Giải mã công nghệ vũ khí thời Tây Sơn: Kỹ thuật hỏa lực 'đi trước' phương Tây và tư duy quân sự thời đại mới

Sự thật về sức mạnh của các "Công ty Đông Ấn"

Trong các nghiên cứu lịch sử phổ thông, khái niệm "Công ty Đông Ấn" thường được hiểu đơn thuần là các đơn vị giao thương. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của chuyên gia kỹ thuật quân sự Vũ Đình Thanh, cần định danh lại thực lực của những tổ chức này.

Khi phân tích sâu vào cấu trúc vận hành của các Công ty Đông Ấn (bao gồm Anh, Pháp, Bồ Đào Nha, Hà Lan, Tây Ban Nha), ông Thanh nhận định đây thực chất là những tổ chức bán quân sự khổng lồ. Những tổ chức này không chỉ hoạt động thương mại mà còn sở hữu quân đội riêng, quyền đúc tiền, quyền tự quyết chiến tranh và cai trị những vùng thuộc địa rộng lớn trải dài từ Ấn Độ, Châu Phi đến Châu Mỹ. Đơn cử, lực lượng quân sự của Công ty Đông Ấn Anh từng có thời điểm vượt gấp đôi quân số của quân đội Hoàng gia Anh.

Trong bối cảnh lịch sử cuối thế kỷ XVIII, nước Pháp sau cuộc cách mạng đã có những biến động lớn về chính trị, ảnh hưởng trực tiếp đến các công ty Đông Ấn của Hà Lan, Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. Với nhu cầu thuốc súng khổng lồ phục vụ cho các cuộc chinh phạt tại Châu Âu, người Pháp đã huy động tối đa nguồn lực từ các công ty này. Đội quân viễn chinh với hàng trăm sĩ quan chỉ huy, đứng đầu là Đô đốc François Étienne de Rosily-Mesros – một nhân vật kiệt xuất của Hải quân Pháp (tên được khắc trên Khải hoàn môn Paris), cùng các soái hạm hiện đại nhất như Médusa, đã hiện diện tại vùng biển Đông Dương.

Chỉ huy soái hạm Méduse với 40 khẩu pháo , dẫn đầu các lực lượng vũ trang của công ty đông ấn Pháp đánh Đại Việt để có nguồn diêm tiêu là đô đốc hải quân Pháp thời Napoleon.

Mục tiêu cốt lõi của sự hiện diện này, theo kỹ sư Thanh, không chỉ là hỗ trợ Nguyễn Ánh mà là tiếp cận một nguồn nguyên liệu chiến lược cực kỳ khan hiếm: Diêm tiêu.

"Vàng đen" của Đại Việt và vị thế độc quyền diêm tiêu

Diêm tiêu (Kali Nitrat) là thành phần quan trọng nhất để chế tạo thuốc súng đen – loại hỏa dược thống trị chiến trường từ thời trung cổ đến cận đại. Kỹ sư Thanh chỉ ra rằng, nguồn gốc tự nhiên tốt nhất của diêm tiêu thời bấy giờ chính là phân dơi.

Tại Đông Dương, và cụ thể là Việt Nam, với đặc thù địa hình nhiều hang động, trữ lượng phân dơi là vô cùng lớn. Tài liệu từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Pháp ghi nhận, vào cuối thế kỷ XVII - đầu thế kỷ XVIII, giá trị của phân dơi được so sánh ngang ngửa với kim loại quý: 1 kg phân dơi có giá trị tương đương gần 0,4 kg vàng.

Cho đến trước khi chiếm được Ấn Độ, phương Tây hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu diêm tiêu từ Đông Nam Á. Sau khi Công ty Đông Ấn Anh kiểm soát phần lớn Ấn Độ, họ nắm giữ khoảng 70% lượng cung diêm tiêu toàn cầu. Điều này đẩy Pháp và các quốc gia đối địch vào thế kẹt, buộc phải tìm kiếm nguồn cung thay thế từ thị trường Đại Việt, Lào và Campuchia.

Chính nguồn nguyên liệu sẵn có này là nền tảng để người Việt phát triển kỹ thuật hỏa khí từ rất sớm. Lịch sử đã ghi nhận những mốc son chói lọi: Năm 1390, tướng Trần Khát Chân sử dụng súng thần công bắn hạ vua Chiêm Thành Chế Bồng Nga ở khoảng cách hàng trăm mét trên sông. Đây là một năng lực tác chiến mà phương Tây phải mất gần 2 thế kỷ sau mới đạt được. Đến thế kỷ XV, "súng Giao Chỉ" của nhà Hồ nổi tiếng đến mức nhà Minh phải bắt Hồ Nguyên Trừng về Trung Quốc để chuyển giao công nghệ.

Giải mã "Hỏa cầu" và "Hỏa hổ": Dấu vết của vũ khí Phốt pho?

Từ nền tảng vật liệu sẵn có, kỹ sư Vũ Đình Thanh tập trung nghiên cứu sự đột phá trong công nghệ vũ khí thời Tây Sơn. Ông đặt câu hỏi: Tại sao quân đội Tây Sơn có thể đánh bại liên quân các công ty Đông Ấn (1782-1783), tiêu diệt 5 vạn quân Xiêm (1785) và đại phá 29 vạn quân Thanh (1789) một cách thần tốc?

