Giải pháp để kinh tế tư nhân cất cánh

Nội dung được chia sẻ tại hội thảo "Tháo gỡ bất cập chính sách để phát huy vai trò của KTTN trong nền kinh tế Việt Nam", do Báo Nhân Dân, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) và Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA) phối hợp tổ chức chiều ngày 21/3.

40 năm từ thừa nhận đến khẳng định vị thế

Sau gần 40 năm thực hiện công cuộc đổi mới, khu vực KTTN đã phát triển mạnh mẽ cả về số lượng lẫn chất lượng, ngày càng khẳng định vai trò, đóng góp quan trọng vào nền kinh tế.

Tầm quan trọng của KTTN được thể hiện rõ ràng qua nhiều Văn kiện Đại hội Đảng, Nghị quyết và các định hướng của Đảng như Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 3/6/2017 hay Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 10/10/2023 của Bộ Chính trị. Quan điểm, chủ trương nhất quán, đúng đắn và xuyên suốt của Đảng về KTTN đã tạo nền tảng vững chắc giúp KTTN vươn lên mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào thành tựu chung của đất nước trong suốt 40 năm Đổi mới.

Đến nay, khu vực KTTN Việt Nam bao gồm khoảng 940 nghìn DN và hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, đóng góp hơn 50% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước và tạo việc làm cho hơn 85% tổng số lao động trong cả nước. Một số DN đã vươn ra thị trường quốc tế, khẳng định thương hiệu và năng lực cạnh tranh, góp phần nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam.

Các đại biểu Trung ương và TP.HCM tham dự hội thảo

Tại hội thảo, ông Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng biên tập Báo Nhân Dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam nhắc lại bài viết "Phát triển KTTN - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng" gần đây của Tổng Bí thư Tô Lâm. Trong bài viết, Tổng Bí thư đã nhấn mạnh rằng, khu vực KTTN góp phần rất quan trọng trong việc định hình tương lai nền kinh tế Việt Nam. Ông cũng tin tưởng rằng nếu Nhà nước có cơ chế phù hợp, chính sách đúng đắn và môi trường kinh doanh thuận lợi, KTTN sẽ được ươm dưỡng để sinh trưởng khỏe mạnh, bứt phá mạnh mẽ, không chỉ giúp nền kinh tế đạt được tốc độ tăng trưởng cao, mà còn đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế thu nhập cao trong hai thập niên tới.

PGS-TS. Trần Đình Thiên nhấn mạnh vai trò của kinh tế tư nhân

Theo PGS-TS. Trần Đình Thiên - Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, trong sứ mệnh chung của kinh tế thị trường, KTTN đóng vai trò là lực lượng nền tảng và quyết định. Đồng thời khu vực KTTN cũng là lực lượng chủ yếu sáng tạo ra của cải vật chất và năng lực phát triển cho con người, bao gồm khoa học - công nghệ hay lực lượng sản xuất tiên tiến. Ngoài ra, KTTN còn tạo dựng hệ thống kinh tế toàn cầu.

"Kinh tế thị trường với lực lượng quyết định là KTTN có sứ mệnh giải quyết các vấn đề phát triển của nhân loại", PGS-TS. Trần Đình Thiên nói.

Còn nhiều bất cập

Ông Thái Thanh Quý - Phó trưởng Ban Thường trực Ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho rằng, mặc dù khu vực KTTN đã có những bước phát triển vượt bậc, nhưng không thể phủ nhận vẫn còn nhiều hạn chế và thách thức. Trong đó, các rào cản, quy định và thủ tục hành chính từ phía cơ quan nhà nước vẫn gây khó khăn, tốn kém và làm giảm năng lực cạnh tranh của DN.

Tư duy kinh doanh của nhiều DN tư nhân còn hạn chế, chưa chú trọng đến đổi mới sáng tạo và nâng cao chất lượng sản phẩm. Thậm chí, vẫn tồn tại tình trạng DN "không muốn lớn, không chịu lớn", đặc biệt là với hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, do sự ràng buộc và lo ngại về các quy định, thủ tục hành chính.

Ông Thái Thanh Quý cho rằng, mặc dù khu vực KTTN đã có những bước phát triển vượt bậc, nhưng không thể phủ nhận vẫn còn nhiều hạn chế và thách thức

Điều này cũng thể hiện qua các số liệu cụ thể. KTTN chưa đạt được nhiều mục tiêu và chỉ tiêu theo Nghị quyết 10/NQ-TW (2017) và Nghị quyết 45/2023/NQ-CP. Nhiều DN tư nhân, hộ kinh doanh chưa "chịu lớn" và đóng góp của KTTN trong GDP vẫn chỉ xoay quanh 50%, từ mức 47,2% năm 2005 và 50% từ 2011. Quy mô DN tư nhân còn nhỏ, năng lực cạnh tranh, chất lượng nguồn nhân lực, trình độ công nghệ và mức độ tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu còn nhiều hạn chế.

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên - Nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, có hai nguyên nhân khiến KTTN còn nhiều bất cập.

