Gìn giữ bản sắc dân tộc từ sắc phục truyền thống

Tinh hoa văn hóa kết từ sợi chỉ

Ở Điện Biên, tại các xã: Sáng Nhè, Nà Hỳ, Nà Bủng, người Dao khâu không chỉ giữ gìn phong tục tập quán đậm đà bản sắc mà còn lưu truyền những bộ trang phục truyền thống độc đáo, đặc sắc. Mỗi tấm áo, đường kim, mũi chỉ đều được tạo nên từ đôi tay khéo léo và sự bền bỉ của những phụ nữ Dao.

Nghệ nhân Chảo Thị Lai, bản Đề Tâu, xã Sáng Nhè cho hay: Ngay từ khi còn bé, các cô gái Dao khâu đã được bà, mẹ truyền dạy từng đường kim, mũi chỉ, học cách khâu vá, thêu thùa để tạo nên những bộ trang phục tinh xảo, vừa phục vụ gia đình, vừa lưu giữ hồn cốt của dân tộc qua từng lớp vải, từng họa tiết.

Trang phục dân tộc Dao (ngành Dao khâu) gồm có: Trang phục nữ giới, trang phục nam giới, trang phục trẻ em, trang phục thầy cúng, áo khoác ngoài, bộ đội đầu... Theo kinh nghiệm được truyền từ đời này sang đời khác, khi may một bộ trang phục, người Dao khâu sẽ cho người mặc đứng thẳng, ướm khổ vải lên cơ thể, rồi đánh dấu và cắt. Mọi công đoạn đo, cắt đều làm hoàn toàn thủ công, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo để trang phục vừa vặn, thoải mái khi mặc, đi lại và sinh hoạt hàng ngày. Nổi bật trên nền vải chàm sẫm của phụ nữ Dao khâu là những hoa văn được thêu tỉ mỉ, tinh xảo; mỗi họa tiết đều ẩn chứa ý nghĩa sâu sắc, biểu trưng cho đất trời, sự sinh sôi nảy nở và sợi dây gắn kết các thế hệ. Điều đặc biệt trong kỹ thuật thêu của người Dao khâu là thêu từ mặt trái của vải để hoa văn nổi bật hoàn hảo ở mặt phải mà không lộ các đường chỉ thừa.

Nghệ nhân dân tộc Dao (ngành Dao khâu) giới thiệu về trang phục truyền thống. Ảnh: C.T.V

Việc khâu trang phục của phụ nữ Dao khâu được thực hiện sau khi các hoa văn trên vải đã được thêu hoàn chỉnh. Họ xử lý từng mũi khâu một cách tinh tế. Khi cần tạo sự mềm mại, họ sử dụng kỹ thuật khâu vắt; nếu muốn trang phục cứng cáp, họ áp dụng kỹ thuật khâu đột. Việc chắp, ghép, can vải màu trên trang phục cũng được thực hiện rất khéo léo. Những mảnh vải xanh hay các dải vải thêu hoa văn được ghép vào vạt áo, gấu áo hay thân tạp dề khiến những vị trí này trở nên rực rỡ, nổi bật, vừa tôn nét đẹp truyền thống, vừa thể hiện sự sáng tạo trong từng chi tiết.

Trang phục của nữ giới dân tộc Dao gồm: Áo, quần, khăn đội đầu, thắt lưng và tạp dề. Áo được khâu từ vải bông nhuộm chàm, dáng dài, xẻ tà 2 bên, tà trước ngắn hơn tà sau. Ở cổ áo, bên trong ống tay áo và mặt trong của tà áo được can ghép bằng vải màu xanh hoặc vải hoa. Tại phần vạt áo (từ cổ đến bụng) can ghép một khổ vải đen, trên nền vải đen thêu trang trí các hoa văn hình chữ thập, hình hoa, hình núi... bằng chỉ màu trắng, xanh, đỏ từ cổ đến hết phần trang trí hoa văn đính các quả bông nhỏ màu đỏ đun. Quần được thêu tỉ mỉ hoa văn hình cây thông, quả trám hay con vật, hình mây... Sau khi thêu, người phụ nữ khâu quần theo kiểu bổ đũng, đũng được may bởi các mảnh vải hình thang, hình tam giác.

