Già hóa nhanh, TPHCM hướng tới hệ sinh thái chăm sóc dài hạn

11% dân số TPHCM là người cao tuổi

Sáng 26/12, Sở Y tế TPHCM tổ chức Hội thảo chuyên gia xây dựng đề án phát triển hệ thống dưỡng lão trên địa bàn giai đoạn 2025-2030 và những năm tiếp theo.

Ông Nguyễn Tăng Minh - phó Giám đốc Sở Y tế TPHCM cho biết, Việt Nam đã chính thức bước vào quá trình già hóa dân số từ năm 2011. Tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên đã tăng từ 8,7% năm 2009 lên khoảng 11,9% vào năm 2019. Năm 2024, có 14,2 triệu người cao tuổi (chiếm khoảng 13,9% dân số).

Dự báo đến năm 2030, nhóm tuổi này sẽ đạt khoảng 18 triệu người (17,5% dân số), và Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn dân số già giai đoạn 2036–2038, trở thành quốc gia "siêu già" vào năm 2050, tốc độ thuộc nhóm nhanh nhất thế giới.

Riêng TPHCM bước vào thời kỳ già hóa dân số từ năm 2017, muộn hơn cả nước khoảng 6 năm nhưng tốc độ gia tăng rất nhanh. Năm 2024, thành phố có hơn 1,46 triệu người cao tuổi (10,49% dân số); đến cuối tháng 11/2025, con số này đã vượt 1,6 triệu người, chiếm khoảng 11% dân số và cao nhất cả nước.

11% dân số TPHCM trên 60 tuổi, tỷ lệ cao nhất nước. Ảnh: P.T.

Theo PGS.TS Tăng Chí Thượng– Giám đốc Sở Y tế TPHCM, thực tế này cho thấy già hóa dân số không chỉ là thách thức dân số học mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với hệ thống y tế, an sinh xã hội và quản trị đô thị của thành phố trong giai đoạn phát triển mới.

TPHCM thiếu cơ sở dưỡng lão, người cao tuổi khó tiếp cận dịch vụ

Phó Giám đốc Sở Y tế TPHCM Nguyễn Tăng Minh cho rằng, quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh, cùng với sự thu hẹp mô hình gia đình, mật độ dân cư cao và gánh nặng bệnh mạn tính không lây nhiễm, đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về một hệ thống chăm sóc dài hạn chuyên nghiệp, toàn diện và nhân văn cho người cao tuổi.

Tuy nhiên, hiện TPHCM mới chỉ có 36 cơ sở chăm sóc (công lập và tư nhân) để phục vụ hơn 1,6 triệu người cao tuổi, tỷ lệ cung ứng rất thấp, cung không đủ cầu. Các loại hình dịch vụ còn thiếu đa dạng, đặc biệt là chăm sóc sa sút trí tuệ, phục hồi chức năng sau tai biến, chăm sóc giảm nhẹ cuối đời và dịch vụ ngắn ngày. Chi phí cao và độ bao phủ không gian hạn chế cũng làm giảm khả năng tiếp cận của người cao tuổi.

Theo PGS.TS Tăng Chí Thượng, nhu cầu chăm sóc dài hạn tại TPHCM đang gia tăng nhanh trong khi mô hình gia đình truyền thống dần thu hẹp, hệ thống dưỡng lão còn nhiều bất cập. Dịch vụ chưa theo kịp nhu cầu cả về quy mô lẫn cơ cấu; mô hình chăm sóc vẫn thiên về nuôi dưỡng tập trung, thiếu các hình thức linh hoạt như chăm sóc tại nhà, chăm sóc ban ngày hay nhà ở có hỗ trợ.

Quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh đặt ra yêu cầu cấp thiết về một hệ thống chăm sóc dài hạn chuyên nghiệp, toàn diện và nhân văn cho người cao tuổi. Ảnh: P.T.

Đồng thời, hệ thống thiếu liên kết; quy trình chuyển tiếp người cao tuổi từ bệnh viện về cộng đồng hoặc cơ sở dưỡng lão chưa được chuẩn hóa. Ngoài ra, chất lượng dịch vụ chưa đồng đều, nhân lực lão khoa còn thiếu và chưa được đào tạo bài bản.