Thứ nhất, hệ thống quản lý của các bộ và chính quyền địa phương vẫn chưa thực sự chuyển đổi theo mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhiều bộ ngành vẫn duy trì tư duy "xin - cho", can thiệp trực tiếp vào việc quản lý và huy động vốn của DN, thay vì tạo ra cơ chế minh bạch và thuận lợi cho thị trường vận hành. Ở cấp tỉnh, chính quyền địa phương tiếp tục giữ vai trò kiểm soát các nguồn lực quan trọng như đất đai theo cơ chế hành chính, mà chưa thực sự đặt mục tiêu quản lý dựa trên hiệu quả sử dụng và sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Thứ hai, khu vực KTTN chủ yếu bao gồm DN nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh cá thể, dẫn đến hiệu quả hoạt động thấp và khả năng tham gia chuỗi giá trị còn hạn chế. Chỉ một số ít DN có thể vươn lên tầm vóc quốc gia và khu vực. Điều này xuất phát từ mô hình DN gia đình, phương thức quản trị lạc hậu, khả năng huy động vốn hạn chế, cùng với sự thiếu hụt nguồn nhân lực và kiến thức cần thiết để tiếp cận, ứng dụng công nghệ mới.

TS. Nguyễn Đức Kiên lý giải hai nguyên nhân khiến cho KTTN còn nhiều bất cập, chưa thực sự phát triển như kỳ vọng

Chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp

KTTN cần được xem là động lực quan trọng của nền kinh tế, với những cải cách mạnh mẽ từ phía Nhà nước để tạo môi trường thuận lợi. Đồng thời, bản thân DN cũng phải thay đổi để thích ứng và phát triển.

Theo ông Thái Thanh Quý, để tháo gỡ điểm nghẽn và phát huy tiềm năng của khu vực KTTN, điều quan trọng nhất là tạo ra tinh thần đổi mới và khí thế vươn lên mạnh mẽ trong toàn xã hội. Ông nhấn mạnh rằng đây là cơ hội lịch sử không thể trì hoãn. Cùng với đó, cải cách và hoàn thiện thể chế là yếu tố cốt lõi, đóng vai trò dẫn dắt để tạo đột phá. Trước hết, cần có một cuộc cách mạng trong cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho mọi thành phần kinh tế, đặc biệt là KTTN. Việc xóa bỏ các rào cản gia nhập và rút khỏi thị trường, đảm bảo sự tiếp cận bình đẳng với các nguồn lực như vốn, tài nguyên và dữ liệu là hết sức cần thiết.

Ông cũng đề xuất cần có một chiến lược phát triển cụ thể cho từng nhóm DN trong khu vực KTTN, từ các tập đoàn lớn đến DN vừa, nhỏ và hộ kinh doanh cá thể. Đặc biệt, việc ban hành Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển KTTN với những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể kèm theo cơ chế giám sát là rất cần thiết. Bên cạnh đó, cộng đồng DN, doanh nhân và các hiệp hội cần chủ động, sáng tạo hơn trong việc tham gia xây dựng chính sách, cùng Nhà nước kiến tạo một môi trường đầu tư kinh doanh hiện đại, lành mạnh.

Các đại biểu điều hành phiên tọa đàm, đối thoại cùng doanh nghiệp

Cùng quan điểm về vai trò kiến tạo của Nhà nước, PGS-TS. Trần Đình Thiên nhấn mạnh rằng KTTN phải được hỗ trợ để trở thành "xương sống" của nền kinh tế, tạo ra những thương hiệu có sức cạnh tranh toàn cầu. Theo ông, để làm được điều này, cần thay đổi tư duy quản lý, cải cách thể chế và chính sách theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho KTTN phát triển. Đặc biệt, phải có một chiến lược phát triển DN Việt Nam, trong đó đề cao tính sáng tạo và năng lực cạnh tranh. Hệ thống luật pháp cũng cần được điều chỉnh để khuyến khích DN đổi mới. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng DN tư nhân không thể chỉ ngồi chờ sự hỗ trợ mà cần chủ động hành động, tự nâng cao năng lực để phát triển.

Ở góc độ tổ chức thực hiện, TS. Nguyễn Đức Kiên cho rằng việc xây dựng và triển khai Nghị quyết phát triển KTTN cần có cách tiếp cận đổi mới, với trọng tâm là cải cách mạnh mẽ môi trường đầu tư. Theo ông, điều quan trọng nhất là thay đổi nhận thức của xã hội về KTTN, trong đó Nhà nước cần có cái nhìn cởi mở hơn, đồng thời bảo vệ DN và doanh nhân trước những định kiến không chính đáng.

Ông Nguyễn Quốc Kỳ - Chủ tịch HĐQT Vietravel:

Tôi đặc biệt tâm đắc với giải pháp chuyển đổi từ chính quyền quản lý sang chính quyền phụng sự mà Tổng Bí thư Tô Lâm nêu ra. Tuy nhiên, để có được Chính quyền phụng sự, trước hết phải thay đổi nhận thức, đặc biệt trong đội ngũ những người làm công tác quản lý. Chúng ta cần tổ chức một đợt sinh hoạt lớn trong Đảng với chủ trương chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy phụng sự nhằm bảo đảm việc triển khai trong thực tiễn.

