'Già gân' xe tăng T-72 vẫn được Nga và Ukraine trọng dụng, vì sao?

"50 tuổi", tăng T-72 vẫn được trọng dụng

Ra đời từ những năm 1970, xe tăng T-72 vẫn tiếp tục được Nga nâng cấp, tái sử dụng và triển khai trên chiến trường với tốc độ cao.

Sự sống còn của xe tăng T-72 trong thế kỷ 21 không chỉ nằm ở số lượng mà còn là minh chứng cho tiềm năng công nghệ của một nền tảng cơ bản nhưng linh hoạt, có thể được tái cấu hình để đáp ứng các thách thức chiến đấu hiện đại.

Một cuộc tập trận quân sự có sự tham gia của xe tăng T-72 - Video: GUNNER HEAT TANK

T-72 được phát triển như một giải pháp thay thế thực tiễn cho T-64, dòng tăng vốn có công nghệ cao nhưng chi phí sản xuất phức tạp. Thiết kế của T-72 nhấn mạnh vào tính cơ động, bảo trì dễ dàng và khả năng sản xuất hàng loạt.

Cấu hình thân thấp, hệ thống nạp đạn tự động và kíp lái chỉ gồm ba người là những đặc điểm kỹ thuật giúp giảm thiểu chi phí, đồng thời duy trì hiệu suất tác chiến tương đối cao.

Pháo chính 125mm nòng trơn 2A46, kết hợp với hệ thống nạp đạn tự động, giúp T-72 đạt tốc độ bắn cao mà không cần pháo thủ nạp đạn. Điều này làm giảm số lượng kíp lái, đồng nghĩa với việc giảm tổn thất nhân lực trong chiến đấu.

Tuy nhiên, cơ chế nạp đạn này lại khiến khoang chứa đạn trở thành điểm yếu dễ bắt lửa khi xe bị trúng đạn, dẫn đến hiện tượng "tháp pháo bay", vấn đề mà Nga vẫn chưa thể khắc phục triệt để.

Theo tạp chí National Interest, trước sự thiếu hụt xe tăng hiện đại, Nga đã chuyển sang tái chế và nâng cấp các dòng T-72 từ kho dự trữ, đặc biệt là các biến thể T-72A và T-72B.

Quá trình hiện đại hóa tập trung vào việc thay thế hệ thống điều khiển hỏa lực, nâng cấp cảm biến ảnh nhiệt, thêm giáp phản ứng nổ (ERA) và cải thiện hệ thống truyền động.

Phiên bản T-72B3 là đại diện tiêu biểu cho công nghệ cải tiến trên nền tảng cũ. Xe được trang bị kính ngắm Sosna-U, hệ thống điều khiển hỏa lực số hóa, hệ thống liên lạc mới và giáp ERA Relikt – một trong những loại giáp phản ứng nổ tiên tiến nhất của Nga hiện nay.

Phiên bản T-72B3M (hay T-72B4) còn được nâng cấp động cơ mạnh hơn và tích hợp hệ thống định vị vệ tinh GLONASS, tăng khả năng tác chiến cơ động.

Xe tăng T-72B3 của Nga tại sự kiện Tank Biathlon 2020 - Ảnh: Reuters

T-72 tiếp tục được triển khai rộng rãi trong chiến sự Ukraine, đặc biệt trong lực lượng thiết giáp của Nga. Nhờ tính sẵn có trong kho dự trữ và khả năng phục hồi nhanh, T-72 vẫn là nòng cốt cho các đơn vị xe tăng. Nền tảng khung gầm đơn giản, dễ bảo trì và dễ huấn luyện vận hành giúp Nga duy trì lực lượng thiết giáp đông đảo trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, thiết kế cũ của T-72 khiến nó dễ bị tổn thương trước các công nghệ mới như drone cảm tử và tên lửa chống tăng. Những công nghệ này có thể tấn công vào nóc xe, nơi giáp mỏng, gây thiệt hại nghiêm trọng. Một số xe tăng được lắp lồng thép trên tháp pháo nhằm giảm thiểu thiệt hại từ đòn đánh từ trên cao, nhưng hiệu quả thực tế vẫn còn hạn chế.

Tái cấu trúc thay vì sản xuất mới

Do không đủ năng lực sản xuất xe tăng thế hệ mới như T-90M hay Armata T-14 trong thời gian ngắn, Nga đã chọn cách tập trung vào phục hồi các xe T-72 đã ngừng hoạt động.

Hàng nghìn khung gầm T-72 bị niêm cất từ thời Liên Xô đang được trục vớt từ các kho lưu trữ, đưa về nhà máy để tái chế, trang bị lại hệ thống điện tử, giáp và động cơ.

Theo các nhà quan sát tình báo nguồn mở OSINT, mặc dù nhiều xe được lấy ra trong tình trạng hư hỏng nặng, khung gầm của T-72 vẫn đủ điều kiện để đại tu. Nga đã và đang chạy đua thời gian để đưa số lượng lớn T-72 trở lại chiến trường với nhịp độ nhanh hơn so với tốc độ tiêu hao do chiến đấu.

Xe tăng T-72 của Nga trong cuộc tập trận quân sự được tổ chức tại khu vực Krasnodar, miền nam Nga cuối năm 2024 - Ảnh: Reuters

Chiến lược này cho phép Nga duy trì số lượng thiết giáp cần thiết, dù không đảm bảo đồng đều về chất lượng chiến đấu. Trong thực tế, tốc độ tái chế T-72 hiện đang thấp hơn tốc độ bị phá hủy bởi vũ khí chính xác của Ukraine – điều cho thấy giới hạn của chiến lược này.

Dù T-72 đang tạm thời giúp Nga duy trì lực lượng thiết giáp, việc phụ thuộc vào công nghệ cũ và kho dự trữ đang làm cạn kiệt tài nguyên quốc phòng. Khi số xe có thể tái chế hết dần, Nga sẽ phải đối mặt với thách thức sản xuất mới trong bối cảnh bị hạn chế về nguồn cung linh kiện và công nghệ do các lệnh trừng phạt quốc tế.

Hơn nữa, việc đầu tư vào công nghệ cũ khiến Nga chậm tiến trong việc phát triển các dòng tăng thế hệ mới. Thiết kế T-72, dù linh hoạt, vẫn thiếu nhiều tính năng cần thiết trong chiến tranh hiện đại như tích hợp mạng chiến thuật, phòng thủ chủ động, và hỏa lực chính xác cao theo thời gian thực.

T-72 là biểu tượng của tư duy thiết kế quân sự Liên Xô, chú trọng vào số lượng, chi phí rẻ và dễ bảo trì. Trong chiến tranh hiện đại, những lợi thế đó vẫn còn giá trị nhất định, nhưng không thể thay thế cho khả năng phòng thủ trước vũ khí chính xác và chiến tranh không người lái.

Nga có thể tận dụng nền tảng này thêm một thời gian, nhưng về lâu dài, cần có một hướng đi công nghệ mới nếu muốn duy trì ưu thế thiết giáp trên chiến trường hiện đại.

Ngoài Nga, Ukraine đã và đang sử dụng xe tăng T-72 trong lực lượng tăng thiết giáp của mình. Ukraine thừa hưởng một số lượng lớn xe tăng T-72 từ Liên Xô.

Hoàng Vũ