Giải pháp để doanh nghiệp Việt tiếp cận công nghệ, giảm dần phụ thuộc vào FDI

3 giờ trước Gốc

Doanh nghiệp nhỏ và vừa là thành phần động lực quan trọng của nền kinh tế, nhưng lại thường đối mặt với những thách thức lớn về nguồn lực tài chính, công ngh...

Thưa ông, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã nâng đổi mới sáng tạo lên ngang tầm với khoa học và công nghệ. Ông có thể giải thích rõ hơn ý nghĩa của sự thay đổi này đối với hệ sinh thái nghiên cứu và doanh nghiệp tại Việt Nam?

Đây là một bước tiến chiến lược, thể hiện tầm nhìn của đất nước trong giai đoạn mới. Sự thay đổi này tạo hành lang pháp lý vững chắc, khuyến khích mạnh mẽ hơn các hoạt động đổi mới sáng tạo từ nghiên cứu đến ứng dụng và thương mại hóa.

Trước đây, khoa học và công nghệ thường được hiểu hẹp là nghiên cứu hàn lâm, hay nghiên cứu cứu phát triển trong khi đổi mới sáng tạo bao hàm cả việc áp dụng tri thức khoa học vào thực tiễn để tạo ra giá trị mới. Việc xây dựng trụ cột đổi mới sáng tạo sẽ thúc đẩy các nhà khoa học và viện nghiên cứu không chỉ dừng lại ở công bố kết quả mà phải hướng tới tạo ra sản phẩm, dịch vụ có ích, có khả năng thương mại hóa thúc đẩy đóng góp cho sự phát triển kinh tế và xã hội.

Đối với doanh nghiệp, thay đổi này mở ra cơ hội lớn để tiếp cận và làm chủ công nghệ. Luật mới sẽ chú trọng hơn vào việc tạo ra các cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện các hoạt động đổi mới sáng tạo, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm dần sự phụ thuộc vào công nghệ và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Ông hãy giải thích rõ khoa học – công nghệ có vai trò thế nào trong việc giúp doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực cạnh tranh và giảm dần sự phụ thuộc vào FDI? Luật mới sẽ tạo ra những cơ chế gì để hỗ trợ quá trình này?

Khoa học và công nghệ chính là chìa khóa để doanh nghiệp Việt bứt phá. Nếu không làm chủ công nghệ, chúng ta sẽ mãi ở vị trí gia công, khó tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Ngược lại, khi nắm được công nghệ, doanh nghiệp có thể nâng cao giá trị sản phẩm và giảm phụ thuộc vào khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ tạo ra nhiều công cụ quan trọng để hỗ trợ doanh nghiệp. Nổi bật là cơ chế cho Quỹ Đổi mới công nghệ, giúp cung cấp vốn cho những dự án nghiên cứu và đổi mới. Bên cạnh đó là các ưu đãi về thuế và tín dụng, tạo điều kiện để doanh nghiệp đầu tư mạnh hơn vào R&D.

Một điểm đáng chú ý khác là chính sách chuyển giao công nghệ. Doanh nghiệp vừa có cơ hội tiếp cận công nghệ tiên tiến từ nước ngoài, vừa được khuyến khích nhận chuyển giao từ các viện, trường trong nước. Thị trường công nghệ cũng sẽ được phát triển với các sàn giao dịch và trung tâm kết nối cung – cầu.

Thêm vào đó, không thể thiếu chính sách về nhân lực và hợp tác công – tư. Khi có lực lượng lao động chất lượng cao và môi trường hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu và Nhà nước, chúng ta mới có thể xây dựng chuỗi giá trị nội địa vững chắc và tự tin làm chủ công nghệ.

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam vẫn còn hạn chế về nguồn lực tài chính, công nghệ và nhân lực chất lượng cao. Vậy, đâu là giải pháp khả thi để nhóm doanh nghiệp này có thể tiếp cận công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững, thưa ông?

Doanh nghiệp nhỏ và vừa là thành phần động lực quan trọng của nền kinh tế, nhưng đúng như nhận định, nhóm này thường đối mặt với những thách thức lớn về nguồn lực tài chính, công nghệ và nhân lực chất lượng cao. Để các doanh nghiệp này có thể tiếp cận công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững, tôi cho rằng cần có các giải pháp đồng bộ và linh hoạt, phù hợp với đặc thù của từng ngành nghề và quy mô doanh nghiệp.

Trước hết, vấn đề vốn phải được giải quyết. Ngoài các gói vay ưu đãi từ ngân hàng, cần phát triển thêm quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đổi mới công nghệ, quỹ hỗ trợ sáng tạo… Quan trọng là thủ tục phải tinh gọn, minh bạch, để doanh nghiệp dễ tiếp cận, không bị “chết chìm” trong giấy tờ hành chính.

Một hướng đi khác là thúc đẩy liên kết. Ở đây, tôi muốn đề cập đến mô hình “doanh nghiệp lớn dẫn dắt, doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi giá trị”. Nghĩa là, các tập đoàn lớn có thể hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa về công nghệ, đào tạo và thậm chí cả vốn đầu tư; đồng thời, doanh nghiệp nhỏ và vừa cung cấp các sản phẩm hỗ trợ, dịch vụ chuyên biệt cho chuỗi cung ứng của tập đoàn.