Cần ưu tiên cải cách thể chế, tháo gỡ những vướng mắc trong cơ chế và chính sách. Cần thành lập một cơ quan chuyên trách thực hiện nhiệm vụ giám sát và điều phối nhằm đảm bảo tính đồng bộ, tránh tình trạng ách tắc trong việc triển khai chính sách.

Một trong những giải pháp then chốt là xây dựng lộ trình chi tiết với các mục tiêu cụ thể và hệ thống đo lường hiệu quả thông qua KPI. Công tác hỗ trợ DN cần kịp thời, bảo đảm công bằng về chính sách. Chính phủ cũng cần nghiên cứu việc thành lập các tổ chuyên trách cấp Trung ương để việc triển khai hiệu quả, nhất quán, tránh qua nhiều cấp, nhiều ngành không cần thiết.

Ông Trần Việt Anh - Chủ tịch HĐQT Công ty CP XNK Nam Thái Sơn, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp TP. Thủ Đức:

Để hỗ trợ hiệu quả cho nhóm DN hộ cá thể, DN nhỏ, siêu nhỏ và vừa phát triển, rất cần thiết tổ chức các buổi đối thoại theo từng nhóm, ngành nghề và lĩnh vực khác nhau, qua đó lắng nghe, thấu hiểu những khó khăn mà DN đang phải đối mặt.

Nhà nước cần cụ thể hóa sự hỗ trợ cho nhóm này bằng các văn bản pháp quy, hoặc luật hỗ trợ DN vốn có chứ chưa cần thiết phải ban hành một loạt các quy định mới.

Ngoài ra, cần triển khai các chương trình đào tạo và tư vấn chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và quản trị cho DN, giúp họ thích ứng với môi trường kinh doanh ngày càng khắc nghiệt. Đồng thời, cần triển khai các biện pháp kiểm soát hiệu quả đối với hàng giá rẻ nhập khẩu, bảo đảm một môi trường kinh doanh công bằng, bao dung và bền vững, tạo điều kiện để DN trong nước phát triển và khẳng định vị thế.

Bà Lã Thị Lan - Tổng giám đốc Tập đoàn Đầu tư Tiến Lộc:

Chúng tôi đề xuất Nhà nước tiếp tục cải cách thể chế, tháo gỡ rào cản pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho DN tiếp cận vốn, đất đai và đảm bảo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.

Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ DN công nghiệp hỗ trợ, đồng thời yêu cầu DN FDI tăng cường liên kết, chuyển giao công nghệ để giúp DN trong nước tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nâng cao năng lực sản xuất và phát triển bền vững. Nhà nước nên khuyến khích mạnh mẽ hoạt động R&D bằng các chính sách ưu đãi thuế, tín dụng, đồng thời đặt hàng DN tư nhân trong các dự án trọng điểm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao vị thế DN Việt trên thị trường quốc tế.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh liên kết giữa Nhà nước, DN và các viện/trường, tạo cơ chế hợp tác chặt chẽ trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao, đồng thời cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để hỗ trợ chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Ông Johnathan Hạnh Nguyễn - Chủ tịch Tập đoàn Liên Thái Bình Dương (IPPG):

Cần tạo cơ chế bình đẳng cho tư nhân tiếp cận với những dự án lớn của Nhà nước.

Kinh nghiệm rút ra ngay như việc mặt bằng kinh doanh trung tâm thương mại đều thuộc sở hữu của nhà nước, thế nhưng việc khai thác chưa hiệu quả, "người có thì không cần, người cần thì không có". Do đó, nên cân nhắc bàn giao cho tư nhân các mặt bằng này, tạo sự bình đẳng cho KTTN tiếp cận các bất động sản đặc thù, trong trường hợp này, đội ngũ doanh nhân sẵn sàng chia sẻ trách nhiệm cùng với Nhà nước.

Ông Mai Hữu Tín - Chủ tịch Liên đoàn Doanh nghiệp tỉnh Bình Dương:

Chúng ta đang đi sau so với Thái Lan ở hai chỉ tiêu: cơ sở hạ tầng và môi trường đầu tư kinh doanh.

Hai giải pháp tương ứng là cần nâng tỷ lệ đầu tư cho phát triển cơ sở hạ tầng trong các năm tới. Hiện Việt Nam mới chỉ đang đầu tư hơn 5% GDP hằng năm cho cơ sở hạ tầng, ngang tầm với nước trong khu vực.

Thứ hai, liên quan việc tạo thuận lợi, dễ dàng cho kinh doanh, giải pháp duy nhất là ứng dụng chính phủ điện tử một cách tích cực để xóa bỏ cơ chế "xin - cho" trong cấp phép; đồng thời ứng dụng công nghệ để gia tăng tính chính xác, minh bạch của số liệu.

Hưng Khánh