Chị Chảo Thị Pết, bản Đề Tâu, xã Sáng Nhè chia sẻ: “Trang phục truyền thống thường được mặc vào dịp lễ, tết hay những sự kiện quan trọng của bản, của gia đình. Mỗi lần khoác lên mình bộ áo truyền thống, phụ nữ Dao khâu không chỉ cảm thấy tự tin, duyên dáng mà còn tràn đầy niềm tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc mình, như được nối dài sợi dây gắn kết giữa quá khứ và hiện tại”.

Bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống

Khi xã hội phát triển, người Dao khâu, đặc biệt là thế hệ trẻ, chuyển sang sử dụng trang phục hiện đại, tiện lợi và giá cả phải chăng. Những bộ trang phục truyền thống giờ đây chủ yếu mặc trong các dịp đặc biệt. Số người hiểu rõ quy trình làm trang phục truyền thống và nắm vững kỹ thuật thủ công tinh xảo ngày càng ít, đặt ra thách thức lớn trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Để gìn giữ và phát huy giá trị trang phục truyền thống dân tộc Dao khâu, Bảo tàng tỉnh đã phối hợp với UBND xã Sáng Nhè, các nghệ nhân, mở lớp truyền dạy kỹ thuật thêu, làm trang phục cho học viên, những người có khả năng thực hành và tiếp tục truyền lại cho cộng đồng. Dưới sự hướng dẫn trực tiếp của các nghệ nhân am hiểu về trang phục Dao, học viên được học và thực hành toàn bộ quy trình làm một bộ trang phục truyền thống. Đây cũng là hành trình giúp thế hệ trẻ hiểu, trân trọng và gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Chị Tẩn Thị Hà, bản Đề Tâu - một trong những học viên tham gia lớp học nghề chia sẻ: “Tham gia lớp học, tôi mới thực sự hiểu hết giá trị nghề làm trang phục truyền thống dân tộc Dao. Từng đường kim, mũi chỉ đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo; mỗi họa tiết đều mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Tôi cảm thấy rất tự hào khi được học kỹ thuật truyền thống từ các thế hệ đi trước, đồng thời tôi cũng mong muốn sẽ tiếp tục giữ gìn và truyền lại nghề này cho thế hệ sau, để bản sắc văn hóa của dân tộc không bị mai một”.

Trong suốt quá trình học tập và thực hành, các học viên đã hoàn thành 10 bộ trang phục truyền thống một cách công phu và tỉ mỉ. Kết quả nghiệm thu cho thấy tất cả sản phẩm đều đạt yêu cầu về số lượng, hình dáng và chi tiết tinh xảo. Sau khi nghiệm thu, Bảo tàng tỉnh đã bàn giao 5 bộ trang phục (trang phục nam người lớn; trang phục nam trẻ em; trang phục nữ người lớn; trang phục nữ trẻ em...) cho UBND xã Sáng Nhè để lưu giữ, trưng bày và phát huy giá trị văn hóa. Bên cạnh công tác tổ chức lớp học, đơn vị chú trọng tuyên truyền, vận động nghệ nhân và học viên phát huy vai trò nòng cốt bảo tồn, truyền dạy cho thế hệ trẻ nắm vững quy trình, kỹ thuật làm trang phục truyền thống.

Nỗ lực gìn giữ và truyền dạy nghề làm trang phục truyền thống không chỉ giúp dân tộc Dao (ngành Dao khâu) bảo tồn giá trị văn hóa độc đáo, mà còn thắp lên niềm tự hào và ý thức trách nhiệm của mỗi thành viên trong cộng đồng. Mỗi đường kim, mũi chỉ như kết nối quá khứ với hiện tại, gửi gắm khát vọng về một tương lai nơi bản sắc dân tộc Dao được trân trọng, giữ gìn và lan tỏa rực rỡ giữa dòng chảy văn hóa đa dạng của các dân tộc Điện Biên.

Sầm Phúc