Cơ chế tài chính chưa bền vững, chủ yếu dựa vào tự chi trả. Chuyển đổi số trong lĩnh vực dưỡng lão cũng chưa phát huy vai trò quản trị.

Phát triển hệ thống dưỡng lão theo mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn

Theo Giám đốc Sở Y tế TPHCM, trong bối cảnh già hóa dân số diễn ra nhanh, việc phát triển hệ thống chăm sóc người cao tuổi, đặc biệt là các cơ sở dưỡng lão, cần được nhìn nhận như một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của TPHCM. Phải gắn kết chặt chẽ giữa y tế – an sinh xã hội – cộng đồng, thay vì các giải pháp mang tính tình thế, riêng lẻ.

PGS.TS Tăng Chí Thượng cho rằng, thời gian tới, TPHCM cần phát triển hệ thống dưỡng lão theo mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn, phù hợp với kinh nghiệm của nhiều quốc gia phát triển.

Theo đó, hệ thống cần được quy hoạch theo mô hình đa tầng dịch vụ, từ chăm sóc tại nhà, chăm sóc ban ngày, nhà ở có hỗ trợ, chăm sóc giảm nhẹ – cuối đời...Từ đó, bảo đảm người cao tuổi được chăm sóc đúng mức độ, đúng thời điểm, góp phần nâng cao chất lượng sống và giảm quá tải cho các cơ sở y tế.

TPHCM có tốc độ già hóa dân số diễn ra nhanh, việc phát triển hệ thống chăm sóc người cao tuổi, đặc biệt là các cơ sở dưỡng lão là cần thiết. Ảnh: P.T.

Cùng với đó, thành phố cần chuẩn hóa chất lượng dịch vụ, xây dựng bộ tiêu chuẩn cho từng loại hình dưỡng lão.

Đồng thời, xây dựng cơ chế tài chính bền vững, gắn chi trả với chất lượng dịch vụ, khuyến khích xã hội hóa có kiểm soát, đồng thời bảo đảm khả năng tiếp cận dịch vụ cho người cao tuổi, nhất là các nhóm yếu thế. Việc tăng cường phối hợp liên ngành giữa y tế, an sinh xã hội và cộng đồng cũng là yếu tố quan trọng để người cao tuổi được theo dõi, chăm sóc liên tục, phù hợp với tình trạng sức khỏe và nhu cầu thực tế.

ThS Phạm Bình An - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM cho biết, hiện TPHCM có 36 cơ sở chăm sóc người cao tuổi, đang phục vụ hơn 3.500 người, trong đó 10 cơ sở công lập giữ vai trò nền tảng, chăm sóc trên 2.200 người, chủ yếu là các trường hợp cần nuôi dưỡng dài hạn.

Tuy nhiên, phần lớn cơ sở vẫn hoạt động theo mô hình nội trú truyền thống, trong khi đô thị lớn như TPHCM cần các mô hình linh hoạt hơn như chăm sóc ban ngày, tại nhà hoặc phục hồi sau bệnh. Việc thiếu hụt nhân lực lão khoa, phục hồi chức năng cùng chi phí dịch vụ xã hội hóa còn cao cho thấy thành phố cần một mô hình chăm sóc mới, bao phủ rộng và gắn chặt với hệ thống an sinh xã hội.

ThS Phạm Bình An cho biết, Nhật Bản là quốc gia "siêu già" đã chuyển từ chăm sóc dựa vào gia đình sang mô hình xã hội hóa thông qua Bảo hiểm chăm sóc dài hạn từ năm 2000, với cơ chế phân loại nhu cầu chăm sóc chặt chẽ và hệ thống chăm sóc tích hợp dựa vào cộng đồng. Đồng thời, nước này chuyên nghiệp hóa nghề chăm sóc người cao tuổi và ứng dụng công nghệ hỗ trợ nhằm bù đắp thiếu hụt lao động và nâng cao chất lượng chăm sóc.

Nam Thương