỏe mạnh, tính tình cũng mạnh mẽ nhất nên bố cho đi học thêm môn vẽ để rèn luyện sự mềm dẻo, kiên trì, tỉ mỉ. Từ Linh điềm đạm, hiền lành hơn thì được đi học thêm đàn violin và học nhảy. Còn Từ Ngữ yếu nhất trong 3 anh em thì được đi học thêm bóng bàn và bóng đá. Chính các môn nghệ thuật và thể thao ấy đã có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển tính cách và công việc chuyên môn sau này của 3 người con.

Tiếp nối truyền thống của gia đình, các cháu của cụ Từ Giấy hiện đều có nghề nghiệp ổn định, các chắt chăm ngoan, học giỏi. Đại tá Từ Đễ có hai người con thì con gái lớn Từ Phương Thảo hiện là họa sĩ, con trai Từ Hoa là kiến trúc sư. Thiếu tướng Từ Linh có hai người con trai, con cả Từ Lương hiện là Phó giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông TP Hồ Chí Minh, con thứ hai là Từ Quang, bác sĩ quân đội, hiện đang tham gia lực lượng Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan. Hai người con của TS, bác sĩ Từ Ngữ là Từ Văn và Từ Phương Mai đều tốt nghiệp đại học, hiện đang công tác trong lĩnh vực du lịch...

Năm 2021-kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của GS Từ Giấy là một sự kiện trọng đại của gia đình. Nói về cụ, TS Từ Ngữ cho rằng, có lẽ đúc kết lại bởi một từ “Nhân cách sống”. Trong dòng họ bên nội, bên ngoại, GS Từ Giấy thực sự là chỗ dựa tinh thần cho các cháu. Trong gia đình, cụ đóng vai trò trụ cột, một người con hiếu thảo, một người chồng biết sẻ chia và là người cha rất mực thương con. Cụ không đánh con bao giờ, không dạy con một cách giáo điều mà chủ yếu nêu gương bằng việc mình làm hằng ngày. Nhìn vào tấm gương của bố mẹ và truyền thống gia đình như vậy thì những đứa con khó lòng làm khác được. Người xưa có câu: “Cây xanh thì lá cũng xanh/ Cha mẹ hiền lành để đức cho con”. Câu tục ngữ này thật đúng với gia đình GS Từ Giấy.

HÀ THANH MINH