Giảm khí thải từ động cơ diesel: Còn nhiều thách thức

Còn ít cửa hàng bán dầu diesel chất lượng cao

Ngày 27/10, tại Hội thảo “Giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông sử dụng động cơ diesel: Thực trạng và giải pháp tại các thành phố lớn”, các chuyên gia cảnh báo phát thải từ động cơ diesel đang là một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất đô thị Việt Nam hiện nay.

TS Nguyễn Hữu Lương – chuyên gia cao cấp Viện Dầu khí Việt Nam (VPI), cho rằng, khí thải từ phương tiện giao thông, đặc biệt là xe sử dụng động cơ diesel, chứa nhiều thành phần độc hại như HC, CO, NOx và bụi mịn PM.

Chuyên gia cho rằng, phát thải từ động cơ diesel đang là một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất đô thị Việt Nam hiện nay

Các giải pháp kỹ thuật hiện nay cho phép giảm đáng kể lượng phát thải nếu được triển khai đồng bộ, trong đó có dung dịch xử lý khí thải động cơ diesel (DEF - Diesel Exhaust Fluid), kết hợp bộ xúc tác chọn lọc (SCR)…

Theo TS Lương, DEF thực chất là dung dịch gồm ure tinh khiết và nước cất, khi được phun vào hệ thống SCR sẽ chuyển hóa tới 90% lượng NOx thành nitơ và hơi nước vô hại. Công nghệ này đã là tiêu chuẩn bắt buộc tại châu Âu, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.

Với xu hướng tăng nhanh xe tải xe khách đời mới, nhu cầu DEF tại Việt Nam hiện ước đạt 60.000–70.000 tấn/năm, chiếm khoảng 1–1,2% tổng sản lượng ure quốc gia, và sẽ tiếp tục tăng mạnh trong thời gian tới.

Ghi nhận hiệu quả kỹ thuật của DEF, song từ góc độ phân phối thương mại, ông Trịnh Quang Khanh – Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, theo thống kê của hiệp hội, hiện nay các cửa hàng xăng dầu có bán dầu diesel đạt mức 5 còn khá ít, dao động trong 2.200-2.400 cửa hàng trên toàn quốc. Tuy nhiên, các cửa hàng có sự phân bố không đều, chỉ tập trung ở khu vực trung tâm, thành phố lớn.

Ông Đào Hoài Nam – Tổng thư ký Hiệp hội VAMA

“Nếu bây giờ một số khu vực chỉ bán dầu diesel 5 sản lượng thấp, tăng hao hụt, các cửa hàng gặp khó khăn trong bố trí mặt bằng và hiệu quả kinh doanh”, ông Khanh nói.

Ngoài ra, theo ông Khanh, một vấn đề khác là chênh lệch giá giữa dầu diesel mức 5 với mức 2 hiện chỉ khoảng 400-450 đồng/lít. Đây là điều tác động lớn đến sự lựa chọn của người tiêu dùng. Do đó, ông Khanh đề xuất cần có chính sách hấp dẫn với giá diesel cao cấp, đồng thời cần truyền thông sâu rộng để nâng cao nhận thức của người dân trong việc sử dụng sản phẩm diesel giảm khí phát thải.

Ở phía sản xuất phương tiện, ông Đào Hoài Nam – Tổng thư ký Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) – cho biết mỗi năm các thành viên VAMA đưa ra thị trường khoảng 500.000 xe, hầu hết các mẫu xe mới hiện nay đều đã được thiết kế để đạt chuẩn khí thải mức 5 và có tích hợp bình chứa DEF. Tuy nhiên, ông lưu ý, giảm phát thải không chỉ đến từ phía xe mà còn phụ thuộc quyết định ở chất lượng nhiên liệu.

Ông Nam cũng chỉ ra thách thức lớn nằm ở các dòng xe sản xuất trước năm 2015 phần lớn chưa được thiết kế sẵn hệ thống chứa và phun DEF. “Làm sao để nâng cấp hay lắp bổ sung trên nhóm xe này là vấn đề cần tính kỹ, nếu không sẽ gặp phản ứng từ thị trường”, ông cảnh báo, song cho rằng Nhà nước cần có lộ trình rõ ràng, từ nhiên liệu đến phương tiện để các doanh nghiệp và người dân có thời gian chuẩn bị, tránh đưa ra những chính sách gấp quá, ảnh hưởng lớn đến người dân, doanh nghiệp.

TS Hoàng Hải - đại diện Cục Môi trường cho biết, đang xây dựng và trình Chính phủ lộ trình rất cụ thể về tiêu chuẩn khí thải

Xây dựng lộ trình cụ thể về tiêu chuẩn khí thải

TS Hoàng Hải - đại diện Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, hiện nay Thủ tướng đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026 – 2030, trong đó có các chỉ tiêu rất cụ thể. Ví dụ như giảm nồng độ PM2.5 bình quân thêm tối thiểu 20% vào năm 2030 so với hiện nay, tức dưới ngưỡng khoảng 40 µg/m³. Bộ hiện đang tiếp tục rà soát, cập nhật để trình Thủ tướng xem xét.

Về kiểm soát phương tiện giao thông đặc biệt là ô tô, xe mô tô, xe sử dụng động cơ diesel, ông Hải cho hay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng và trình Chính phủ lộ trình rất cụ thể về tiêu chuẩn khí thải.

Theo đó, từ 1/1/2026, xe ô tô sản xuất trước năm 2017 sẽ áp dụng tiêu chuẩn khí thải mức 2; xe sản xuất từ 2017–2021 sẽ áp dụng mức 3 và từ năm 2027 sẽ áp dụng mức 4, trước hết là tại TP Hà Nội và TP HCM.

Đối với xe ô tô sản xuất từ năm 2022 trở đi, từ 1/1/2026 sẽ áp dụng mức 4 và từ 1/1/2028 nhóm xe này sẽ áp dụng mức 5 tại địa bàn TP Hà Nội và TPHCM. Đến năm 2032 sẽ áp dụng mức 5 trên toàn quốc.

Loại bỏ dần xe cũ khỏi địa bàn Hà Nội, TPHCM, từ ngày 1/1/2029, tất cả xe ô tô đang lưu hành tại 2 thành phố này nếu muốn tiếp tục lưu thông trong khu vực nội đô thì bắt buộc phải đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn khí thải quy định, không phân biệt năm sản xuất. Đây là bước chuyển sang giai đoạn không chỉ siết theo năm sản xuất, mà siết theo thực tế phát thải của từng xe.

“Lộ trình này cũng phù hợp với cách làm của các nước, họ đều bắt đầu siết theo danh mục phương tiện phát thải cao, áp dụng trước tại thành phố trung tâm, sau đó nhân rộng toàn quốc. Việt Nam không thể đi theo mô hình quá chậm, đặc biệt là trong bối cảnh chúng ta đã cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050”, ông Hải nói.

Để thực thi được lộ trình khí thải, đại diện Cục Môi trường cho rằng trách nhiệm không chỉ có các bộ, ngành, mà địa phương, đặc biệt là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh – phải chủ động lập kế hoạch kiểm soát nguồn thải, kiểm kê đầy đủ lượng phương tiện phát thải cao, xây dựng vùng kiểm soát khí thải (LEZ), phối hợp với ngành giao thông để phân vùng hạn chế xe không đạt chuẩn.

Dương Hưng