Câu trả lời nằm ở mô tả của chính các sử gia triều Nguyễn và nhà Thanh về một loại hỏa lực kỳ lạ: "Lửa như rồng phun", "cháy lâu không thể dập".

Mô tả vũ khí của hoàng đế Quang Trung theo nghiên cứu của kỹ sư Vũ Đình Thanh: Hỏa cầu phốt pho, hỏa hổ bắn ra hỗn hợp nhựa thông trộn phốt pho hoặc phốt pho nguyên chất, tự cháy và không thể dập tắt. Ảnh: NVCC

Sách sử nhà Thanh khi mô tả về trận Ngọc Hồi - Đống Đa đã viết về loại "hỏa cầu" của quân Tây Sơn với các đặc tính: Tốc độ bay "nhanh như sấm chớp", sức tỏa nhiệt "như thò tay vào vạc dầu". Đáng chú ý, loại lửa này khi dính vào mục tiêu thì rất khó dập tắt, thậm chí nước cũng không làm nó tắt ngay lập tức. Đối chiếu với các kiến thức hóa học quân sự hiện đại, kỹ sư Thanh cho rằng đây chính là đặc tính của phốt pho (phosphorus) hoặc các hợp chất giàu phốt pho.

Một loại vũ khí khác là "Hỏa hổ" (ống phun lửa). Sử liệu triều Nguyễn mô tả cơ chế hoạt động: "Trong ống tống nhựa thông ra, trúng phải đâu lập tức bốc cháy". Kỹ sư Thanh phân tích, nếu chỉ đơn thuần là nhựa thông thì khó có thể tự bốc cháy khi tiếp xúc không khí hoặc va chạm mạnh mà không có mồi lửa. Do đó, giả thuyết hợp lý nhất là trong hỗn hợp nhựa thông và dầu mỏ đó, người Tây Sơn đã pha trộn phốt pho hoặc một hoạt chất bí truyền có tính năng tương tự.

Khi tác chiến, hỗn hợp này được phun ra, gặp không khí sẽ bốc cháy dữ dội, bám dính vào da thịt, quân trang và chiến cụ của địch, gây ra sự hoảng loạn tột độ. Điều này giải thích cho việc quân Tây Sơn sử dụng hỏa tiễn gắn trên voi chiến mà voi không bị hoảng sợ (do đã quen), trong khi ngựa và quân địch thì tan vỡ đội hình.

Từ tư liệu lịch sử đến bằng chứng khoa học thực nghiệm

Để củng cố luận điểm của mình, kỹ sư Vũ Đình Thanh không dừng lại ở việc tra cứu thư tịch. Ông đã dành 6 năm làm việc cùng các chuyên gia vũ khí hàng không quốc tế để thử nghiệm lại công thức hỏa dược này.

Kỹ sư Vũ Đình Thanh dự Diễn đàn khoa học Việt - Nga về xúc tiến công nghiệp, công nghệ và đổi mới sáng tạo và hồ sơ đăng ký sáng chế hỏa dược thời Quang Trung. Ảnh: NVCC

Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, hỗn hợp hỏa dược (được cho là phục dựng theo công thức thời Tây Sơn) có khả năng sinh nhiệt và áp suất cực lớn. Kỹ sư Thanh thậm chí đã thử nghiệm áp dụng nguyên lý này vào động cơ đốt trong và động cơ tên lửa hiện đại. Hiện tại, ông đã nộp hồ sơ đăng ký sáng chế liên quan đến loại hỏa dược đặc biệt này.

Những phát hiện này đã được Thượng tướng, Viện sĩ, Tiến sĩ Nguyễn Huy Hiệu - Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng xem xét. Dựa trên kinh nghiệm thực chiến dày dạn đối với các loại vũ khí cháy trong chiến tranh hiện đại, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu đánh giá những nhận định của kỹ sư Thanh là có cơ sở khoa học và thực tiễn cao. Việc xác định quân Tây Sơn sử dụng vũ khí chứa thành phần phốt pho (hoặc có tính chất tương tự phốt pho) là một giả thuyết thuyết phục để giải thích cho sức mạnh áp đảo của nghĩa quân thời bấy giờ.

Nghiên cứu của kỹ sư Vũ Đình Thanh đã mở ra một hướng tiếp cận mới mẻ trong việc đánh giá lịch sử quân sự Việt Nam. Nó chứng minh rằng, Hoàng đế Quang Trung không chỉ là một thiên tài quân sự về mặt chiến thuật, mà ông và bộ tham mưu của mình còn sở hữu tư duy khoa học kỹ thuật vượt thời đại.

Việc Đại Việt tự chủ được nguồn nguyên liệu chiến lược (diêm tiêu) và phát triển thành công các loại vũ khí hủy diệt (hỏa cầu, hỏa hổ) đã tạo nên một vị thế đối trọng sòng phẳng, thậm chí lấn lướt trước các thế lực phương Tây và phương Bắc hùng mạnh. Đây là minh chứng rõ nét cho trí tuệ và sức sáng tạo của người Việt trong công cuộc dựng nước và giữ nước.

Tùng Linh (t/h)