Gia nhập các quốc gia thu nhập trung bình cao năm 2030, liệu có khả thi?

Theo đuổi chính sách kinh tế thân thị trường

Theo Báo cáo Tự do kinh tế thế giới 2023 (EFW) công bố ngày 19-9, Việt Nam đã tăng 4 bậc về chỉ số EFW; đứng ở vị trí 106 trong số 165 quốc gia được đánh giá trong báo cáo, tăng 19 bậc so với trong báo cáo EFW 2021, tăng 23 bậc so với trong báo cáo EFW 2019.

Xem xét trên 5 chỉ số thành phần, EFW 2023 ghi nhận Việt Nam tăng điểm ở 4/5 chỉ số: Hệ thống pháp luật và quyền tài sản; Tự do thương mại quốc tế; Quy định về tín dụng, lao động và kinh doanh; Đồng tiền tốt. Duy nhất chỉ số thứ 5 Quy mô chính phủ giảm điểm nhẹ.

Bình luận về điểm số và thứ hạng của Việt Nam trong EFW 2023, chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giải pháp thị trường cho các vấn đề kinh tế - xã hội (MASSEI) của Việt Nam, nói: “Với vị trí hiện nay, dù vẫn ở thứ hạng thấp nhưng đã cải thiện nhiều qua các năm. Điều này phần nào phản ánh các chính sách kinh tế thân thị trường Việt Nam đang theo đuổi”.

Việt Nam cần tiếp tục tìm ra những điểm nghẽn quan trọng về thể chế kinh tế để tháo gỡ, mang lại niềm tin cho doanh nghiệp và nhà đầu tư… Đây là cách đi đến nước giàu, đạt được sự thịnh vượng.

Theo ông Đinh Tuấn Minh, Việt Nam đã có xu hướng tăng hạng vững chắc chỉ số EFW từ năm 2015. Xu hướng này phản ánh nỗ lực của Chính phủ trong tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng phát triển kinh tế thị trường đầy đủ và hội nhập quốc tế.

Trong giai đoạn từ năm 2011 đến nay, Chính phủ đã kiên trì cải cách thể chế kinh tế thị trường theo hướng ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tăng cường hội nhập quốc tế. Nhờ đó, đã mang đến cho Việt Nam thể trạng kinh tế khỏe mạnh, như dự trữ ngoại hối ở mức cao, tỷ lệ nợ công trên GDP ở mức thấp, đầu tư nước ngoài, kim ngạch xuất-nhập khẩu liên tục năm sau cao hơn năm trước…

“Bối cảnh kinh tế-chính trị thế giới và Việt Nam sau đại dịch Covid-19 đã có nhiều thay đổi. Sự thay đổi thứ hạng EFW cũng cho thấy các chính sách kinh tế thân thị trường của Việt Nam đã giúp nền kinh tế không những duy trì tăng trưởng dương trong thời gian đại dịch, còn củng cố các nền tảng vĩ mô, giúp tạo đà cho sự phát triển trong năm nay và những năm tiếp theo” - chuyên gia Đinh Tuấn Minh nhấn mạnh.

Dù được cải thiện liên tục, nhưng theo các chuyên gia quốc tế, với thứ hạng hiện nay Việt Nam vẫn ở top áp chót. Và bẫy thu nhập trung bình đang là nguy cơ rình rập. TS. Fred McMahon (Viện Nghiên cứu Fraser) nói: “Chỉ số thịnh vượng của Việt Nam đã tăng trong 10 năm qua, nhưng Việt Nam vẫn ở nhóm nước có thu nhập cá nhân ở mức trung bình thấp. Để đi tới nước thu nhập trung bình cao, Việt Nam cần duy trì đà tăng trưởng cao và gia tăng mức độ tự do kinh tế”.

Để Việt Nam tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, từ năm 2020 MASSEI cùng Fraser và Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, thực hiện các đánh giá toàn diện nền kinh tế thị trường hàng năm dựa trên Bộ chỉ số EFW. Các báo cáo đánh giá đã đưa ra nhiều khuyến nghị chính sách giúp Việt Nam cải thiện chỉ số EFW, cũng như vượt qua bẫy thu nhập trung bình thông qua việc thúc đẩy tự do kinh tế.

“Thời đại này là thời đại của tự do thương mại toàn cầu, của kinh tế thị trường tự do. Tự do kinh tế đã mang lại những lợi ích lớn lao. Điều này thấy khá rõ, tất cả các quốc gia ở Bắc Âu đều nằm trong top 5 của tự do kinh tế” - TS. McMahon nói.

Việt Nam đang trên đường trở thành nước giàu?

Sau hơn 35 năm đổi mới, cho đến nay Việt Nam cơ bản đã là nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng nền kinh tế toàn cầu. Những nỗ lực xây dựng thể chế kinh tế thị trường trong suốt chặng đường vừa qua, đã góp phần quan trọng vào việc đưa Việt Nam từ nước có thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng 200USD đầu những năm 1990, tăng lên 3.590USD vào năm 2021.

Thời gian đi đến mốc năm 2030-2035 và 2045 đang gần lại. Để Việt Nam đạt mục tiêu, khát vọng, áp lực không hề nhỏ. “Với mức thu nhập bình quân đầu người như hiện nay, Việt Nam có khả năng gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình cao trước năm 2030, nếu không vướng bẫy thu nhập trung bình thấp” - theo GS.TS Phạm Hồng Chương.

Nhưng tăng trưởng đang chậm lại, sự vận hành của nền kinh tế thị trường Việt Nam đang bộc lộ một số hạn chế. Nhà nước vẫn còn can thiệp nhiều vào cơ chế giá thị trường. Những can thiệp này đã bộc lộ nhiều bất cập trong thời gian qua, như thiếu hụt xăng dầu, Hãng hàng không quốc gia và Tập đoàn Điện lực thua lỗ nặng nề, các bệnh viện công rơi vào tình trạng thu không đủ chi…

Việc bảo vệ quyền sở hữu vẫn chưa được tốt. Khung thể chế bảo vệ các loại tài sản mới như tiền kỹ thuật số chưa có… Nhiều loại thị trường hiện đại chưa được hình thành hoặc còn hạn chế sự tham gia của người dân, như các thị trường ngoại hối, vàng phái sinh, hàng hóa phái sinh… Hệ thống các văn bản pháp luật vẫn còn chồng chéo…

“Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị gia nhập nhóm các nước có thu nhập trung bình cao, và với mục tiêu đến năm 2045 trở thành nước phát triển có thu nhập cao, việc cần phải tiếp tục đổi mới thể chế kinh tế trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Để biến ước vọng thành hiện thực, Việt Nam cần tiếp tục con đường đã chứng tỏ mang lại thành công trong gần 35 năm đổi mới, đó là phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế” - GS.TS Phạm Hồng Chương nhấn mạnh.

Theo TS. McMahon, Việt Nam đang trên đường đi đến nước giàu. Trên con đường này, cải cách thể chế rất quan trọng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và tự do kinh tế sẽ thúc đẩy sự thịnh vượng.

Còn theo chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh, nếu tiếp tục giữ ổn định kinh tế vĩ mô, giữ được lạm phát ở mức 3-4%, cải cách thể chế kinh tế mạnh hơn, tăng mức độ tự do kinh tế và thị trường hơn, tạo cơ hội và điều kiện cho khu vực tư nhân phát triển năng động và sáng tạo, Việt Nam sẽ đạt được mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Linh Ly