Các viện, trường cần chủ động đưa các kết quả nghiên cứu ứng dụng ra thị trường thông qua các chương trình hợp tác cụ thể với doanh nghiệp nhỏ và vừa, thậm chí cử chuyên gia hỗ trợ trực tiếp tại doanh nghiệp.

Môi trường pháp lý phải thông thoáng hơn. Doanh nghiệp rất mong các thủ tục hành chính được đơn giản hóa, chính sách hỗ trợ kịp thời và linh hoạt, có thể xây dựng các chương trình tư vấn chuyên sâu về chiến lược đổi mới, sở hữu trí tuệ, xúc tiến thương mại. Tôi tin rằng nếu những điều này được triển khai đồng bộ, doanh nghiệp nhỏ và vừa hoàn toàn có thể tiếp cận công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.

Ngoài việc tạo ra một môi trường chính sách thông thoáng, hiệu quả, cơ quan quản lý cần làm gì để doanh nghiệp phát triển công nghệ, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và vươn ra quốc tế?

Phải thay đổi tư duy từ “đi sau, tiếp nhận” sang “làm chủ và dẫn dắt”. Muốn vậy, Nhà nước cần đầu tư mạnh vào công nghệ lõi, công nghệ nền tảng, công nghệ xanh và tuần hoàn. Những chương trình quốc gia với mục tiêu, lộ trình rõ ràng sẽ là kim chỉ nam để doanh nghiệp, viện nghiên cứu và chuyên gia cùng tham gia, tạo ra sức bật công nghệ thực sự.

Như tôi đã nói, Nhà nước cần tạo ra một môi trường chính sách thông thoáng. Chẳng hạn, song song với định hướng chiến lược, các chính sách về nguồn lực tài chính là yếu tố không thể thiếu. Việc hình thành các quỹ đổi mới công nghệ và quỹ đầu tư mạo hiểm công sẽ giúp nuôi dưỡng những dự án R&D đầy rủi ro nhưng có tiềm năng tạo đột phá. Khi có “vốn mồi” từ Nhà nước, khu vực tư nhân và vốn quốc tế sẽ mạnh dạn tham gia, tạo hiệu ứng lan tỏa lớn.

Để công nghệ thực sự bám rễ, phải có một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện: từ trung tâm nghiên cứu, vườn ươm, khu công nghệ cao chuyên ngành đến các liên minh giữa doanh nghiệp – viện nghiên cứu – trường đại học. Đây chính là “hạ tầng mềm” giúp Việt Nam hình thành chuỗi giá trị nội địa bền vững.

Vậy để R&D không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành một phần trong chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp Việt, theo ông, chúng ta cần những chính sách gì?

Để doanh nghiệp thực sự dấn thân vào R&D, chúng ta cần một hệ thống chính sách toàn diện, chứ không thể chỉ dừng ở hỗ trợ tài chính. Trước hết là yếu tố con người. R&D sẽ không thể thành công nếu thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao. Vì vậy, Nhà nước cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu, hợp tác với những trường đại học và viện nghiên cứu hàng đầu thế giới. Đồng thời, cũng cần cơ chế đãi ngộ đủ hấp dẫn để thu hút và giữ chân nhân tài, kể cả chuyên gia quốc tế và Việt kiều.

Bên cạnh đó, vấn đề sở hữu trí tuệ là rất mấu chốt. Tôi cho rằng doanh nghiệp chỉ mạnh dạn đầu tư nghiên cứu khi họ tin rằng thành quả của mình được bảo vệ. Điều này đòi hỏi thủ tục đăng ký phải nhanh gọn hơn, cơ chế thực thi đủ mạnh và xử lý nghiêm vi phạm.

Một điểm tôi muốn nhấn mạnh nữa là cơ chế đặt hàng từ phía Nhà nước. Khi Chính phủ chủ động đặt hàng công nghệ mới và ưu tiên sử dụng sản phẩm do doanh nghiệp Việt nghiên cứu, thì đó chính là động lực lớn nhất để doanh nghiệp đầu tư R&D. Nó vừa tạo ra thị trường, vừa là cơ hội để sản phẩm thử nghiệm, hoàn thiện trước khi vươn ra quốc tế. Với doanh nghiệp nhỏ và vừa, theo tôi, hạ tầng nghiên cứu dùng chung là chìa khóa.

Ngoài ra, cần xây dựng một văn hóa tôn vinh R&D. Ví dụ như tổ chức các giải thưởng quốc gia về R&D. Các nhà khoa học và doanh nghiệp tiên phong được ghi nhận trong công tác R&D sẽ khuyến khích tinh thần thử nghiệm, dám chấp nhận rủi ro và coi đổi mới sáng tạo là giá trị cốt lõi.

Nội dung đầy đủ bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 35+36-2025 phát hành ngày 01/09/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

Link: https://premium.vneconomy.vn/dat-mua/an-pham/tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-33.html